Luân Hoán,
ông anh phía trước
Hoàng Lộc
Cuống
rốn của Luân Hoán được cắt tại
Hội An, cách tôi một năm. Thắng nhất tuế vi
huynh - nên Luân Hoán là ông anh của tôi .
Tôi
trưởng thành tại Hội An - và Luân Hoán ở Đà
Nẵng, thành phố lớn nhất Quảng. Cái ǵ của
thị thành, Luân Hoán đều biết trước tôi,
trong đó có lắm thứ thuộc về các bộ môn
nghệ thuật . Tôi là dân Trần Quí Cáp - anh ấy, Phan Chu
Trinh - cũng là ngôi trường trung học bề thế
hơn ...
Sinh
trước một năm, Luân Hoán được lắm
thứ trước tôi. Luôn luôn, tôi gọi Luân Hoán là ... Ông
Anh Phía Trước.
*
Khoảng đầu năm 1960 -
lần đầu tiên, tôi gặp nhà thơ Luân Hoán .
Ở
Hội An lúc bấy giờ, mấy tay thơ lớp trên tôi
là Thái Tú Hạp, Hoàng Quy, Thành Tôn có làm nhóm thơ T́nh
Người Sông Thu. Các anh góp mỗi người chừng
15 bài thơ, đánh máy trên giấy pelure fort và đóng thành
thập .Dù tôi chơi rất thân với Thành Tôn nhưng tôi
mới chỉ là thằng em tập tành viết lách, khó mà
được gợi ư gia nhập nhóm .Tôi nh́n các anh
thật ái mộ đến mê tín . Mượn
được tập thơ
đọc mấy ngày trời, ḷng tôi rộn ràng
hạnh phúc : sao bài nào của
các anh cũng hay đến vậy !
Thời
ấy, lớp tuổi ấy, theo tôi, ở Quảng có
hai người làm thơ
vượt trội những
người khác . Đó là Nguyễn Nho Sa Mạc và Luân Hoán . Khi
tôi mới có vài bài thơ đầu đời, in ở
vườn thơ báo Văn Nghệ Tiền Phong - th́
những Luân Hoán, Nguyễn Nho Sa Mạc đă có thơ
ở Mai , Bách Khoa, Văn
Học ...
Một
hôm, anh Thành Tôn đưa tin : Luân Hoán sẽ ghé Hội An,
thăm các anh .
Không
biết các anh trong nhóm T́nh Người Sông Thu có hớn
hở hơn tôi trước cái tin này ?
Đồng
bạc học tṛ thật khó khăn, do các anh đóng góp - và
lần thứ hai, sau khi đón tiếp Phan Duy Nhân, cũng
là người thơ khá nổi thời ấy - tôi
được phụ trách việc nước nôi đăi
khách.
Tôi
nhớ hoài chuyện đi mua bốn chai nước cam vàng,
kèm ít đá đập . Tất nhiên chỉ Luân Hoán, ông khách
quí và ba mạng trong nhóm T́nh Người được
uống thứ nước cao cấp này.
C̣n
thằng em Hoàng Lộc th́ may mắn quá, được
...rót nước !
Số
là đọc và thích thơ Luân Hoán , nên ḷng tôi muốn
gặp người .Hơn nữa, trong những ngày ấy
- tôi đang vui với một bài thơ, được anh
Hoài Thương chọn in hai màu trên tờ Thời Nay
một cách trân trọng, có cái tựa đề niềm
đau phố thị , rất thời thượng. Bài
thơ thế này :
tôi
xin giữ dấu chân
người
với
niềm đau cũ ngàn đời nín thinh
ḍng
buồn chừ chót lênh đênh
héo
hon đại lộ đôi ngành rẽ phân
lối
về ḷng có bâng khuâng
hỡi
người con gái một lần tôi yêu ?
Anh
Thái Tú Hạp đọc bài này, đă phán : Ḿnh thấy
thơ cậu cũng khá đấy ! (Lối xưng hô
của đàn anh với đàn em thời ấy là vậy ).
Tôi mong mỏi gặp Luân Hoán
để nghe anh có phán ǵ thêm !
Chừng
hơn 10 giờ sáng, Thái Tú Hạp và Hoàng Quy và một
người trẻ tuổi, vóc dáng thư sinh, nét
cười dễ mến - cùng đi bộ từ phố
chính Hội An ra tận Trường Lệ, ghé ngôi nhà anh
Thành Tôn trọ học . Bốn người gặp nhau , rôm
rả chuyện tṛ - và tôi,
cứ tự nhiên làm kẻ
bồi bàn . Thành Tôn giới thiệu tôi với Luân Hoán,
như một thằng em ham
làm thơ và đọc thơ, vừa có bài thơ
đầu tiên đăng trên Thời Nay . Ông anh Luân Hoán
bắt tay tôi và nói : Thơ Hoàng Lộc bước
bước đầu tiên khá vững vàng. Tôi
sướng mê người v́
cái bắt tay và cách khen ngợi rất...bằng hữu
của ông anh mới gặp.
Tôi
khép nép đứng nghe những đàn anh nói về
chuyện thơ - chuyện mấy tờ báo lớn ở
Sài G̣n - chuyện những bè bạn của các anh đang sinh
hoạt chữ nghĩa . Tôi lấy làm lạ là không nghe các
anh nói về chuyện ...gái gung ?
**
Nhớ quán cô Thuyền, nhớ nhà Nam
Ngăi
Câu
trên là thơ Trần Hoài Thư , viết về những
kỷ niệm ở Tam Kỳ, Quảng Nam .
Quán
cô Thuyền là nơi mà mọi gă thanh niên, có chút máu me văn
nghệ thời ấy đều phải biết . Cô
Thuyền nổi tiếng là hoa khôi một thời có lẽ
cũng nhờ các ông anh Luân Hoán, Nguyễn Nho Sa Mạc ...bôi
son trét phấn ít nhiều ?
Chính
tôi, đọc thơ các ông đề tặng Thuyền -
sinh hiếu kỳ, băng bộ năm mươi cây
số, từ Hội An, vào cho được Tam Kỳ
để mong nh́n thử người đẹp.
Cái
ngập ngừng của thằng trai mới lớn, cái nôn
nao của một sự t́m gặp mà duyên cớ mơ
hồ đă khiến tôi e dè t́m địa chỉ bà
Thuyền . Để rồi, khi có
quyết định liều, chân bước vào
cửa nhà, mắt đă nh́n vào pḥng khách, lại...vội vă
bước ra ! Chao ôi - đă có ông anh tôi, Luân Hoán và anh
Nguyễn Nho Sa Mạc đang ngồi ch́nh ́nh
ở...ghế giữa nhà em !
Sau
này, khi biết chút chút yêu thương - thấy gă đàn ông
đến hỏi cưới người yêu, tôi viết -
mà lại nhớ đến h́nh ảnh Luân Hoán hôm ấy
ở quán Cô Thuyền :
từ
trăm năm em, gă sức mạnh như thần
xô
giạt đời anh - xoay cả đời em lại
kể
chi chút t́nh mong manh sương khói ấy
ta
đă hết ḷng chăm chuốt v́ nhau
từ
trăm năm em, gă đánh phủ đầu
nhân
danh những thói lề khắc nghiệt
chỉ
chén rượu miếng trầu qua quít
mà
gă được vào cửa chính nhà em !
Cuối
cùng, tôi không biết cô Thuyền có phải là giai nhân
thật trong đời, hay chỉ trong thơ Luân Hoán !
***
Năm
1967, khi tôi đang dạy học tại trường
Nguyễn Duy Hiệu, Vĩnh Điện - nhân chuyến t́m
thăm vị cựu hiệu trưởng của tôi là nhà
thơ Hoàng Thị Bích Ni ở đường Pasteur, Đà Nẵng - tôi có gặp lại ông
anh Luân Hoán trên đường
Độc Lập . H́nh như lúc ấy, anh rất
bận - có cả Vương Thanh đi cạnh . Nghe
đâu các anh đi đến điểm hẹn nào đó,
có nhà phê b́nh văn học Đặng Tiến đang chờ .
Lần
thứ hai, tôi được ông anh bắt tay - cho dù lúc
ấy, Luân Hoán đă in
đến tập Trôi Sông. Nhưng tôi vẫn lấy
làm lạ là tại sao anh không ngỏ ư cho tôi
được đi theo, ngó thử ông Đặng Tiến
một lần . Dù sao tôi cũng
là giáo sư giảng
dạy môn văn trung học, cũng đă biết làm
thơ nữa .
Để
cuối cùng, đến giờ này - tôi cũng chưa
biết mặt nhà phê b́nh mà tôi ưa thích một thời là anh Đặng Tiến !
****
Sau hai tháng ở trường Bộ Binh v́ lệnh tổng động viên năm 1968, tôi được gắn alpha và xin phép về Hội An một tuần để thăm ông thân tôi bệnh , tôi có ...ăn nằm với Luân Hoán một đêm, tại nhà anh, ở Đà Nẵng.
Lần
gặp thứ ba đầy t́nh thân - có lẽ bên t́nh văn
thơ c̣n t́nh chiến hữu . Luân Hoán tốt nghiệp khóa
24 Thủ Đức, c̣n tôi đang theo khóa 27 . Tôi gặp anh là
lúc anh vừa xuất viện, vết thương chưa
cắt chỉ,sau khi bỏ lại một bàn chân trên
chiến trường Quảng Ngăi . Chắc nén
hương cho bàn chân trái được viết trong
thời điểm này .
Đêm
đó, tôi với anh cùng ngủ chung giường. Tôi có
đọc câu thơ Đinh Hùng cho anh nghe : anh với tôi
giường chung mộng chung . Không biết ông anh có
nghĩ là tôi đă tự ví ḿnh như Đinh Hùng, c̣n anh, như
Thạch Lam chăng ?
Hai
anh em tâm sự đủ điều, đến gần
sáng mới vào giấc . Tôi cũng lấy làm lạ là tuy anh
và tôi đều viết thơ t́nh - mà không hề nói
với nhau về những... chuyện t́nh riêng ?
Sau
đó nhiều năm, tôi về phục vụ một
đơn vị quân đội tại ngay Đà Nẵng -
nhưng vẫn ít có dịp cùng anh bù khú - đến nỗi
nghe anh mở quán sách Ngôn Ngữ, tôi vẫn chưa đến
quán này.
Chỉ
có lần anh in xong rượu hồng đă rót, kư tặng
tôi - và khi biết tôi muốn in thơ, anh đă giới
thiệu Nguyễn Sông Ba cho tôi quen. Khi ấy, Nguyễn Sông
Ba đang có một nhà in master ronéo ở Đà Lạt, in khá
đẹp. Rất tiếc, tôi chưa kịp in tập
thơ này th́ đă xảy ra chuyện tù tội !
*****
Năm
1994, khi anh Nguyễn Mộng
Giác in mấy bài thơ của tôi trên Văn Học - th́ Luân
Hoán và tôi mới bắt liên lạc lại với nhau . Anh
vẫn làm thơ hay - và đă in rất nhiều thơ
ở xứ người .
Cái
b́nh bát của thơ sáu tám, nếu có như người ta nói - theo tôi, của
Quảng Nam, th́ sau Bùi Giáng, đă vào tay Luân Hoán. Nhiều anh
em Quảng vẫn tự hào về lục bát Luân Hoán -
như một một ḍng ca dao riêng mà sức bồi của
phù sa ngôn ngữ làm tươi xanh măi những cây lá thi ca
của miền đất vốn yêu mến vần
điệu này.
Thơ
t́nh Luân Hoán phong phú quá chừng - v́ anh đă quen biết - hay
nói đúng hơn là đă gặp gỡ quá chừng
những nhan sắc .Chừng vài chục cái tên người
nữ, sau đó c̣n nhiều cái chấm chấm - chứng
tỏ ông anh của tôi cũng là một trong topten của
loài hiếu sắc .Thử kể ra, coi thử : Thu Hà, Thu Liên, Quỳnh Chi,
Quỳnh Cư, Như Thoa, Phước Khánh, Phước
Hạnh, Hồ Thị Hồng, Huỳnh Phú, Thái Thu, Thùy
Trâm. Scotte Jeanne, Lâm An, Nguyễn Thị Ngọc Lan, Hồng
Hạnh, Trân Châu, Ỷ Vân, Đoàn Thị Bích Hà, Lê Thị
Quỳnh Như, Kiều Trang, Bích Quân, Minh Xuân, Ái Cầm,
Thạch Trúc ...
Ôi-
hơi sức nào kể ra cho hết !
Thế hệ làm thơ chúng tôi - thường th́ hiếu sắc cho lắm - th́ cũng chỉ hưởng chút hương hoa, phần xôi thịt th́ lại nhường hết cho những người ngoài giới ? Luân Hoán cũng thế - cho nên thơ anh, người nữ hiện ra thật rực rỡ mà ấm nồng . Rớ đến xôi với thịt - th́ làm sao có những vần thơ t́nh như thế ?
Nhan
sắc nào cũng một thời . Các chị trong thơ ông
anh tôi th́ đẹp măi xưa sau . Nhan sắc các chị, dù
có chị đến nay đă có cháu ngoại đi nữa,
cũng đă bất tử nhờ thơ Luân Hoán .
******
Lâm
Chương, nhà văn - bạn tôi - vẫn thường than dài
rằng chúng tôi sinh ra trong chiến tranh, học hành trong
chiến tranh, yêu thương theo kiểu hồn
bướm mơ tiên .Thời sung sức nhất là
thời lo đánh giặc - rồi đi tù. Khi có tuổi,
h́nh như có một thứ
không nguôi trong người - như một sự ức
chế lâu ngày thành bệnh .
Tôi
cũng thấy thế - thấy rơ hơn trong thơ t́nh
Luân Hoán. Chỉ v́ không dám rớ đến xôi thịt , ông
anh tôi đă thành một người mà dân Quảng gọi
là...hoang ngầm ?
đồi
cao, cỏ tỉa gọn gàng
con
chim mở mắt làng quàng muốn bay
đầu
trần trụi, đứng, loay hoay
mùi
hương phấn cỏ ứa đầy môi hoa ...
(đồi
888 Montréal)
thừa
bàn tay
thọc
túi quần
gặp
em
vấp
ngọn núi sừng sững nghiêng...
(gặp)
em
ngồi trải cánh chân phơi
nắng
nghiêng thơm một góc trời săm se
tôi
ngồi đờ đẫn tay che
con-chim-thơ-đội-mộng
x̣e cánh bay...
(trên
đồi cỏ)
cái
đầu , gối mỏi cái tay
chập
chờn lẫn lộn giữa ngày và đêm
duỗi
chân,
đụng
phải cái mền
vội
co tay
ủm
cái thèm-thịt-da
(lo
mơ trong giấc ngủ ngày)
Đọc những câu thơ như trên,
thiệt...không chịu nổi !
*******
Luân
Hoán sinh trước tôi, học trước, làm thơ
trước, đi lính trước, giải ngũ
trước, xuất ngoại trước ... biết
yêu và lập gia đ́nh cũng trước .
Tôi
gọi Luân Hoán là Ông Anh Phía Trước. Đáng lắm !
Tôi
chỉ khám phá ra một điều, trước khi
viết bài này chừng một tháng - ông anh Luân Hoán
đă...sau tôi .
Số
là khi điện đàm - anh em chúng tôi hay nói đùa với
nhau. Có mẩu đàm thoại như sau :
- Sao rồi ? Anh vẫn khỏe
chứ ?
- Nhờ trời, vẫn OK.
Cảm ơn Lộc .
- H́ h́ . Hoàng Lộc và Lâm
Chương như đă bắt đầu
yếu...mục ấy . C̣n anh ?
- Nhờ trời, vẫn ngon lành.
Memphis, mùa hạ năm 2004
HOÀNG LỘC