Người Bạn Ðời Trong Thơ Luân Hoán

Phan Ni Tấn

Mùa Hè Ðỏ Lửa năm 1972 tôi đóng quân ở Pleiku, gần phi trường Cù Hanh khô khan, nắng cháy. Một hôm từ doanh trại trở về thị xã, ngang qua đường Hoàng Diệu tôi chợt nghe một giọng ca lanh lảnh phát ra từ một kiosque bán băng nhạc bên lề đường. Giọng tenor mạnh mẽ, truyền cảm qua bài hát chứa đựng một nội dung tha thiết, đầy nhân bản. Bước tới hỏi mới biết đó là giọng ca Miên Ðức Thắng qua bài Lời Nguyện Pháp Trường của Phạm Thế Mỹ phổ từ thơ của Luân Hoán . Ðó là lần đầu tiên cùng một lúc tôi nghe đến tên ba người, nhất là nhà thơ Luân Hoán, một bút hiệu hiền lành, dễ mến, rất Trung kỳ.

Bây giờ đã hơn 30 năm qua rồi, hồn bài ca Lời Nguyện Pháp Trường vẫn còn bay loáng thoáng đâu đó trong khi cả ba người theo dòng đời trôi giạt ba nơi: nhà thơ Luân Hoán ở Canada, ca sĩ Miên Ðức Thắng ở Ðức, còn nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ vẫn ở tại quê nhà.

Ở hải ngoại, trong thời gian tôi cộng tác với tờ Văn, một hôm (tháng năm nào?) trong mục sổ tay hàng tháng nhà văn Mai Thảo loan tin chào mừng nhà thơ Luân Hoán và gia đình đã đến định cư tại Montreal, Canada. Tôi gọi anh Mai Thảo hỏi xin địa chỉ Luân Hoán và đã liên lạc được với Người Thơ lâu nay tôi từng ngưỡng mộ. Từ đó đến nay gần 20 năm, anh Luân Hoán và tôi vẫn thường liên lạc với nhau bằng thư từ, điện thoại, sau này là e-mail, riết rồi trở nên thân thiết, tự nhiên như người một nhà.

Trong suốt thời gian này thơ anh vẫn xuất hiện đều đặn trên báo chí Việt ngữ khắp thế giới. Ngoài hàng ngàn bài thơ nói lên lòng thương nhớ quê nhà, về thân phận con người, về tình yêu đôi lứa, đặc biệt nhất là những bài thơ anh viết về vợ mình.

Tuy liên lạc với anh lâu ngày chày tháng mà mãi cho đến hôm ra mắt cuốn Chân Dung Thơ Luân Hoán tại Montreal, lần đầu tiên tôi mới gặp chị Lý, vợ nhà thơ.

Chị, dáng người thon thả, nhẹ nhàng, nét mặt hiền hòa, tính tình mộc mạc, dễ thương. Nhưng cái dễ mến và dễ nhớ nhất ở chị vẫn là cái giọng Quảng trọ trẹ, nằng nặng, chậm rãi và hiền khô. Lạ một điều là lâu nay tôi quen bất cứ người bạn Quảng Nam Ðà Nẵng nào thì dường như cái chất giọng đặc trưng của họ chẳng đổi khác bao giờ. Có trôi giạt xa quê ngàn trùng, theo thời gian đời sống có đổi có thay, có trầm có bổng, nhưng cái hồn quê xanh ngát kia cũng như cái giọng nằng nặng, âm hưởng riêng biệt kia vẫn cứ thủy chung như nhất. Không riêng gì tôi, hễ ai có dịp tiếp xúc với chị Lý cũng đều cảm mến cái tính hiền lành, hòa nhã của chị.

Mới kỳ hè năm rồi, 2003 anh chị Luân Hoán và anh chị Song Thao (nhà văn) từ Montreal đi Toronto ghé qua tệ xá nghỉ hè vài ba hôm. Buổi cơm chiều đầu tiên mọi người đang vui vẻ chưa kịp ngồi vào bàn ăn, chị Lý đã la mệt, coi bộ trúng gió nên mặt mày tái mét. Rứa là a-lê-hấp nhà tôi mau mau đưa chị lên phòng đè ra cạo gió. Gặp phải "bà Thầy cạo gió, giác hơi" là nhà tôi đây thì bao nhiêu con bệnh cũng một tay bà "cạo" sạch sành sanh. Nhìn nét mặt từ từ hồng hào trở lại, chị Song Thao chẳng nói chẳng rằng, dựng chị Lý dậy bắt tập Khí công điều dưỡng sức khỏe là vàng. Nghe ba bà vừa hô vừa tập vừa cười nắc nẻ cái nhà cũng phát vui theo.

Nhà thơ Luân Hoán có một tấm lòng rất thủy chung với cả hai... bà vợ : chị Lý và nàng thơ. Từ tinh chất của tình yêu như một thứ men tình chắt ra từ nguồn cội sâu thẳm trong hồn người, cả ba xoắn xuýt vào nhau, dắt díu nhau đi qua suốt chặng đường đời. Họ yêu nhau khởi từ cái hồi Người Thơ đến ở trọ nhà cô ba Lý, Phước Ninh lúc "em chưa qua hết tuổi mười ba". Bài Chiều Mưa trong tập thơ Ðưa Nhau Về Ðến Ðâu là một dẫn chứng:

ta đến trọ nhà em từ thuở

em chưa qua hết tuổi mười ba

bút mực thơm từng ngọn tóc đuôi gà

miệng liếng thoắng vụng về như con sáo

hoa cỏ dại mọc đầy trong túi áo

gót chân hồng không mệt mỏi nhảy giây

trái mù u chuyền thẻ chạy quanh tay

cười với hát, ăn quà, vòi vĩnh mẹ

chừng nấy việc dắt dìu em nhè nhẹ

dạo vòng vòng trong thế giới ngây thơ...

Khi mà trái tim thanh xuân của nhà thơ đã phát yêu rồi thì cái gì của Mân Quang quê em như cục đất, cây lá, màu lúa, đường bừa... anh cũng yêu một cách trân trọng. Xin mời đọc vài đoạn cuối trong bài ‘Quê Em Lộng Lẫy Quá. Bởi Vì Ðã Có Em’ trong tập Cảm Ơn Ðất Ðá Trổ Thơ:

...yêu em ta nguyện yêu màu lúa

màu mái rạ thâm sì nắng mưa

Tay ta tuy đã quen cầm bút

Luống chữ hẹn thơm những đường bừa

yêu em ta đã yêu cây lá

cục đất Mân Quang cũng hữu tình

cảm ơn thổ địa thơm tay quá

tặng ngọc thơm lừng bút vãn sinh

Một bài hát nào đó hát "khi đã yêu thì mơ mộng nhiều" làm tôi nhớ Luân Hoán tình yêu lúc nào cũng cháy bỏng. Tình yêu đã đầy ắp trong tim thì phải cho, mà cho rồi ai cũng mong được đáp lại từ người bạn tình cũng rất thiết tha với tình yêu mênh mông. Ấy mà khi đôi chân vượt khỏi cái mênh mông tình ái kia thì con đường cuối cùng hai người phải đi tới không ngoài hình ảnh của hôn nhân. Bài ‘Về Nằm Lại Nơi Mới Cưới’ trong tập Rượu Hồng Ðã Rót tặng cô ba Trần Thị... thật cảm khái:

ta về nằm lại bên nhau

ngày xưa tóc gối nặng đầu bên vai

ta về nằm lại bên ai

ngày xưa đứt nút áo gài kim găm

ta về năm lại chỗ nằm

chật vừa đủ cựa âm thầm bên nhau....

Tôi vẫn nghĩ, trong yêu thương, Luân Hoán có một trái tim yêu vợ đằm thắm, tha thiết và dịu dàng. Sự yêu thương rất tự nguyện, một nghĩa cử tự nhiên như đời sống lâu dần đã un đúc thành thơ, những câu thơ hồn nhiên, giản dị, không làm dáng nên rất chân thật. Luân Hoán đã sớm nhận ra sự chân thật là một nghĩa cử, một phong cách rất riêng dành cho người trăm năm của mình.

Tuy đời sống gia đình chẳng lấy gì làm khá giã, nhưng anh chị Luân Hoán sống khá phong lưu. Từ cái xe tới cái bàn cái ghế, TV, máy ảnh, computer... chẳng thiếu món gia dụng nào trong cái căn nhà mà anh chị đã chắc chiu dành dụm tậu được sau rất nhiều năm. Chị Lý quan niệm gia đình thật rõ rệt: nhẫn nại, cáng đáng cho gia đình chồng con một đời sống êm đẹp nơi xứ người. Cuộc nội chiến 30 năm xẩy ra cho cả một dân tộc, nhà thơ Luân Hoán là hình ảnh của một người thương binh, biết vậy nên qua đây một mình chị Lý lo toan mọi bề. Nhìn hai vai mảnh khảnh của chị gánh chịu hết mưa nắng cuộc đời, tôi liên tưởng tới hình ảnh cái cò trong thơ Trần Tế Xương: ‘quanh năm bắt ốc ở ven sông, nuôi đủ năm con với một chồng’. Có lẽ đây cũng là một trong những mạch nguồn để người bạn đời được đặc biệt ngợi ca trong cõi thơ Luân Hoán. Trải suốt hơn 40 năm làm thơ, hình bóng thủy chung nhất là người vợ vẫn bàng bạc, lấp lánh, trải dài qua suốt chiều dài đời thơ anh.

Bài ‘Ly Rượu Cuối Tuần Cho Lý’ trong tập Ngơ Ngác Cõi Người chính là sự bày tỏ nỗi cô đơn buồn bã của Luân Hoán để tự trách mình mà cũng để mình tự an ủi, vỗ về, tìm kiếm một chút bình yên cho nội tâm. Dưới bút pháp giản dị, chân tình với những lời lẻ vừa âu yếm vừa chua xót trước nỗi đau nhân thế, kiếp người đã tạo nên một Luân Hoán có phong cách của người nghệ sĩ có trái tim biết thương yêu người bạn đường nồng nàn. Hãy đọc vài đoạn thơ dưới đây để thương cảm một cái nhìn ngậm ngùi, rưng rưng như những giọt nước mắt:

“Năm giờ sáng em bắt đầu đến sở. Trời mờ mờ tuyết lạnh vướng bên chân. ổ bánh nhỏ trong tay chừng đã mỏi. Metro sang bus đã bao lần? đường thì rộng đời thì dài mệt mỏi. Em âm thầm như một bóng chim bay. Lọn tóc rối giấu trong vành khăn ấm. Mắt chong đèn trong ngọn bút anh đây. Ngồi trong sở em vừa làm vừa học. Câu đầu tiên hai chữ bonjour. Ðời lận đận ở đâu rồi cũng khổ. Ca va bien em can đảm có thừa. Có nhiều lúc người chung quanh hỏi chuyện. Chẳng hiểu gì cũng OUI vội cho qua. Tối về nhớ lần mò tra tự điển. Thắc mắc nhức đầu buồn bã thở ra. Ðời như vậy phải chăng anh có lỗi. Vì yêu em vì quyết định lên đường. Cơm với áo Tự do và cộng sản. Mất hay còn hai tiếng QUÊ HƯƠNG. Ðêm trằn trọc nằm nhìn em say ngủ. Muốn hôn lên nỗi mệt mỏi bơ phờ. Nỗi chua xót mà em từng chịu đựng. Sợ môi hồng làm vở giấc em mơ...”

Ðể bù đắp sự chịu đựng, lòng bao dung, đức hy sinh của vợ mình không còn cách nào hơn là ở nhà Luân Hoán tự chăm sóc cái nhà cái cửa, thay nước bồn cá, cho chim ăn, tỉa lá cây và tẩn mẩn... ‘giặt áo quần cho vợ’:

trộn chút tình ta vào trong bột giặt

vò nhẹ nhàng bởi lo sợ em đau

vải còn đượm mùi thịt da em thơm ngát

tay bùi ngùi như đang vuốt ve nhau

trông thau nước đục lờ những cáu bẩn

ta bỗng thương lớp bụi nổi màng màng

chúng là những nhọc nhằn em gánh chịu

nuôi chồng con dài năm tháng gian nan

vòi nước nhỏ chảy qua từng thớ vải

như chảy vào trong cùng tận lòng ta

em có thấy giọt lệ ta thầm nhỏ

và tan trên màu vải những thiết tha?

hơn bốn mươi lần đầu ta tập giặt

để tiêu xài cho bớt chút thời gian

thân nam tử ở trong thời mất nước

sao trói nơi này lẩm cẩm kêu than?

đời không giữ giùm ta hai chân đứng

có lẽ nào vô dụng mãi hay sao

giặt giũ làm thơ đọc vài trang báo

hai mươi bốn giờ thường trực chiêm bao

Bài thơ Giặt Áo Quần Cho Vợ trong tập Ngơ Ngác Cõi Người là một bài thơ hay và cảm động. Hay vì sự cảm xúc chân thật, đặc biệt trong ngôn ngữ và hình tượng. Ngay câu mở đầu đã thấy hay, trộn chút tình ta trong bột giặt, vò nhẹ nhàng bởi lo sợ em đau. Chỉ "vò" tấm vải thôi mà "cũng lo sợ em đau" thì quả là thương người bạn vàng hết ý.

Thương thì ai mà thích những thứ đồ bụi bặm, cáu bẩn nổi màng màng, ấy vậy mà cái thấm thía là khi trông thau nước đục lờ những cáu bẩn, ta bỗng thương lớp bụi nổi màng màng, thì bạn đọc như tôi, như chúng ta ai mà không thương cảm, vì rõ ràng chúng là những nhọc nhằn em gánh chịu, nuôi chồng con dài năm tháng gian nan.

Luân Hoán dù sao cũng còn may mắn, dù "đời không giữ giùm ta đôi chân đứng". Suốt ngày ở nhà chẳng biết phải làm gì, ngồi làm thơ cho vợ, ít ra anh vẫn còn có cái quần cái áo của vợ để mà tập giặt giũ, "để tiêu xài cho bớt chút thời gian".

Nhìn chung, những lời thơ phát tiết tự đáy sâu tâm hồn nhà thơ viết riêng cho vợ trong các tập thơ nói trên là cái khởi từ những cảm xúc đẹp đẽ, hiền lành, tươi tắn, nghịch ngợm đến chân thành, thiết tha, trìu mến pha chút bồi hồi nhằm vun xới những tình cảm cao đẹp làm nền tảng trong gia đình, trong tình yêu, quê hương và thân phận con người.

PHAN NI TấN (N.D)