Kính thưa qúy vị,
Thưa qúy văn hữu (1)
Như lời nhà xuất
bản Sông Thu, “Chân Dung Thơ Luân Hoán (2), không
phải là một tác phẩm phê b́nh Văn Học. Đây
chỉ là một tập hợp bằng những cảm
nhận của một số bạn văn thơ sau khi
thưởng thức những thi phẩm của một
người đă có một quá tŕnh vui chơi với thi ca
một thời gian khá lâu dài”. Nhà xuất bản đă “góp
nhặt không phân biệt không chọn lựa, in thành sách
với mục đích giản dị :Làm một món quà
kỷ niệm tặng người làm thơ Luân Hoán
vừa tṛn 28 năm có tác phẩm đă ấn hành”.
Từ thi phẩm đầu tiên Về Trời in năm
1964 đến Cảm Ơn Đất Đá Trổ Thơ, Ḷng Ta
Hạt Bụi Vu Vơ Bám Hoài in năm 1991.Luân Hoán đă cho
xuất bản tất cả 15 tác phẩm.
Đối với một người đă sống
với nghề cầm bút, có 15 tác phẩm sau 28 năm
viết lách, không phải là một số lượng
đồ sộ. Điều đáng nói ở Luân Hoán là sự
thuần nhất ở thể loại đă
được sáng tác. Tất cả 15 tác phẩm
đều là những tập thơ. Về điều này,
cho đến nay, chưa có một thi sĩ nào đạt
được số lượng trên ngoài Luân Hoán.
Nhưng số lượng thơ dồi dào của ông đôi khi cũng đă gây ra vài tranh luận. Có người quan niệm v́ tính chất cô đọng ở thơ, thơ không nên sáng tác một cách phung phí.Nói nhiều thường sai nhiều.Viết nhiều th́ dễ để cái dỡ chen lấn với cái hay. Có người chỉ muốn t́m hiểu tại sao Luân Hoán có thể làm thơ dễ dàng như vậy.Và có người thấy rằng Luân Hoán coi thơ như đời sống của ḿnh. Thơ đến với Luân Hoán như những thói quen hằng ngày. Người khác thấy 15 thi phẩm mà Luân Hoán ấn hành như là hậu quả của một người quá nặng t́nh với thi ca, mà dồn tất cả sinh lực ḿnh vào đó. Nhưng muốn t́m hiểu sự đam mê làm thơ gần như quá độ của Luân Hoán,không ǵ hơn ta hăy nghe chính tác gỉa nói về cố tật của ḿnh.
....
có ai đổ rượu vào ngôn ngữ
tôi nói ra toàn thơ, rất thơ
(Đưa Nhau Về Đến Đâu)
Và phải khách quan nhận rằng hiếm
người dễ say bằng ngôn ngữ như Luân Hoán.Nhà
phê b́nh Nguyễn Hưng Quốc cho rằng “thơ b́nh
dị chân phương bao giờ cũng có sức sống
bền bỉ hơn những loại thơ kiểu cách hoa
ḥe hoa sói. Dùng chữ b́nh dân th́ dễ. Cái khó là sử
dụng thế nào để đạt đến một
nghệ thuật, nghệ thuật của niềm rung
cảm chân phương”.
Trong thơ Luân Hoán chúng ta không bắt gặp
sự gọt dũa, trau chuốt, chúng ta bắt gặp
một tâm hồn phóng khoáng, b́nh dị. Hồn thơ Luân
Hoán qua ngôn ngữ có khác nào một kẻ từ chối áo
gấm xuê xoang, để mặc áo vải, áo gai mà vẫn
cốt cách, vẫn lịch lăm.
Ở Luân Hoán, ta không thể tách rời con
người với tác phẩm. Những bài thơ vẽ rơ
một đời sống. Và đời sống của
Luân Hoán là loại đời sống nào ?
Đó là một cuộc sống man mác buồn.
Luân Hoán đă viết lại nỗi buồn trong cuộc
sống một cách nhẹ nhàng. Bầu trời trong ḷng ông
vẫn êm đềm màu xám. Thơ Luân Hoán trải dài theo
từng chặng đường đất nước,
mang nỗi ray rứt thương nhớ không nguôi qua
cuộc bể dâu của vận nước, của
thăng trầm đời ḿnh.
Nói đến thơ là phải nói đến t́nh.
Nhưng thơ t́nh trong Luân Hoán là một loại thơ t́nh
đặc biệt. Nó đă làm nhiều người khi
nhận định về t́nh yêu trong thơ Luân Hoán vừa
ngạc nhiên vừa cảm động. V́ đa số
thơ t́nh của Luân Hoán lại dành cho vợ ông. Và lại
là những bài thơ t́nh xuất sắc nhất của Luân
Hoán. Một nguồn thi hứng ít thấy trong gịng thi ca
Việt Nam.Những bài thơ ông viết cho vợ ngoài
những lời lẽ, ư tưởng giản dị c̣n
chuyên chở cả sức tŕu mến, ḷng yêu thương
dù đă chung sống với nhau ít nhất là hai chục
năm. Khi người vợ trở thành đối
tượngcủa thơ t́nh th́ sức ái t́nh phải
thật là mảnh liệt. H́nh như chưa có nhà thơ
nào nhập chung được vẻ hiền thục
của người vợ và vẻ lăng mạn của
người t́nh như Luân Hoán. Ta hăy nghe một đoạn
thơ trong bài thơ giặt áo cho vợ :
ṿ nhẹ nhàng bởi lo sợ em đau
vải c̣n đượm mùi thịt da em thơm
ngát
tay bùi ngùi như đang vuốt ve nhau.
(Ngơ Ngác Cơi Người)
Sau khi đọc 4 câu thơ trên, những
người làm thơ như chúng tôi bàng hoàng lo lắng :
mỗi người tự hỏi t́nh yêu ḿnh dành cho vợ
ḿnh ở nấc thang nào mà lại không viết
được những câu thơ nồng nàn thắm
thiết như Luân Hoán đă viết cho vợ ông ? T́nh
nghĩa vợ chồng của Luân Hoán với vẻ
đậm đà, trân trọng, mà luôn luôn mặn nồng làm
cho chúng ta nhớ đến t́nh vợ chồng của
Trần Kế Xương:
Đóng cây đinh treo ảnh em lên vách
nh́n mắt em cười trong ảnh muốn hôn
xinh đẹp nhu ri sao mà lận đận
theo ta làm ǵ hỡi ả mèo con ?
(Đưa Nhau Về Đến Đâu)
T́nh cảm thuần hậu, thủy chung như
vậy là trọn vẹn, chúng ta c̣n dám nói ǵ hơn ? Và rất nhiều bạn văn
thơ của Luân Hoán đều chung nhận xét :
“ Luân Hoán c̣n đứng vững với cuộc
đời, với thi ca đến ngày hôm nay phần
lớn là nương tựa vào t́nh yêu chân thành và nồng
nàn của vợ ông”
Sau Nguyễn Bính,Luân Hoán là một trong số ít nhà
thơ viết về t́nh chị em một cách thiết tha
và đầy ưu ái. Như bài Khiêng Nước đă
được nhạc sĩ Phan Ni Tấn phổ nhạc.
Chúng ta hăy nghe đoạn cuối
Ước chi được nhỏ lại
như những ngày trẻ thơ
cùng chị đi khiêng nước
bắt ṇng nọc vọc chơi
giếng trong xanh nước mát
uống lưng một vành gàu
chị múc em đúng hát
chiều nắng vàng tàu cau...
(Ngơ Ngác Cơi Người)
Về quê hương, Luân Hoán đă viết với tất cả tấm ḷng dịu dàng đằm thắm. Luân Hoán đă đi đă sống khá nhiều nơi trên quê hương. Có khi bằng bước giày học sinh, có khi bằng gót giày lính trận. Nhưng cuộc chiến Việt Nam đă để lại một thương tích trong tâm hồn cũng như trên thể xác Luân Hoán. Thơ ông do đó luôn luôn là một tiếng thơ buồn, uất nghẹn, là những ấm ức đắng cay và kinh hoàng của một nhân chứng.
Sau 1975, Luân Hoán
xử dụng ng̣i bút để chống bạo
quyền. Có người chống với chữ nghĩa, âm
thanh sắt thét, hào tráng, lẫm liệt. Có người
chống lại nhẹ nhàng nhưng nhức nhối. Luân
Hoán ở vào nhóm sau. Trong bài
Một Chút Xuân Từ Quê Nhà, Luân Hoán, qua nhận xét
của nhà phê b́nh Nguyễn Hưng Quốc : “ chọn
lựa chi tiết rất đắc. Tố cáo cuộc
sống bần cùng khốn khổ , ông không cần dao to búa
lớn, chỉ cần một lá thư với những chi
tiết nhỏ nhoi đến tội nghiệp :
“ Xin báo cùng anh tin vui thứ nhất
cây cúc đầu hè trổ được một
bông...
xin báo cùng anh cây cà chua nhỏ
cũng đậu được vài trái
đỏ xinh xinh...
xin báo cùng anh vồng khoai luống đất
nhờ bón phân người lá cũng rất xanh...
xin báo cùng anh sáng nay đầu ngơ
có con cu cườm đậu tuốt ngọn
tre...”
chỉ có thế dù :
“thơ viết cho anh đắn đo từng
chữ
lựa lọc từng lời cho đỡ
nặng cân...”
Nhưng những kể lễ trước sau
vẫn cứ quanh quẩn hoài với những điều
rất mực vu vơ. Những niềm vui rất ư
nhỏ bé không c̣n ǵ khác. Người đọc đủ thấy
rưng rưng hiện lên trước mặt một
cuộc đời lam lũ tối tăm đến là
thương. Nói là báo tin vui nhưng sự thực lại
vang lên tiếng khóc năo ḷng”
(T́m Hiểu Nghệ Thuật Thơ VN)
Trong thời gian đi tù cải tạo, nhà thơ vẫn vượt lên cao qua khỏi những tầm thường của nghịch cảnh. Chúng ta hăy nghe những câu hát hào săng sau đây
Núi rừng xanh thật là xanh
đốn cây mà ngắm loanh quanh núi đồi
giây nào trói được óc tôi
cùm nào xích được hồn rời trại
giam
(Hơi Thở Việt Nam)
Trong đầu đồng bào chúng ta ở quê nhà
đều có h́nh ảnh một con tàu hay một chiếc
máy bay. Bạn bè Luân Hoán cũng cùng tâm trạng :
Thằng nào cũng bạc tóc râu
đứa nào cũng mộng ghe tàu trốn đi
Thế nhưng sau khi niềm vui trốn thoát
được lắng xuống, một nỗi
đắng cay khác dâng lên :
Cho ta thấy được ta vừa trốn
thoát
một cơi đời không nguôi nỗi nhớ
thương
C̣n cay đắng nào hơn đắng cay
phải trốn thoát nỗi nhớ thương không nguôi
tức là quê hương ḿnh. Hai câu thơ trên
đă gói trọn nghịch cảnh không riêng ǵ của Luân
Hoán mà của cả trăm ngàn người bỏ
nước ra đi...
Thưa qúy vị,
Thưa qúy văn hữu,
Tôi vừa thay mặt hai mươi mấy
người bạn viết về Luân Hoán, cố gắng
tóm lượt lại những nhận xét của họ
về nhà thơ. Tôi thấy có khen, có chê, nhưng tôi nghĩ
có chê cũng chê rất chân t́nh và khen cũng khen rất
chừng mực.
Phần phê phán thẩm định gía trị
thực sự của thơ Luân Hoán cuối cùng bao giờ
cũng thuộc về độc gỉa, và đặc
biệt là qúy vị hiện diện trong buổi sinh
hoạt đêm nay.
Để kết thúc, tôi xin đọc một bài
thơ của Luân Hoán mà tôi đă thuộc ḷng. Tôi không dám
đoan quyết đó là bài thơ hay nhất của Luân
Hoán nhưng chắc chắn đó là bài thơ tôi thích. Bài
thơ có tựa đề : Gởi Quà
Nghe tin anh về thăm quê quán
chẳng có cái ǵ để gởi theo
nước mắt chắc chưa cho nhập
khẩu
đô la lận đận măi c̣n nghèo
nhớ ra trong trái tim c̣n sót
đôi câu vè cũ ẩm hơi mưa
xin anh đọc thuộc về quê đọc
cùng những bạn bè ta thuở xưa
để chúng tin rằng tôi vẫn thương
từng hè phố cũ, từng con
đường
từng con mương nhỏ, từng bụi
chuối
từng tiếng ầu ơi, tiếng trống
trường
và hăy nhắn ǵu lửa đấu tranh
vẫn hồng như thuở tuổi xuân xanh
tóc đôi ba sợi lăm le bạc
ḷng vẫn cầm quân hô chiếm thành
hành lư của anh chật hết chưa
cho tôi gởi nốt chút âm thừa
đêm nay chỉ có ńnh tôi thức
đốt thuốc ngồi nh́n sợi khói
thưa
xin cảm ơn qúy vị,
(bài nói chuyện được
đăng lại trên Saigon times, Cali, may 22,1992)
ghi chú:
(1) bài nói chuyện của nhà văn Trang Châu trong đêm ra mắt “ Chân Dung Thơ Luân Hoán” vào 15 tháng 5 năm 1992 tại đại học Montréal, số 200 đường Vincent D’Indy, giảng đường B-421.
(2) Nội dung Chân Dung Thơ LH : Vào Tập Sông Thu/Giới thiệu thi phẩm LH ấn hành trước 75 Thái Tú Hạp/ Một Tấm Ḷng Thơ Nguyễn Đông Ngạc/HTVN Thơ Của Người Thừa Trái Tim Bùi Bảo Trúc/Tŕnh Diện HTVN Chu Vương Miện/HTVN Trong Ḍng Hiện Thực Đấu Tranh Hồ Công Tâm/HTVN,Thơ Viết Hoa Nguyên Sa/HTVN Chứng Nhân Cơn Hồng Thủy & Theo Chân Cảm Ơn Đất Đá Trổ Thơ…Nguyễn Mạnh Trinh/Văn Chương Và Chính Trị Trong HTVN Nguyễn Văn Sâm/Từ Cơi Ḿnh Đến Cơi Người Trang Châu/Người Thơ Ngơ Ngác Cơi Người Vơ Kỳ Điền/Đọc Thơ T́nh Của Luân Hoan Đỗ Qúy Toàn/ Tiếng Thơ LH Hồ Trường An/Vào Thăm Trạm Thơ Thứ 15 Của LH..Lê Nhật Thăng/Thư Cho Người Bạn Thơ Hoàng Xuân Sơn/Quê Hương,T́nh Yêu Trong Thơ LH Song Thao/Thử T́m Hiểu Kỹ Thuật Trong Thơ LH Lưu Nguyễn/Nhạc Điệu Trong Thơ Luân Hoán Phan Ni Tấn/ ‘Đập Một Phát’ Cho Thơ LH Nguyễn Tấn Hưng/Những Lời Thơ Xôn Xao Trần Hoài Thư/Tiếng Chim Hồ Đ́nh Nghiêm/Bệnh Và Thơ Ngu Yên/Dáng Huế Trong CƠĐĐTT Trương Quốc Huy/Sau Khi Đọc Chân Dung Thơ…Tôi LuânHoán. Phác họa LH bởi các họa sĩ : Đinh Cường, Hoàng Trọng Bân,Khánh Trường,Nghiêu Đề,Thái Tuấn,Vơ Đ́nh,ViVi, nhiếp ảnh gia Lê Quang Xuân