Đọc Thơ Luân Hoán

Mai Khắc Ứng

1/ Em Từ Lục Bát Bước Ra,

Một Độc Chiêu Vọng Mỹ Nhân

Sau tập Thi nhân Việt Nam của Hoài Thanh, Hoài Chân mấy năm gần đây các hợp tuyển thơ ở nước ta được mùa, có nơi bội thu, kho hết chỗ chứa. Hợp tuyển thơ cổ nhân, cố nhân. Hợp tuyển thơ tân nhân, thi nhân. Hợp tuyển thơ nữ, thơ nam, thơ tỉnh, thơ huyện có nơi thơ làng, thơ hưu trí, thơ đồng hương, thơ đồng môn... không có sức mà đọc. Tất cả những hợp tuyển thơ vừa điểm danh của nhiều tác giả toàn viết về các đề tài cao rộng thuộc dạng danh thắng của ngôn ngữ để ca ngợi non sông đất nước, tình yêu con người, tình yêu lao động, tình yêu Tổ quốc…Thế nhưng chưa có một tập thơ nào nhóm họp hàng trăm cây viết chỉ để ngợi ca về “Một người duy nhất” như tập “Em từ lục bát bước ra” của nhà thơ Luân Hoán. Bởi vậy tôi coi tập thơ này như một độc chiêu vọng mỹ nhân. Mỹ nhân quả thật là “Một Người Duy Nhất”.

“Một người duy nhất” của Luân Hoán khi nhỏ nhân loại gọi bằng Em. Lớn lên trên lục + bát một chút thì được gọi bằng Chị. Sinh nở xong thì được gọi bằng Mẹ. Lên chức thì gọi bằng Bà. “Một người duy nhất” ấy tầm thường một cách vĩ đại hay nói ngược lại Vĩ đại bởi sự bình thường.

Hồi thơ ấu còn nằm trong tao nôi tôi đã được bà ngoại mớm cho đôi làn ca dao nói về “Một người duy nhất” như sau:

‘Ba đồng một chục đàn ông / Chị bỏ vào lồng chị xách đi chơ i/ Dọc đường dây đứt lồng rơi/Chúng bò lổm ngổm mỗi nơi một thằng’.

Thuở đó dưới con mắt của “Một người duy nhất” ấy, cánh đàn ông chẳng là cái thớ gì. Đọc Luân Hoán tôi nhận ra Anh cũng đồng tình.

“nhờ Em đời có ca dao

           nhờ Em trời đất sinh bao nhân tài”.(LH)

 Và trước Luân Hoán, chị Cả thơ nôm cũng đã  viết :

‘Bố cu lổm ngổm bò trên bụng.

           Thằng bé hu hươ khóc dưới hông’.

Thì bố cu với thằng bé có khác gì nhau đều bò lổm ngổm cả đó sao. Nhưng nói gì thì nói, “Một người duy nhất” đó sinh ra nhân tài, sinh ra các bậc trượng phu, sinh ra các vị anh hùng kinh bang tế thế và sinh ra các nhà thơ cùng các thứ sĩ… Từ sự đồng tình, Người sáng tạo ra Độc Chiêu Vọng Mỹ Nhân này đã hạ lệnh cho một giàn Họa sĩ thân tình vẽ về “Một người duy nhất” như sau :

“vẽ sao cho đôi bờ vai

ngà ngà hương sáp ong cài khăn voan”

Và vẽ sao cho

“ngôi cao thơm ngát mạch nguồn

           đăm đăm mà giả như tuồng ngó lơ”

Ai đã từng “đăm đăm” nhưng lại “như tuồng ngó lơ” xin thầm lặng sờ lên gáy mình.

Sau giàn Họa sĩ thì tác giả mới điểm danh các vị thi nhân cổ kim đã có  thời tơ vương với “Một người duy nhất”. Đại Thi hào Nguyễn Du được  mời ngồi chiếu trên.

“Nguyễn Du lần dở bọc điều

          bước ra yểu điệu nhị kiều thành thơ

          trăm năm và chẳng bao giờ

          hồn thơ lục bát bỏ bờ bến xưa »

227 danh sĩ (xin cho loại tôi ra) tiếp theo được bấm đúng huyệt và chỉ một dòng, thậm chí một vài từ cũng đủ làm nên 896 câu như là bằng chứng của một thời dính líu.

« Chui qua hàng dậu mồng tơi

          Lén nhìn cặp mắt có đuôi chỗ nào

         Áo cài khuy bấm ra sao

         Mà ông Nguyễn Bính đếm sao trên trời »

Bốn câu 28 cụm từ dành cho Nguyễn Bính, tác giả « Em từ lục bát bước ra » chỉ thỉnh của nhà thơ xứng đáng được xếp hàng sau Nguyên Du này có 6 cụm (mồng tơi, áo cài khuy bấm). Vậy mà qua vài nét chấm phá đó ta nhận ngay được chân dung nhà thơ Chân quê tài danh này.   

‘Nhà nàng ở cạnh nhà tôi

          Cách nhau cái giậu mồng tơi xanh rờn

          Hai người sống giữa cô đơn

          Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi

          Giá đừng có giậu mồng tơi …’

          (Người hàng xóm)

Viết đến đây xin cho phép tôi băn khoăn một phút. Ngày xửa ngày xưa tôi thuộc bài Chân quê của Nguyễn Bính có đôi câu hình như khác ngày nay. Ấy là :

‘Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!

          Thị thành bôi nhọ em rồi’

(tôi nhớ)

Nay in mới là :

‘Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!

          Nào đâu cái yếm lụa sồi’

                                        (NXb Đồng Nai, 1996)

Tôi nghĩ rằng « Thị thành bôi nhọ em rồi » mới ăn ý với hai câu kết

‘Hôm qua em đi tỉnh về

          Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều’.

Xin lỗi quý bạn đọc. Tôi lan man lạc đường khi đang nói về cái tài « điều quân khiển tướng » của Người tạo ra Độc Chiêu Vọng Mỹ Nhân. Bàn tay của gã ấy đã điều động 227 chiến sĩ thật là khéo léo, để chỉ vẽ vời về « Một người duy nhất » một cách nhất quán, mạch lạc.          

Hãy xem, không chỉ rực rỡ một đám « phe ta », những đấng nam nhi mà « người duy nhất » từng hãnh diện khoe: « tuy không bẻ gẫy sừng trâu, nhưng em nhấc nổi mày râu dễ dàng », còn có cả phe phái đối nghịch, gồm 66 nữ thi sĩ, không sắp xếp theo thứ bậc. Có Hồ Xuân Hương « tặng chàng cả cái bánh trôi nước này » Đến những Vi Thùy Linh « vẫn thường ngắm mình trong gương ». hay « Hoa Thi dắt cả một đoàn bướm bay »...  Và :

em qua nét lụa thơm lừng

          mang tình Thanh Trí bay cùng bốn phương.

Đến đây xin thưa tiếp « Một người duy nhất » mà kẻ tài sơ lực thiểu này nhắc đến nhiều lần hiện đang ngồi chải tóc trước bìa tập thơ « Em từ lục bát bước ra » của Thi sĩ Luân Hoán.

Thưa quý vị :

          Đó chính là chân dung đại diện Em ta. Chị ta. Mẹ ta. Bà ta vậy.

Sau phái nữ viết về chính mình là đợt động viên cuối cùng trước khi chính Người Có Độc Chiêu... xung trận. Ấy là những nhà làm nên tiếng hát. Trịnh Công Sơn, Đoàn Chuẩn, Lê Uyên Phương… Hùng hậu lắm. Ai ai cũng xông lên.

« về đâu em hỡi chiều nay

          mưa soi từng dấu chân bày hoang mang

gió lay buồn ngọn thu vàng

hồn em đã ngủ mây ngàn thênh thang

dìu em qua sợi tơ đàn

          Từ Công Phụng thở thơm ngàn năm sau”

Cuối cùng Người tạo ra Độc Chiêu... tung hoành ra sao ? Dĩ nhiên gã đã bao toàn bộ sa trường, nên ở đâu có bóng dáng Giai nhân đã từng gọi “Em từ lục bát bước ra” thì ở đó có ngay bàn tay của gã. Từ nông thôn đến  thành thị. Từ đồng bằng ven biển lên Cao nguyên miền Tây. Từ miền Trung ra miền núi Việt Bắc. Ở đâu có Em là y như ở đó có bàn tay ăn ké, tỉa ghép của gã.  Xin mời xem đôi nét ba hoa một cách khó nổi giận:

“ em là kho tài sản chung

          của mọi thứ sĩ, anh hùng thế gian

          ‘con trai đầu gối bịt vàng’

          cũng quì ca ngợi đàng hoàng, chả sao

          ...

          kể từ ngày biết nhảy dây

          cả hai cái núm cau dày mãi ra

          sau cổ mái tóc đuôi gà

          lắc lư chân sáo hái hoa vin cành

          ...

          mất rồi hàm răng cuốc bàn

          mất rôi cái háy sỗ sàng hôm xưa

          không còn những bữa tắm mưa

          lỏng leo tay bụm cái thừa, bỏ không

          ...

          bây giờ em đã rất là

          một cô thôn nữ mặn mà nhà quê

          tuy chưa chạm tuổi cập kê

          cái trâm cài đã nằm kề tóc mai

          cặp chân có vẻ hơi dài

          vạt lưng vừa đủ chép vài câu thơ

          bờ vai tròn lẳn phất phơ

          tiểu-yêu nối với cơ-đồ liền nhau

          ...

          ơ chị gà mái thật khùng

          bỗng dưng nằm bẹp phơi lưng làm gì

          ờ ra vậy... ờ ra thì...

          cái tình dính với cái chi... tuyệt vời

...

áo pull cổ hở phập phồng

phơi đường biên giới hai vồng cầu non

trắng phau phau bụm bông gòn

rung rinh gốc ngọn gió bồn chồn bay

vòng vai trải xuống nhánh tay

mùi hương vạt tóc highlight hoe vàng

em đi nghiêm chỉnh đàng hoàng

nhưng qua mỗi bước tan hoang ổ gà

van em đừng bước chân xa

tà váy chạm gối làm hoa mắt người

...

          em mặc xửa-cóm hồng đào

          thân áo như dính chặt vào với thân

          đôi tà trong cạp váy hồng

          dường như thao thức phân vân điều gì

          ...

          em không có cặp nhũ hoa

          chỉ có hai cái vú ngà đây thôi

          mười một, mười hai dậy rồi

          mười ba, mười bốn vun lồi hơn ra

          khe, truông, đèo, rú, góc nhà...

          quanh năm suốt tháng phơi da ngoài trời

          nắng mưa sương gió đắp bồi

          vú em sừng sững vào thời thanh xuân

          ...

          người xưa ngậm ngải tìm trầm

          ta chừ ngậm rượu chạy vòng quanh em

          trầm là dược thảo vang tên

          em là thảo dược làm nên văn tài

          ...

         để gần em, khó vô cùng

         để yêu em,, lại vô vùng dễ thôi

         làm sao cấm được tình người

  dễ gì ngăn trái tim tôi thất tình...

Trong cuộc chiến người lính hay kể cho nhau nghe giai thoại “Thủ trưởng có cách”. Tôi nghĩ Người sáng tạo ra Độc Chiêu Vọng Mỹ Nhân này như một viên tư lệnh.  Và tôi cũng nghi ông chắc đã có cách mới “ve vãn” được nhiều mỹ nhân đến vậy. Hai từ “ve vãn” tôi dùng không nằm trong nghĩa lập lờ, mà ở phía thông cảm sẻ chia với những ai đang đứng ở hàng thứ nhất trong cuộc sống hiện thời. Họ bị u ám và có rất nhiều người đang “đưa tay phủi giúp vẫn lai rai buồn”. Không buồn sao được khi “cái buồn đeo dính trên da, rửa hoài không sạch, đâm ra lậm vào”.

Riêng Luân Hoán,  người đã tạo Độc Chiêu Vọng Mỹ Nhân thì vẫn tỉnh táo:

“ ngó quanh thấy đủ mặt người

          dù trong đồng loại đười ươi cũng nhiều”.

Có lẽ vì vậy, người thơ càng thấy cần ca ngợi những nhan sắc quanh ta, ngay cả:

“gió mưa chuyện của gió mưa,

           trái tim bầm dập vẫn thừa yêu thương,

           phất phơ góc phố lề đường,

           em đong từng bữa chán chường nuôi thân”.

Luân Hoán là một người sống khá lâu với vần điệu. Lục Bát là một thể thơ cao quí của Việt Nam. Viết vội trong một lúc, dù cái hứng đưa đẩy người làm thơ cũng chợt thấy sợ, nên cuối cùng ông bày tỏ:

“câu thơ lục bát của đời

          vốn mềm mại, vốn tuyệt vời biết bao

          vừa chất phác vừa thanh tao

          vừa bác học vừa hao hao quê mùa

          vào tay tôi, thành trò đùa

          vào tay tôi, thành nắng mưa bất thường

          xin đời lượng thứ dung, thương

          chừa cho tôi một con đường rút lui”

Rút lui ? - có thật không ? Rút đâu chưa thấy, chỉ lộ ra cái bệnh vọng mỹ nhân, không chừa được, đành phải rủ rê bè bạn:

“kính mời bạn tiếp sức tôi

          ngợi ca em, chuyện cả đời chúng ta

          câu thơ lục bát không già

          và em hương sắc vẫn là sắc hương”...

          Em Từ Lục Bát Bước Ra, dài 2600 câu, nhưng tôi tin Luân Hoán hình như vẫn còn muốn viết tiếp, dù nội dung chỉ có một mục đích Ngợi Ca Cái Xương Sườn của chúng ta. Sắc đẹp hình thể, nội tâm lẫn cách sống của những em, những chị, những mẹ, những bà của thế giới loài người đúng như người làm thơ quả quyết:

“ngàn năm em vẫn xuân thì

đời không lãng phí những gì của em

cảm ơn em, cảm ơn tình

cảm ơn mớ chữ chân tình trổ hoa”.

Riêng tôi viết những dòng này như một lời cảm ơn gởi đến tất cả các nhà thơ bị Luân Hoán trích có nêu danh một số ngôn từ. Dĩ nhiên không quên thưởng thức sự tỉa ghép rất là thơm tay của người tạo ra “độc chiêu vọng mỹ nhân”.

Saint-Louis, 08-9-2008

Mai Khắc Ứng

ghi chú : những câu thơ chữ nghiêng trong ngoặc kép của Luân Hoán. Những chữ đứng trong các câu thơ đó là của các thi sĩ Luân Hoán trích, có ghi chú tên tác giả ngay trong mỗi một chùm thơ 4 câu

2.Độc giả tra đọc tác giả tra thấy trẻ

Chưa chi bập vào hai câu :

nếu như hấp hối đến nơi

tôi nằm vuốt cái bụng tôi mỉm cười

(Nếu Như)

đã thấy phải rồi.

Tác giả vượt dốc “cổ lai hy” 24 ngày đã bình thản, tỉnh bơ “vuốt cái bụng” với sự tự tại an nhiên. Sao mà THIỀN vậy. Độc giả “tòng tâm sở dục” dăm ba năm vẫn “như chưa có gì”. Thì ra người xưa nói đúng: “Một lần tra hai lần con nít”. Cái con nít trong Thanh Thi Luân Hoán “dễ ghét “ làm sao.

 “xuân này lên bảy chục / thừa thêm hâm bốn ngày

sao mà thọ quá vậy / với đời giàu đắng cay”

(Xuân Và Tuổi Thọ)

Vì “dễ ghét” nên kẻ viết những dòng này ôm ngay Thanh Thi vào lòng để “ngâm” cho lâu. Có “ngâm” lâu mới thấy trẻ.

Điều chia sẻ đầu tiên là nuối tiếc những gì đã qua. Càng nuối tiếc, càng trẻ trung.

ta xưa vốn chưa biết

yêu nhau làm những gì

nắm tay còn chưa dám

nói gì những chuyện chi

(Cố Tật)

Cái “Cố Tật” làm nên nuối tiếc tưởng lỗ hóa ra lời. Nếu mà đã có “những chuyện chi” thì làm sao viết nên được “Cố Tật”. Trẻ khi tra là từ chỗ đó. Từ chỗ đó, để quá khứ trẻ trung ùa vào thơ tra Luân Hoán những dòng chia sẻ với mọi độc giả tra đã từng

 sóng là của biển vô cùng tận

chưa tiến thêm lên đã quay mình

(Yêu Và Thất Tình)

Sóng biển, sóng lòng, sóng của tuổi thanh tân sao mà cùng nhịp vậy. “chưa tiến thêm lên đã quay mình”. Sóng biển vượt khỏi sự bình thường “tiến thêm lên” là sóng thần. Tai họa khôn lường. Sóng lòng tiến thêm lên. Chuyện gì sẻ xẩy ra. Khó nói trước. Và, nếu đã xẩy ra về già trẻ sao đặng. Được vậy mới “Chợt Thấy Nụ Tình Xưa”, mới viết nên “Chân Dung Một Người”, mới có “Nhành Hoa Súng Ái Nghĩa”, mới “Nhớ Tiểu Thư Đại Lộc”...

“sóng hình như không gọi cát...

như là dấu chấm tròn vo”

(Một Thoáng Thơ Lê Quyên Châu)

Trẻ gọi trẻ để trẻ bao quát hầu như toàn bộ Thanh Thi làm nên xanh giữa tuổi tra, càng đọc càng thấy mình trẻ lại. Thơ xanh hồn nhiên giữa cuộc đời đi, ở của một kiếp người không còn tra thêm nữa. Người xưa nói rồi. “Thân như điện ảnh hữu hoàn vô” mà.

Ngoài sự trẻ bao la giữa tình người, Luân Hoán còn để lại một phần thân thể thời trai trẻ giữa cuộc chiến mà ông lựa chọn.

 “Mây trời đang dẫm dưới chân

Vẫn quằn quại muốn phân trần điều chi”

(Núi Vàng, Nghĩa Địa Một Bàn Chân)

Day dứt của một tâm hồn trong sáng khẳng định đường mình đi chưa tới đích đã đánh rơi mất một bàn chân trai trẻ trên chóp núi Vàng. Giá mà toàn vẹn. Giá mà đạt đích thì đâu đến nỗi xót xa khi đi giữa quê nhà ở buổi xế chiều với đất đá cô hồn. Máu trẻ trong tác giả tra lại mưng lên những ước mong mà bàn dân đang muốn

“xin lòng làm được lớp da

bọc lên đất đá hương hoa tình người”

(Chạy Xe Trên Bạch Đằng Tây)

Lòng của lớp da trẻ, tâm hồn trẻ, nhân tình trẻ làm nên sức trẻ của Thanh Thi rồi cô đọng lại cho ta ngẫm dài dài.

“nhớ nhung lúc cạn lúc sâu

lòng trăm năm vẫn thắm mầu tình yêu

trong bình thường có cao siêu

người trong cuộc hiểu, bấy nhiêu đủ rồi”

(Hương Chỗ Em Nằm)

Không chỉ “người trong cuộc hiểu” mà người ngoài cuộc cũng hiểu “bấy nhiêu đủ rồi”. Mỗi chúng ta, độc giả tra hay trẻ, đều đã được Luân Hoán đánh thức như một tay võ lâm cao cường bấm đúng huyệt. Mai Lan Cúc Trúc là gì nhĩ nếu không phải tứ quý, không phải non sông, không phải quê nhà. Trẻ mãi trong mọi lớp độc giả đều sẻ chia với niềm tâm sự này.

“cả quá khứ đời chúng tôi đọng đó

trên bốn tấm tranh thuộc loại xưa rồi

Trúc có thấy, Lan có nhìn rõ nét

nhưng linh hồn vẫn chỉ khoản đời tôi”

“trên bốn tấm tranh”, trên bốn mùa hay trên bốn nghìn năm! Một cõi linh hồn.

Saint Laurent, tháng 5 năm 2011

Mai Khắc Ứng

nhà sử học, tên thật Mai Khắc Ứng, bút danh Tân Lĩnh, sinh ngày 05-01-1935 tại Can Lộc Hà Tĩnh. Hiện định cư tại Montréal Canada.

· Đã xuất bản 12 tác phẩm biên khảo về lịch sử . và 1 thi phẩm Bồng Bềnh Tháng Năm