Hai bài thi môn Văn chương Việt Nam

của sinh viên năm 2013

gs Phan Văn Giưỡng  và hai sinh viên

 

 

          " Môn Văn chương Việt Nam là một môn chính (main steam) học và thi trong chương trình Tú tài quốc tế (Diploma of International Baccalaureate), được tổ chức hai kì một năm cho tất cả các nước trên thế giới, xin vào web: www.ibo.org,

để biết thêm chi tiết.

          Riêng môn Văn chương Việt Nam hàng năm có trên dưới 300 học sinh thi từ 18 quốc gia như Mỹ, Canada, Ý, Anh, Đan Mạch, Singapore, Tân Tây Lan, Hồng Kông, Ấn Độ . . và tất nhiên là có Việt Nam.

          Học sinh muốn thi môn nầy phải học 10 đến 13 tác phẩm văn chương, thơ, truyện ngắn, truyện dài, tản văn. Trong đỏ phải học 3 tác phẩm quốc tế đã được dịch ra tiếng Việt. Khi thi, học sinh phải làm 3 phần:

- Một bài luận văn,

- 2 bài thi viết và - một bài vấn đáp. Hai bài sau đây là bài thi viết 1.Bài thơ "Hương Thu" của nhà thơ Luân Hoán, được cho phép dùng ra đề thi cho kì tháng năm, 2013 (đặc biệt là được tác giả cho phép sử dụng thơ, nhưng tác giả không biết bài nào cho đến khi thi xong).

          Tất cả các bài thi đều chấm trên máy vi-tính, cho nên, người chấm không biết tên học sinh và từ trường nào, nước nào. Do vậy, khi đăng lại hai bài sau đây sẽ không có

tên tác giả và cũng nhân đây, xin lỗi và xin phép tác giả vậy.

          Đề thi có tính mở rộng "Bạn hãy bình phẩm bài thơ sau đây:..." Do đó, học sinh hoàn toàn tự do, nhưng theo tiêu chuẩn đánh giá là chú trọng phân tích, cảm nhận đặc điểm văn chương, cách sử dụng ngôn ngữ, âm điệu, thi tứ, hình ảnh trong thơ.

          Sự thưởng ngoạn thơ văn mỗi thời đại mỗi khác, mỗi lứa tuổi, mỗi trình độ mỗi khác. Cho nên khi cho phổ biến hai bài viết nầy, thiết nghĩ cho mọi người hiểu một phần nào lối thưởng ngoạn và cảm nhận của lớp trẻ bây giờ."


 Phan Việt Thuỷ *

*Phan Việt Thuỷ là bút hiệu của GS Phan Văn Giưỡng, người chịu trách nhiệm về chương trình thi cử môn Văn chương Việt Nam

 

 

 

Bài 1

 

Mùa thu với những cánh lá vàng rơi và ngọn gió se lạnh, đă luôn là một chủ đề muôn thuở của các nhà văn, nhà thơ. Không khí thu đă mang lại nỗi ngậm ngùi, bâng khuâng cho những tâm hồn nghệ sĩ. Với nhà thơ Luân Hoán, bên cạnh những cảm xúc đó, là cảm giác ngây ngô trước vẻ đẹp của người con gái dưới sắc trời mùa thu.

          Bài thơ Hương Thu được xuất bản trong tập thơ “Thơ Luân Hoán” vào năm 1998, đă nổi bật lên với ngôn từ đơn giản cũng như tính cách đào hoa, tự dung tự tại của Luân Hoán.

         Mùa thu của Luân Hoán mang lại cảm giác vừa lạ vừa quen. Nó không phải là h́nh ảnh trữ t́nh như “con nai vàng ngơ ngác / đạp lên lá vàng thu” mà chỉ là một h́nh ảnh thu giản dị nơi góc phố quen thuộc. Mùa thu của tác giả lạ bởi v́ thể lục bát của nó. Được xuất bản năm 1998, chắc hẳn Hương Thu được sáng tác trong giai đoạn thơ mới, thơ hiện đại với thể thơ tự do đầy phóng khoáng. Thế nhưng, nhà thơ lại chọn thể lục bát cho bài thơ của ḿnh. Điều đó mang lại một cảm giác dân gian quen thuộc, cũng như cảm giác hoài niệm mơ hồ.

          Luân Hoán là một người nghệ sĩ mang tâm hồn phóng khoáng, tự do. Nỗi niềm của ông với mùa thu không hoa mỹ, không được ẩn chứa trong những câu ẩn dụ tinh tế. Ngược lại, cảm xúc của ông đă được bày tỏ thẳng thắn qua những từ ngữ giản dị và chân thật.

 

mùa thu không đến t́nh cờ

ḷng như vẫn gặp bất ngờ lạ chưa

 

          Bài thơ bắt đầu với cảm xúc “bất ngờ” của ông với mùa thu.Dù biết trước mùa thu sẽ đến nhưng Luân Hoán vẫn cảm thấy ngạc nhiên khi mùa thu đă đến rồi. Tác giả chỉ bày tỏ cảm xúc đơn giản như vậy đấy. Không câu nệ h́nh thức, không từ ngữ mỹ miều. Tất cả mở ra như một lời th́ thầm, tâm sự bên tai

“...

nước trời chứa sẵn trên mây

h́nh như sắp sửa thả bay xuống trần

gói vội một chút bâng khuâng...”

 

          Là một tâm hồn nghệ sĩ, chắc hẳn Luân Hoán không tránh khỏi nỗi “bâng khuâng” trước cái đẹp của mùa thu. Chỉ cần h́nh ảnh “chiếc lá rụng bùi ngùi” cũng khiến cho tâm hồn nhà thơ lay động. Không cần cảnh đẹp hoa mỹ, chỉ cần những thay đổi nhỏ ở góc phố, hiên nhà cũng làm cho Luân Hoán bồi hồi. Chỉ với những cảm xúc đơn giản mà tinh tế được miêu tả qua các tính từ giản dị, mùa thu của Luân Hoán được tạo ra. Sự phóng khoáng của ông c̣n thể hiện qua những câu chữ không được viết hoa. Những từ đầu câu thơ được viết bằng chữ cái thường. Qua đó, ta thấy rằng, tác giả chỉ chú trọng vào cảm xúc của ḿnh trong bài thơ mà không hề câu nệ h́nh thức nào.

          Với Luân Hoán, mùa thu không chỉ là một khoảng thời gian của thiên nhiên, mà c̣n là một linh hồn mang lại nhiều nỗi niềm cho ông. Điều đó được thể hiện qua biện pháp nhân hóa xuyên suốt bài thơ:

 

“mùa thu không đến t́nh cờ

...

mùa thu đă bước chân vào phố tôi

...

thu dang tay rộng thêm nhiều...”

 

          Với ông, mùa thu đă thổi vào thiên nhiên, vào ḷng người một sắc thái cảm xúc mới.Điều đó khiến cho ông cảm thấy bồi hồi, bâng khuâng v́ sự thay đổi bất ngờ.

         Không chỉ có vẻ đẹp mùa thu làm nhà thơ xao xuyến, vẻ đẹp của con người cũng khiến ḷng ông lay động:

 

lạnh chưa hỡi những em tôi

váy c̣n hở cả cánh đùi trắng thơm

giày c̣n bày ngón chân thon

màu sơn móng tợ môi son đậm đà

 

         Có thể nói rằng, khổ thơ này là khối thơ độc đáo và thú vị nhất trong cả bài thơ. Nói là thú vị không phải  v́ các khổ thơ c̣n lại chán, mà là v́ sự tinh nghịch, phóng khoáng của Luân Hoán trong khối thơ này. Ông mạnh dạn gọi những cô gái đang đi trên phố là “những em tôi”. Quả thật chỉ có những người đào hoa, phóng khoáng mới có thể nói như thế. Nhà thơ c̣n thẳng thắn miêu tả “cánh đùi trắng thơm”, “ngón chân thon” “màu sơn” và “môi son”. Làm như vậy, chẳng khác ǵ đang thừa nhận “ngắm dung nhan người” chính là ngắm “đùi trắng thơm” và “ngón chân thon” của các cô gái. Đọc đến đây, chắc chắn nhiều người đọc phải ph́ cười v́ sự tinh nghịch, ranh ma của Luân Hoán.

bai thi 1a          Hương Thu là một bài thơ hay và độc đáo bởi những sự đối lập chứa đựng trong nó. Sự đối lập giữa thể lục bát dân gian truyền thống và cách dùng từ đơn giản, cấu trúc phóng khoáng. Sự đối lập giữa cảm xúc nhạy cảm, nghệ sĩ ở bốn khổ đầu và sự tinh nghịch, đào hoa ở những khổ sau. Tất cả cùng ḥa quyện lại trong Hương Thu để mang lại một cảm giác vừa hoài cổ, vừa mới mẻ, thu hút cho người đọc. Đồng thời,  cho thấy được h́nh ảnh Luân Hoán đầy màu sắc với phong cách đa dạng.

 

 

 

Bài 2

 

Khi nói đến chủ đề thời tiết trong thơ văn Việt Nam th́ ắt hẳn nó là một kho tàng bao la, mênh mông và bát ngát khi tác giả nói đến bốn lựa chọn cho bốn mùa với mỗi tính cách riêng, mỗi vẻ đẹp riêng. Chúng ta có thể dễ dàng nhận ra mùa xuân nổi bật hơn hẳn các mùa c̣n lại, bởi ít nhiều các sự kiện mang đậm tính truyền thống Việt Nam như Tết cùng với những hương sắc tươi thắm cùa nó. Mùa xuân cũng là mùa với thời tiết dễ chịu nhất và điều này đă dẫn đến sự nổi bật về sự hài ḥa giữa các tác giả và thời tiết xuân. Nhưng điều này có ảnh hưởng đến các nhà thơ, nhà văn khi ba mùa c̣n lại không mấy ǵ nổi bật ? Dĩ nhiên là có khi xuất hiện sự thiên vị. Chính điều này đă đánh thức các tác giả nhận ra vẻ đẹp của các mùa c̣n lại trước khi quá muộn. Và thế là sự ra đời của các mùa hè, mùa thu và mùa đông bắt đầu dưới ng̣i bút của các tác giả. Theo ư kiến cá nhân, tôi thấy rằng mùa thu cũng đẹp không kém ǵ các mùa c̣n lại cho nên tôi sẽ chọn Luân Hoán với tác phẩm nổi tiếng “Hương Thu” của ông, về sắc trời mùa thu để phân tách những đặc điểm nổi bật của nó.

 

          Bài “Hương Thu”  thuộc thể loại thơ lục bát với cấu trúc bốn câu cho một khổ. Bài thơ có thể chia làm ba đoạn, với đoạn đầu là hai khổ thơ đầu tiên:

 

mùa thu không đến t́nh cờ

ḷng như vẫn gặp bất ngờ lạ chưa

bắt đầu từ một cơn mưa ?

bắt đầu từ ngọn gió đưa hững hờ ?

 

tôi đâu nhớ chắc hôm nào

mùa thu đă bước chân vào phố tôi

sáng ra mở cửa ngẩn người

một chiếc lá rụng bùi ngùi bay qua

 

          Có thể nói rằng tác giả biết chắc chắn mùa thu sẽ đến khi nào với nhận định “mùa thu không đến t́nh cờ” và càng rơ hơn khi tác giả cảm nhận được thu đến ngay khúc giao mùa nhưng chỉ có một điều là lần này tác giả cảm thấy bất ngờ và ngạc nhiên hơn bởi sự mới lạ của nó. Có vẻ như mùa thu đă ch́m vào quên lăng trong kí ức của tác giả cho đến một ngày ông thắc mắc “ bắt đầu từ một cơn mưa ? bắt đầu từ ngọn gió đưa hững hờ ?”  Đây là những dấu hiệu đầu tiên và sớm nhất tác giả nhận ra thu đang về. Cơn mơ, ngọn gió, những đặc điểm nổi bật của mùa thu đang dần được tác giả hé mở.

          Có một sự đối lập trùng hợp giữa các nhận định của tác giả khi ông nói rằng “tôi đâu nhớ chắc hôm nào, mùa thu đă bước chân vào phố tôi”. Đây quả là một hành động trái ngược với nhận định của tác giả. Có thể kết quả của hành động này là v́ tác giả đang ch́m đắm trong cơn mê khi mùa thu đang về, như thể ông và đất trời đang ḥa làm một mà không nhận ra rằng thu đă đến từ bao giờ. Một đặc điểm nổi bật khác của thời tiết vào mùa thu là lá cây bắt đầu rụng. Tác giả cũng sớm nhận ra điều này với câu thơ “một chiếc lá rụng bùi ngùi bay qua” . Có thể nói, chỉ mới hai khổ thơ đầu thôi mà tác giả đă bộc lộ được ba đặc điểm nổi bật nhất trong sắc thu, cùng với sự đối lập giữa suy nghĩ và hành động để nhấn mạnh nên sự mê hoặc của mùa thu.

          Chúng ta có thể cảm nhận được nhiều hơn nữa với phần tiếp theo của tác phẩm, khổ thơ thứ ba và bốn:

 

ngó lên cành trước hiên nhà

vàng phai chín đỏ nằm dài bên nhau

thế là mùa thu bắt đầu

thời gian xê dịch theo màu lá cây

 

nước trời chứa sẵn trên mây

h́nh như sắp sửa thả bay xuống trần

gói vội một chút bâng khuâng

ra xe xuống phố ngắm dung nhan người

 

Phần đoạn này khá thú vị khi tác giả nhấn mạnh lại h́nh ảnh  những chiếc lá rơi, nhưng bây giờ ông cho thêm màu sắc vào bức tranh thu của ḿnh ở câu “vàng phai chín đỏ nằm dài bên nhau” . Không phải chỉ có hoa mới muôn màu muôn vẻ mà lá cũng thế. Vàng và đỏ là hai màu đặc trưng của lá cây, chỉ xuất hiện vào mùa thu trước khi nó ĺa cành. Lá cũng đẹp giống như hoa vậy, chẳng qua nó rụng để chờ đến mùa xuân thôi ! lúc đó muôn cây đua nở với đủ các loại màu sắc. Có thể v́ lẽ này mà mùa xuân được chú trọng hơn. Tiếp tục với hương sắc của lá cây, nó không chỉ cho chúng ta nhận biết về đặc điểm của mùa thu mà nó c̣n cho chúng ta biết đặc điểm của thời gian qua các sự kiện của thời tiết “thời gian xê dịch theo màu lá cây” cũng đúng thôi. Mỗi mùa lá cây đều đổi màu để  ḥa hợp và thích ứng với thiên nhiên cho đến mùa đông, th́ chỉ c̣n lại các cành cây khô, báo hiệu sự nghỉ đông.

          Bức tranh của Luân Hoán được tô đậm với nhiều h́nh ảnh hơn khi ông cho thêm “nước trời” tức mây vào. Ngày càng sinh động hơn, ông nhấn mạnh thắc mắc của ḿnh bằng câu trả lời “nước trời chứa sẵn trên mây, h́nh như sắp sửa thả bay xuống trần” Đây là h́nh ảnh trời sắp mưa nhưng được tác giả cách điệu lên với vốn từ đặc sắc của ông. Các câu thơ của ông là một chuỗi nghệ thuật về văn học và điều đó làm cho thơ của ông ngày càng nổi trội hơn khi ông “gói vội một chút bâng khuâng”. Bâng khuâng là một tĩnh từ nhưng được Luân Hoán sử dụng như một danh từ chỉ sự vật để nhấn mạnh nên cái sự đặc biệt của nó. Khát khao lẫn ṭ ṃ về những hoạt động và h́nh ảnh của con người trong trời thu, ông đă quyết định “ra xe xuống phố ngắm dung nhan người”. Khi đă miêu tả xong tất cả những tinh hoa của tự nhiên, ông chuyển sang miêu tả về khung cảnh của xă hội con người và ông đặc biệt nhấn mạnh vào h́nh ảnh của phái đẹp ở ba khổ thơ c̣n lại của tác phẩm:

 

lạnh chưa hỡi những em tôi

váy c̣n hở cả cánh đùi trắng thơm

giày c̣n bày ngón chân thon

màu sơn móng tợ môi son đậm đà

 

tôi cho xe chạy lướt qua

mùi hương thánh nữ hay là hương thu

hương ǵ cũng chẳng của tôi

của trời đất với của người đang yêu

 

thu dang tay rộng thêm nhiều

và tôi chợt thấy ḿnh yêu đất trời

yêu em điều hẳn nhiên rồi

trái tim mới rợi như hồi mười lăm

 

          Ập vào mắt người đọc là h́nh ảnh những cô gái trẻ đẹp đại diện cho phái yếu. Tác giả tập trung miêu tả h́nh dáng của những cô gái, ông đặc biệt nhấn mạnh vào cặp đùi trắng, những ngón chân, ngón tay và đôi môi trên khuôn mặt. Tác giả sử dụng những h́nh ảnh với ngôn từ và cách thể hiện như ḿnh là người háo sắc, nhưng thật sự ư nghĩa của nó sâu xa hơn thế. Đôi chân, bàn chân, bàn tay và khuôn mặt là những thứ cốt lơi tạo nên vẻ đẹp của người phụ nữ và không có ǵ đáng xấu hổ khi họ trưng bày cái vẻ đẹp đó ra công chúng. Theo nhận định cá nhân th́  khi đă là một người đàn ông, dù  ít hay nhiều th́ háo sắc là một phần đă ăn vào trong máu của họ. Cũng nhờ điều này mà tác giả mới có thể khắc họa nên những h́nh ảnh đẹp như vậy về phái đẹp. Không biết là đáng buồn hay đáng cười, hay cả thu và gái đều không thuộc quyền sở hữu của tác giả cho dù ông thể hiện rơ khao khát, ước muốn của ḿnh. Cả “hương thánh nữ” và “hương thu”  “chẳng phải của tôi”. Tất cả những tinh hoa đó thuộc về “đất trời”  và “người đang yêu”. Ở đây tác giả muốn nhấn mạnh rằng những tinh hoa đẹp đẽ, những tượng trưng của sự hoàn hảo và hoàn nữ th́ thường khó bị sở hữu. Ông cũng là một trong những người khát khao, mong muốn sở hữu sự hoàn hảo của đấng tạo hoá. Tiếc thay, Luân Hoán chưa đủ khả năng hay cơ hội để có được những thứ đó hay chẳng qua, đơn giản hơn là không thể.

          Quay lại với hiện thực, mùa thu đang càng ngày càng hiện rơ hơn. Tác giả đă nói “tôi chợt thấy ḿnh yêu đất trời” “yêu em điều hẳn nhiên rồi”. Điều này chứng tỏ tác giả không thể có được thứ ḿnh muốn nên ông đành ngậm ngùi yêu nó, ông yêu thiên nhiên, ông yêu phái đẹp và mong muốn một ngày có thể nắm lấy được những những tinh hoa đó. Câu cuối cùng của tác phẩm là câu thơ mang đậm ư nghĩa nhất và cũng khó đoán được ư của tác giả nhất khi “trái tim mới rợi như hồi mười lăm” . Điều ǵ đă khiến tác giả cảm thấy ḿnh trẻ lại ? Những tinh hoa của trời thu để gợi tưởng cho tác giả về quá khứ của ḿnh hay là v́ h́nh ảnh những cô gái tươi trẻ với những tinh hoa của phái đẹp mà bất cứ người đàn ông nào cũng muốn có. Điều đó quan trọng hay không quan trọng, th́

bai thi 2đây, tác giả đă cảm thấy yêu đời, yêu thiên nhiên và yêu cuộc sống hơn rồi. Điều đó mới quan trọng.

          Bài thơ đă khép lại nhưng nó mở ra những h́nh ảnh mới, những điều thú vị mới dành cho tâm hồn của con người. Tôi học được rằng nếu không thể tự rửa sạch được tâm hồn đen tối và dấy bẩn của ḿnh th́ hăy để thiên nhiên và cuộc sống hỗ trợ gột rửa nó. Từ đó ta t́m được khoảng không của sự thanh thản và t́nh yêu khiến cuộc sống chúng ta tràn ngập và ch́m đắm trong yêu thương. Không phải v́ xuân đẹp mà xuân được yêu thương trong khi không ai chú ư đến thu hay đông, mà là v́ con người ta chưa đủ khả năng để cảm nhận vẻ đẹp của nó mà thôi. Đấng tạo hóa tạo ra bất cứ thứ ǵ là có mục đích và vẻ đẹp riêng của nó. Chẳng qua là con người tự làm lu mờ đi.

          “Hương Thu” vừa đơn giản lại vừa giàu ư nghĩa. Luân Hoán thật là một nhà thơ vĩ đại khi ông sáng tác nên một tác phẩm khiến người đọc vừa trầm trồ v́ những ư nghĩa của nó, vừa thắc mắc những cái sâu xa hơn của nó. Ông xứng đáng được vinh danh và được người đời biết đến bởi tài năng của ḿnh.