Luân Hoán : Thơ Dài Như Một Giòng Sông

Triều Hoa Ðại
Tạp chí Văn, số 37 & 38 tháng 1 & 2 năm 2000

Triều Hoa Ðại (THĐ): Bạn hiền ơi, chúng ta đang ngồi nơi đây nói chuyện với nhau. Vậy mà, bạn có để ý bên ngoài những chiếc lá đã đổi màu rồi đấy. Một niên kỷ nữa lại sắp đến với loài người. Hãy nói về những dự tính của bạn trong tương lai xem nào ?

Luân Hoán (LH) : Năm 1999, sắp hết. Thế kỷ 20 sắp chấm dứt. Và chiều dài hơi thở tôi hình như đang sửa soạn để kết thúc, nên nói thật với anh Nho (THÐ), tôi chẳng có một dự định nào cả.

THÐ : Thì chẳng hạn như một tập thơ nữa , rồi lại một tập thơ kế tiếp mà bạn đang 'ngấm ngầm' sửa soạn đem in chẳng hạn.

LH: Một tập thơ ? Lâu rồi, có lẽ gần mười năm qua, tôi chưa có khi nào dự định trước để in một tập thơ cả. Những Mời Em Lên Ngựa, Cỏ Hoa Gối Ðầu, rất tình cờ mà có mặt trong tủ sách Việt ngữ tại hải ngoại. Tôi nói tình cờ vì trước đó, tôi không có khả năng tài chánh, nên không hề có dự định in ấn gì. Bất ngờ có những Nguyễn Dũng Tiến, Nguyễn Sao Mai vung tay ra mà thành. Hiện nay, khoe với anh, tôi cũng đang có ít ra là hai người bạn chịu chơi ,sẳn sàng đỡ đẻ. Nhưng tôi lại hao hụt cái háo hức, thành ra những bài thơ của Tà Thi vẫn còn tà tà, ở lung tung trên đầu giường, trong hộc tủ, cả trong túi quần, túi áo tôi đây. Chỉ cần một bữa vui tay, hú thêm mấy anh bạn vàng, rộng tình như Khánh Trường hoặc Ðinh Cường, lo cho phần nhan sắc là xong ngay thôi.

THÐ : Nhìn chung cho một năm qua bạn thấy thế nào, lạc quan hay bi quan cho bộ môn thơ, ở trong cũng như ở ngoài Tổ Quốc ?

LH : Với Thơ, trong năm qua, tôi có nhiều lạc quan khi đọc những sáng tác ở trong nước cũng như tại hải ngoại. Tôi còn khoái thơ có vần điệu êm ái, nên tôi đọc loại 'lỗi thời' này nhiều. Tôi rất thích Thanh Nguyên ở trong nước, và Cát Nhu ở Hoa Kỳ. Hai nhà thơ trẻ này đều thuộc phái đẹp. Nghe đâu anh Hoàng Xuân Sơn cũng có thích thơ của một o khác tại hải ngoại.

THÐ : Ở hải ngoại này tôi thấy khá đông người 'trẻ' làm thơ (nếu kể về lượng) thì là điều đáng mừng. Nhưng trong số đông ấy có một số ít người đạt được cái 'kỷ thuật', cái 'hồn' của thơ. Số còn lại thì hình như vẫn chưa nắm bắt được cái tinh tuý mà thơ đòi hỏi, bạn có đồng ý vậy không ?

LH: Tôi có nhận xét hơi khác anh. Thứ nhất,những bạn trẻ làm thơ, không nhiều. Những người mới viết và in thơ nhiều, đa số nằm trong lứa tuổi trung niên (cũng tương tự như trên những sàn nhảy vậy). Gần đây tôi có sưu tầm một số thơ tôi thích, để giới thiệu trên internet,tôi nghiệm thấy điều này.Những bạn trẻ làm thơ rất vững, có đủ cả hai điểm cần cho thơ như anh nói. Dĩ nhiên cũng có năm ba bạn hơi vội vã nổi tiếng, hoặc muốn nổi bậc trong công việc làm mới thi ca, mà bức giai đoạn cần thiết để trưởng thành, gây ra hơi khó hoan nghênh.

THÐ: Nếu thế thì chúng ta nên vui hay nên buồn hả bạn ?

LH: Nhìn chung, tôi nghĩ là nên vui .

THÐ: Chúng ta vừa nói đến những người 'trẻ' làm thơ ở hải ngoại, tôi bỗng dưng nhớ lại cái thời xa xưa lúc bạn 16, 17 tuổi gì đó, bạn đã làm được những bài thơ rất đạt, rất tới. Những bài thơ trong Trôi Sông, Chết Trong Lòng Người chẳng hạn, bạn còn nhớ những bài thơ ấy không ?

LH: Thơ của thời 16, 17 làm gì nhớ nổi anh Nho, vì nó chẳng ' đạt 'được cái gì, và cũng chẳng 'tới' đâu. Thơ của Trôi Sông, Chết Trong Lòng Người thì đã ở vào cái thời, tôi hâm lần thứ nhất và thứ hai rồi. Ngoài Lục Bát,tôi còn học đòi theo các anh Sáng Tạo, chơi kỷ về tự do,lại non tay, nên chẳng nhớ được gì. Tuy vậy, tôi vẫn còn giữ được những ấn bản đã phát hành; đọc lại mới thấy hồi đó mình làm dáng hơi nhiều.

THÐ: Còn các bộ môn khác như Văn, Hội Họa, Ðiêu Khắc...bạn có ý kiến gì không ? (ở hải ngoại thôi đấy nhé).

LH: Tôi ở quá xa Sàigòn Nhỏ,( được xem là thủ đô văn hoá của người Việt tại hải ngoại) nên không được biết đầy đủ những sinh hoạt của các bộ môn hội họa, điêu khắc...thành ra khó có một nhận xét chính xác . Những cây cọ của hội họa sĩ Trẻ trước đây như Ðinh Cường, Hồ Thành Ðức, Nguyên Khai, Rừng...cọng với những Khánh Trường,AnnPhong...đã có nhiều cuộc triển lãm qui mô, thường xuyên, nhưng hình như bộ môn nghệ thuật không bị rào cản bởi ngôn ngữ này, vẫn chưa đi rộng vào giới thưởng ngoạn của dân bản xứ. Về Âm nhạc, tôi cũng nghĩ vậy. Riêng với Văn, thì lạc quan nhiều. Mặt sách có gía trị trên thị trường chữ nghĩa vẫn cao. Chất lượng nghệ thuật của những cây bút thành danh trước lẫn sau 75 vẫn giữ được đều tay.Với tầm vóc hoạt động tích cực cho văn học, nghệ thuật của những nhà văn Nguyễn Mộng Giác,Võ Phiến, Nguyễn Xuân Hoàng.Ðỗ qúy Toàn,Nhã Ca..;Với sự thành công rực rỡ của các nhà văn Song Thao, Trần Doãn Nho, Hồ MinhDũng, Lâm Chương...cùng những viên ngọc Tâm Thanh, Miêng, Hoàng Nga.Y Chi...khó mà không tin tưởng văn học Việt hải ngoại thật sự lớn mạnh, và tồn tại lâu bền.

THÐ: Hình như tôi có đọc đâu đó bạn nói đại khái rằng : ' đề tài về quê hương trong thơ tôi lúc này chỉ còn thấp thoáng, mờ nhạt' Ủa sao lạ vậy, bộ bạn hết còn yêu quê hương rồi à ?

LH: Anh nhớ không lầm, Trong bài phỏng vấn của anh Nguyễn MạnhTrinh, tôi đã nói như thế.Ðó là sự thật. Nhưng nó không có nghĩa là tôi đã phai nhạt tình nghĩa với đất nước. Chẳng qua chỉ là sự thay đổi chủ đề trong sáng tác. 'Quê hương nhắm mắt như sờ được' mà anh.

THÐ: Mà cái quê hương nào chứ, quê hương Việt Nam hay 'quê hương' xứ Quảng của bạn, bởi vì có người nhận xét bạn chỉ viết cho xứ Quảng mà thôi, cũng giống như Nguyễn Khuyến ' ao thu lạnh lẽo nước trong veo/ một chiếc thuyền con bé tẻo teo' là ông ấy viết cho xứ Bắc của ông ấy chứ có phải viết cho quê hương VN đâu. Bạn nghĩ thế nào ?

LH: Anh có chơi tôi đây không anh Nho ? Ý chừng anh cho tôi là dân Quảng Nam hay cải, để trắc nghiệm ? Không đâu anh ơi, tôi bị xem là mất gốc ngay từ thời còn ở Ðà Nẵng. Gỉa dụ, anh thật nghiêm chỉnh. Tôi trình anh rõ ràng thế này: Trong một số thơ viết về quê hương, cụ thể và nhiều nhất là tập Cảm Ơn Ðất Ðá Trổ Thơ, tôi viết về những kỷ niệm lượm được trên những vùng đất tôi đã đi qua, những con người tôi đã có duyên gặp gỡ. Dĩ nhiên chỉ nằm trong phạm vi nửa nước Việt Nam. Những địa danh vốn có thật đó, vào thơ,với tôi, chỉ còn là những điểm tựa tiêu biểu, cần thiết để vải ra thật rộng những tình cảm của mình, đến với sỏi đá, cây cỏ, động vật vv... quê em có vẽ không giàu lắm/ruộng thấp, ruộng cao úng nước phèn/lỏng leo vài tiếng gà cục tác/đời lún dần vào nỗi băn khoăn...// thút tha thút thít mưa hoài/lắc leo đèn úa sông dài bóng tôi/buông màn, nghe cái tôi rơi/cùng vuông chiếu ố mồ hôi em nồng...// hỡi những cành me, cành phượng vĩ/ hỡi con kiến lửa lạc bâng quơ/hỡi con chim sẻ trên vồng ngói/tôi tường tôi về đâu biết mơ...//trời sáng dần dần trong lưới mưa/ trơ bên nền cháy, gốc cây dừa/ở đây cây cỏ đều sống thật/ chỉ có riêng ta có vẽ thừa...//Em đã về đây chơi một bận/tưởng rằng tiếp tục đến mai sau/dè đâu sân gạch và cây mít/không giữ được giùm ta với nhau...// Những câu vừa trích( xin lỗi hơi quá nhiều) trên, hy vọng nó không chỉ có hơi thở của xứ ngũ phụng tề phi.

THÐ: Chiến tranh dù rằng đã lùi khuất, thế nhưng theo tôi đó chỉ là ở bên ngoài. Bởi vì trong tận cùng sâu thẳm, chiến tranh vẫn còn đó trong mỗi người VN (thế hệ chúng ta) hoang tàn và đổ nát đang được kiến thiết. Những người lính và người dân cũng đang được 'kiến tạo' lại một phần thân thể mà họ hy sinh. Bạn nghĩ gì về chiến tranh ?

LH: Nếu nói chung chung. chiến tranh đúng là một tai hại lớn của nhân loại. Tuy nhiên tuỳ thuộc vào ý nghĩa và mục đích của cuộc chiến để chấp thuận hay không. Bảo vệ lãnh thổ, duy trì tự do, nhân quyền. Một cuộc chiến chống ngoại xâm như vậy đương nhiên đángtham gia và đề cao.

THÐ: Thế trong những ngày sắp tới bạn có tính viết một cái gì đó để nói về những cái tàn ác của chiến tranh không ?

LH: Cảm ơn câu hỏi của anh, vì có thể đây là một lời nhắc. Viết thêm về cuộc chiến mình đã tham dự trong sự bình thảng giữa tâm hồn và ngoại giới cũng rất nên. Nhưng chắc chắn một điều tôi sẽ không phơi bày trắng trợn sự tàn ác của cuộc chiến, bởi đó là tính chất đương nhiên của chiến tranh mọi người đều đã biết. Có lẽ sẽ na ná như : Vào giờ G ta ra mặt trận/ngồi trước cabin ngủ gật ngủ gà/một chút nhớ em, một chút nhớ/cái thằng nào đó giống y ta...// Hai mươi tháng chạp đi lùng giặc/ Mộ Ðức, Nghĩa Hành lội nhỡn nhơ/súng lận lưng quần cho có chuyện/mắt đầy cỏ lá, hồn đầy thơ...// Chắc sẽ thơ hơn chút đỉnh. Anh chờ đọc.

THÐ: Những năm gần đây bạn cho ra đời thi phẩm 'Ðưa Nhau Về Ðến Ðâu' có phải chăng bạn vẫn còn hoài nghi, ngờ vực gì đó ở nơi chốn tạm dung này ?

LH: Anh không rõ một điều : Ðưa Nhau Về Ðến Ðâu tuy được in vào năm 1989 tại Mỹ, nhưng tôi đã hoàn thành từ những năm còn ở quê nhà. Ðây là một tập thơ tình đúng nghĩa của nó: vu vơ và lẫn thẩn : tiếc rằng chỉ một trái tim/ Viết hoài không hết cái ghiền yêu em...Ði xa nhất trong tập này vẫn chỉ là : đổi đời ta đạp xích lô/ chở em đôi bận đâm vơ vẩn buồn...// Do đó không phải vì nghi ngờ, hoaì nghi gì trong cuộc sống trên đất tạm dung. Những bài viết về cuộc sống mới này đều nằm trong tập Ngơ Ngác Cõi Người được nhà xuất bản Nhân Văn, cùng Anh Lý Khánh Hồng in cũng vào năm 1989.

THÐ: Theo dõi dòng thơ, những người yêu mến thơ bảo rằng : Luân Hoán làm thơ mạch lạc lắm.Bởi vì tuổi trẻ thì làm thơ cho tình yêu thủy chung, cho tình bạn gắn bó những Chết Trong Lòng Người, Về Trời, Viên Ðạn Cho Người Yêu Dấu đã nói lên điều ấy. Vào đời bạn thắp 'Nén Hương Cho Bàn Chân Trái'; sau đó kêu gọi khản cổ và hy vọng 'Hòa Bình Ơi ! Hãy Ðến !', giờ đây nơi chốn tạm dung thì bạn có Hơi Thở Việt Nam, Ngơ Ngác Cõi Người... đến khi 'ngộ' ra được chốn sẽ phải đi bạn viết Mời Em Lên Ngựa, Cỏ Hoa Gối Ðầu. Bạn thấy nhận xét ấy thế nào ?

LH: Mặc dù nhận xét mà anh vừa kể trên không được chính xác nhưng cũng ăn khớp một đôi điều. Mỗi tập thơ của tôi, thường xoay quanh một chủ đề, Và nội dung này luôn luôn vịn vào cuộc sống của tôi và bối cảnh chung quanh mà thành hình.

THÐ: Tôi muốn hỏi bạn chuyện làm thơ, trong lúc sáng tác bạn có cần một không khí yên lặng như bà Wislawa Szymborska không, nghĩa là phải hoàn toàn yên lặng, bởi vì thơ không thể phát sinh ra từ tiếng ồn ào...'

LH: Tôi không triệt để tán đồng cái ý kiến của bà thi sĩ anh nêu. Có thể thơ của bà ấy thuộc loại siêu sao nên cần sự trang nghiêm, tĩnh lặng tối đa. Cái của tôi viết trần tục hơn Ðó là chưa kể nó còn ở ngay trong tiếng động nữa kia.Tôi nghĩ, không riêng gì tôi, các chiến hữu của chúng ta ,đang trong trại tập trung tẩy não, đã làm được thơ ngay ngoài những rẫy, bãi lao động ồn ào một cách hiển hách như Dương Kiền, Cung Trầm Tưởng Hà Thúc Sinh chẳng hạn. Dĩ nhiên nếu được viết trong một không gian im lặng thì tốt trăm lần hơn.

THÐ: Nếu vậy cách tốt nhất cho những người viết văn, làm thơ là phải viết vào giờ giấc nào, hay tuỳ theo cái hứng mà sáng tác ?

LH : Chuyện này anh có thừa kinh nghiệm mà. Tôi không viết văn nhiều, nhưng thấy rõ điểm này : viết văn xuôi, không nên đợi hứng. Nên tập thành một thói quen. Trước nhất phải tập ngồi vào bàn với một thời gian lâu. Sau đó là việc của mỗi tác gỉa, tìm đề tài, tìm cốt truyện, bố cục, xây dựng nhân vật...vv tất cả đều phải có ba phần tư trong đầu. Ðiều này các bạn chuyên viết văn đừng cười nếu tôi nói sai.Về làm thơ thì gỉan dị hơn. Với riêng tôi có lẽ sự giản dị đến mức tối đa, vì tôi đã quen qua mấy thập niên đụng đâu viết đó rồi.Hiện nay tôi thường có thói quen làm thơ trên giường ngủ vào khoảng ba, bốn giờ sáng, là cái gìơ tôi chỉ hoàn toàn nằm lim dim chơi thôi. Dĩ nhiên cũng có những ngoại lệ từ những cái thích thú bất ngờ.

THÐ: mải nói chuyện thơ văn lẩn thẩn nãy đến giờ, tôi suýt chút nữa quên hỏi vế tạp chí Thơ. Bạn biết mà có một số anh em quết tâm muốn làm mới thi ca, liệu rồi những người bạn ấy có đủ tài năng và nghị lực để đưa người đọc tới chặng đường chót như mong ước hay không ?

LH: Có chặng đường chót cho thơ mới hả anh Nho ? Tôi nghĩ thơ mới mà các anh chủ trương phải mỗi ngày mỗi mới, mới miết không ngừng chứ. Ngừng lại thì e sẽ trở thành cũ ngay. Và đồng phục với nhau một đám thì càng mau cũ nữa.Dù sao tôi cũng tin, phục tài năng của các bạn chủ trương tạp chí Thơ.

THÐ: Ở đời ai cũng ham muốn, những mộng ước, chẳng hạn như người làm chính trị thì mang bắt được chiếc ghế lãnh tụ, hoạc mèng hơn cũng tổng bộ trưởng. Còn người đi buôn mong mua một bán mười dể mau chóng giàu sụ. Tôi biết bạn trên ba bốn thập niên mần thơ, đến nay trắng tay vẫn hoàn tay trắng . Ở phút nói thật như thế này, tôi muốn bạn cho biết bạn đang ao ước, ước ao cái gì ?

LH: Tôi ít nói hoặc ít biết nói, không chừng, Nên không có dịp nói dối nhiều, Cái phút nói thật của anh dành cho, tôi nói dối một chút nghe : Tôi ao ước đạp chân vào năm 2000, bắt tay thế kỷ 21 một cái. Tiện đà trèo qua năm 2001 để mừng sinh nhật 60 của tôi vào ngày 10 tháng 01; sau đó nếu chịu chơi nữa ,thì chơi luôn đến năm 2002 để xem thêm một giải túc cấu thế giới nữa. Moị ao ước khác, tôi không nghĩ tới. Ngay đến Việt về Việt Nam thăm một lần cũng không còn là một ao ước, bởi điều này, coi vậy mà dễ thực hiện lúc này phải không anh ?

THÐ Vậy tôi cầu chúc bạn đạt được sự mong ước ấy

LH: Xin cảm ơn Anh THÐ và cảm ơn qúi báo cùng các bạn đọc thân mến, Kính.

THÐ :Làm phiền và mất nhiều thì giờ của anh chị quá nhiều, xin tha thứ cho tôi nhé. Cảm ơn chị LH đã cho uống chén trà thơm ngon.

(In lại trong LÊN RỪNG ĐẾM LÁ)