Đọc 6 Đoạn Ngũ Ngôn Của Luân Hoán (a)

Diên Nghị

Nhân Ảnh

1.

sinh ký dòng mực đọng

lung linh xanh đường gân

bàn tay chuyền hơi thở

dung ảnh ngời nét thần

đâu chỉ ngắm bằng mắt

diện nhận từ chân tâm

người vật chợt vô động

hít thở cùng tháng năm

2.

không bão, chỉ là gió

trăm năm về một Phương

nối đôi vai Thị Lộ

gánh cho đời dòng hương

lạc thời, trôi với mộng

ngâm chơi khúc hồ trường

Chính Ca thơm mấy đoạn

lòng đã là quê hương

3.

quanh năm đeo kính mát

đời có bớt xốn xang

giọt rượu trong đáy mắt

đầy dòng thơ lan tràn

vẫn Mời Em Uống Rượu ?

Những Na và những gì ?

BướcNgựa Hồng Đã mỏi

nghiêng đầu hôn cỏ thi

4.

này bạn Chu...tiệm ly

sao chưa mở tiệm rượu

ngoại xứ, ngộ cố tri

nhậu vùi, phơi mặt mũi

vốc chữ vãi Trốn Đồng

cầm chừng đời văn nghệ

kể như đã có lòng

chơi tuốt đời bóng xế

5.

thân phóng lên thiết giáp

hồn nhập KhómLục Bình

chống cằm ngồi điểm mặt

gió bụi bay vô tình

theo chân Thằng Bắt Quỷ

đâu ngờ ngộ được em

cõi người buồn thắp sáng

Nào Ai Tỉnh Ai Điên ?

6.

thơ, là tay Cự Phách

tình, là tay đào hoa

Nhân Gian Không Thể Hiểu

trong chánh có ẩn tà

thân xác vốn của đất

chết về biển bao la

lưng oằn cõng văn nghiệp

quanh năm sống tà tà …

luân hoán

Tôi có cảm giác ngờ ngợ về bóng dáng con người, thấp thoang đâu đó, khi chạm mắt tựa đề bài thơ Nhân Ảnh của Luân Hoán. Nhân Ảnh trước tiên, như một hình ảo, một dáng dấp dạng khái niệm, đang được chấm phá, phác thảo từ đường nét, màu sắc sáng tạo...chuyển dần, tiệm tiến khuôn đúc thành mẫu người bằng ngôn ngữ chỉ định hiện thực. Với bốn dòng thơ mở, hoạt tính người nổi bật. Bàn tay chủ lực đang chuyển tải hơi thở sự sống vào ngũ quan, vận dụng những đường gân xanh, láng, rắn rỏi, cùng dung mạo tươi sáng, toát ra sinh khí « thần tướng », bản tướng khang kiện, đứng đầu hệ tứ tướng loài người :

sinh ký dòng mực đọng

lung linh xanh đường gân

bàn tay chuyền hơi thở

dung ảnh ngời nét thần

Thị giác thông thường dễ nhận ngoài diện người, vật, nhưng thấu được bản thể, nội giới cần đôi mắt của tâm - ẩn năng phản chiếu ánh sáng huyền nhiệm cuộc sống muôn loài qua giòng thời gian viễn biến :

đâu chỉ ngắm bằng mắt

diện nhận từ chân tâm

người vật chợt vô động

hít thở cùng tháng năm

Nhân ảnh đang đến gần tôi, khoảng cách cuốn rút, và dường như muốn được bày tỏ...

Nhóm Xuân Thu Nhã Tập, 80 năm trước, đã nêu lên một suy tưởng nghệ thuật. «  Thơ chỉ là một sự nhớ lại, một cuộc trở về của thi sĩ trong cái nôi của mình nằm trong sự vật » (1). Luân Hoán cùng thơ đã trở về từ vùng bão xoáy thời đại, ngoảnh nhìn lui, cảm nhận hiện tượng bão ấy, may mắn chỉ là gió giữa không trung bình thường, không ngăn cản, xô đẩy người, vật vào tai họa...

Con người trở về, hiện hữu một lần nữa, tại một không gian khác, nghĩa vụ trăm năm, nối lại ý nghĩa cuộc đời trong vai Thị Lộ khiêm tốn gánh chiếu gon đi bán thuở xưa (nối đôi vai Thị Lộ) cũng chính là đóng góp cho đời giá trị lao động như hương hoa quý (gánh cho đời dòng hương).

Trở về mang dấu tính kẻ thất thời, lỡ thế, vỡ vụn mộng lớn, mộng con, nhận chịu hoàn cảnh mới, thách thức của cuộc đời đang trải rộng, chờ những kẻ sa cơ, xác định ý chí và tinh thần, hoặc kiên trì vượt qua, hoặc yếu hèn nằm nguyên chỗ ! Kẻ sĩ có riêng một lối thoát, tư duy, lý luận, sáng tạo hoặc tiêu khiển mà không tổn phí thời gian bằng tìm lại những đoạn chính ca, bằng ngâm chơi khúc Hồ Trường :

lạc thời, trôi với mộng

ngâm chơi khúc hồ trường

Chính Ca thơm mấy đoạn

Chừng đó, cũng thể hiện tình yêu quê hương mà khỏi cần khua chiêng gõ trống ồn ào, hoặc tung hô bằng những khẩu hiệu suông bắt nguồn từ cảm tính, cực đoan (lòng đã là quê hương). Hai chữ quê hương dạt dào nội tại, tựa hồ dòng máu luân lưu cơ thể. Càng xa rời quê hương vật lý, càng gần gũi quê hương tâm lý. Quá khứ là quê hương, đậm ấn tượng trong tâm hồn kẻ ra đi quay quắt nỗi nhớ về.

Giọt lệ đôi khi ứa ra trên dòng thơ hồi niệm, đôi mắt khi che bằng cặp kính dưỡng mục, cũng khó tiếp cận với bức tranh, sắc màu chói chang của góc đời tương phản :

quanh năm đeo kính mát

đời có bớt xốn xang

giọt rượu trong đáy mắt

mời em cạn đêm vàng

Bày tỏ cùng thơ – tâm tình tri kỷ, khả dĩ gởi gắm, chia sẻ cô đơn, đang chờ đợi an ủi, cùng tìm kiếm tri âm nồng nàn men rượu nhân sinh :

vẫn Mời Em Uống Rượu ?

Những Na và những gì ?

Những tha nhân không thể thiếu, những hình bóng thân quen, những mơ ước tao ngộ, những gì ngoài Na – Đào, Mận, Hồng, Nhãn chẳng hạn. Chiếu rượu càng đông, càng nồng say thế sự, giải tỏa những ức chế tụ đọng góc sâu tâm lý, vỡ mòn u nhọt bám trụ vùng thương tích tâm can, chưa có phương thuốc hữu hiệu nào trị liệu.

Con chiến mã một thời hung hăng ngang dọc, khí phách xông tới lũy thành kiên cố địch thù, vượt qua núi rừng trùng điệp, dẫm đạp thảo nguyên mênh mông. Vạn dặm trường chinh cũng mòn hao móng ngựa, cũng mỏi vó cương hùng, cũng nghiêng ngả yên cương, đành cúi đầu tỉnh táo, hôn đám cỏ thi từng bị dẫm nát, úa tàn, từng vấy máu tỉ thí hai phe – máu riêng mỗi người mà cũng chung dân tộc:

Bước Ngựa Hồng Đã mỏi

nghiêng đầu hôn cỏ thi

Kẻ sĩ chỉ dấu một thái độ không e ấp, dè dặt. Ý thức cuộc chiến tàn, sự trở về của người tham chiến không vênh vang chiến thắng, cũng không oán than chiến bại, chỉ vọng hướng tìm lại chính mình – cõi an bình mong mỏi...

Hận thù nào cũng nguội lạnh theo dòng chảy thời gian, pho tượng vinh danh tình người sừng sững giữa không gian muôn trượng. Một mẫu nhân ảnh khác lạc thời, mạt thế, né tránh soi lại bóng mình, sợ hãi chạm mặt thực tại khiêu khích, thu mình cùng lưu linh giải sầu, xoá nhòa nhục vinh trong chiến trận. Tuy thế, con người muốn dứt bỏ cuộc đời thật sự vẫn bị đời lôi kéo lại. Mỗi con người cuộn tròn trong mỗi cuộc đời đã định. Con người phải sống không chỉ trong đời, mà còn vì đời. Con người không dễ dàng trốn chạy cuộc đời, tạm thời quên đời bằng chất men cay tác dụng:

này bạn Chu...tiệm ly

sao chưa mở tiệm rượu

ngoại xứ, ngộ cố tri

nhậu vùi, phơi mặt mũi

Buồn, chán mượn rượu giải vây, mừng, vui cũng lấy rượu cổ súy. Gặp bạn cũ giữa xứ người, nhậu vùi thỏa thuê mong đợi. Hứng khởi cũng chợt đến tràn đầy chữ nghĩa, khơi gợi tinh thần truyền thống văn hóa cội nguồn (Vốc chữ vãi trống đồng) xiển dương, phổ biến góp vào sự nghiệp văn hóa cho thế hệ kế thừa học hỏi chân lý xưa nay « làm văn hóa lầm thì giết thì giết muôn đời » - Lão Tử.

Hơn thế, tán đồng tư tưởng Goeth cho văn học, văn chương là món nợ của người trí thức - nợ chẳng ai đòi – mà người trí thức phải trả. Hiểu được trọng trách đó (cầm chừng đời văn nghệ) cũng kể như dấn thân, cống hiến vào cái chung của xã hội người lưu vong (kể như đã có lòng) nếu còn dòng máu nóng, hăng say, tích cực, năng động thì sá gì cuộc đời đang dần nghiêng xế :

« chơi tuốt thời đang xế », Luân Hoán đã diễn bày tâm trạng sôi nổi, lạc quan, cả với niềm tin bản thể mạnh mẻ... giữa quá trình phục vụ dưới cờ Tự Do. Cá tính nghệ sĩ được bộc lộ ngay thời điểm thách đố, nhận mệnh lệnh khẩn trương :

thân phóng lên thiết giáp

hồn nhập KhómLục Bình

Dù phải chuẩn bị sẵn sàng cho một đụng độ, một tao ngộ chiến trước mặt, thân đã bước lên xe bọc thép, hồn vẫn lang bạt hòa quyện vào một cõi nào... Hồn nhập vào khóm lục bình đang trôi nổi trên dòng sông đâu đó; hoặc hồn nhiên ngồi hoài tưởng những nhân ảnh loáng thoáng qua cuộc sống (chống cằm ngồi điểm mặt) để cùng đón nhận làn gió thoáng, lớp bụi mù vô tình chuyển động trong không gian, vô thủy, vô chung...

Mặc ngoài biên giới hiện hữu hồn nhiên, mặc nội tâm vô tư và trống vắng, mặc dòng thời gian không hề bất trắc ngưng đọng; và cũng mặc lực siêu hình lôi kéo, bằng lòng với những gì đang đến, đang chờ :

theo chân Thằng Bắt Quỷ

đâu ngờ ngộ được em

Bóng dáng phái đẹp, hình tượng bông hoa biết nói óng ánh cuộc hội ngộ bất ngờ, ngắn ngủi - một thoáng hạnh phúc vụt qua mau, chìm sâu cõi sáng, u uất nỗi buồn không tên gọi, cũng hoài nghi cõi sống và con người chung quanh – con người hai mặt, hai thành phần đối lập tâm lý

cõi người buồn thắp sáng

Nào Ai Tỉnh Ai Điên ?

Trạng thái Tỉnh (bình thường) và Điên (bất thường) đối lập, hai đối tượng khác biệt, tuy thế trong một bản thể, Tỉnh và Điên cùng song song tồn tại ở cấp độ hòa hợp khi sáng tạo nghệ thuật, gần như trạng thái Thực và Mơ. Thực lẫn Mơ cần thiết cho sáng tạo (Breton). Siêu thực mang tên từ đó. Thi sĩ bước vào cõi mơ, kiếm tìm những mới lạ cho nghệ thuật ngôn từ như một lúc nào của Bùi Giáng, hoặc nghệ thuật tạo hình của Picasso.

Luân Hoán thiên hướng định tính Thơ, Tình liên hệ khắng khít máu thịt. Thơ vốn bắt nguồn từ Tình, và Tình - nguồn cảm xúc của Thơ.

thơ, là tay Cự Phách

tình, là tay đào hoa

Tay cự phách gặp kẻ tài hoa ắt hẳn sẽ tạo dựng viên mãn giá trị thẩm mỹ nghệ thuật, loài người từng ước vọng, đồng thời cũng khám phá chiều sâu tư duy nhân sinh, với những phức tạp, hư thực :

Nhân Gian Không Thể Hiểu

trong chánh có ẩn tà

Bằng thủ pháp mượn sự vật, điển tích đối chiếu nỗi niềm, dùng biện chứng phản diện nâng ý tưởng sáu đoạn của bài thơ, khắc họa thành « Nhân Ảnh » , không ai khác chính là mình...

Cái tôi ẩn giấu mà nhân ảnh tái tạc, thổi vào tư duy chiều sâu ý thức về nhân sinh quan thường tại bất cứ thời đại nào, hoàn cảnh nào, mà biết dung hòa triết lý sống, phương cách sống thích ứng với lẽ sinh tồn nguyên tắc hữu ích cho đồng loại, xã hội (lưng oằn cõng văn nghiệp) sống an ổn, tự trọng, lắng nghe mình (quanh năm sống tà tà).

Hai nhà thơ của Paris văn vật Rimbaud và Mallarmé đã nhìn thi ca hai phía tương phản. Rimbaud với cảm xúc dương tính cho rằng : « thơ chứa hết mọi điều », trong khi Mallarmé ngược lại « Thơ không chứa điều gì cả ».

Luân Hoán ngày nay cố vạch ra một đường biên hữu thể phân định sức sống của Thơ gần đến với trường phái tự nhiên. Tuy thế, một số ý tưởng cần giải mã, suy nghiệm, một số ngôn ngữ và cấu trúc mỗi đoạn thơ trong Nhân Ảnh phải kiên trì đánh vật, lùng sục dài hơi, chẳng khác người truy tìm mỏ quặng sâu dưới tầng địa chất.

Mạch liên tưởng diễn đạt qua thơ đôi khi rời rạc hoặc khúc mắc, chỉ ra ý nghĩa biệt lập viết bằng chữ hoa - một phương Thị Lộ, Chính Ca, Ngựa Hồng, Chu Tiệm Ly, Khóm Lục Bình, Thằng Bắt Quỷ, Tỉnh, Điên, Cự Phách, Na, Mời Em Uống Rượu vv...

Thú nhận ước muốn nhàn nhã, sau quá trình dài thử thách trong cuộc chiến (quanh năm sống tà tà) Luân Hoán cũng đã mở ra được chiều kích tâm lý, thành khẩn với chữ nghĩa vụ người sáng tạo (lưng oằn cõng văn nghiệp) nặng nề, có trách nhiệm và biết cống hiến cho đời, trước khi muốn sống tà tà như thiên hạ.

Diên Nghị

(trích Cõi Thơ Tìm Gặp, Cội Nguồn xuất bản năm 2008)

ghi chú:

(1): trích Nhật Thịnh, Đất Đứng

(a): Đề bài tạm dùng, không phải của người viết

(b): 6 đoạn thơ mang tên Nhân Ảnh được trích trong bài viết có tên chung Giữ Riêng Vài Nét Như Là... gồm 100 đoạn, mỗi đoạn 8 câu, in trong trong Luân Hoán, Một Đời Thơ và Ổ Tình Lận Lưng