Một Tấm Lòng Thơ...

Nguyễn Ðông Ngạc

Tôi vẫn tin rằng thơ là một bộ môn đã được bắt đầu và phát triển sớm nhất, trong nền văn học nghệ thuật Việt nam Hải ngọai. Tính đến nay, 1991, nền văn học lưu vong của chúng ta đã 16 tuổi.Một thời gian đủ dài cho nhũng trưởng thành ngậm ngùi trong đời lưu cư khắc khoải, Căn cứ theo những bản tổng kết tình hình sinh hoạt văn học nghệ thuật hằng năm trên các báo, chúng ta thấy số lượng thi phẩm đã được ấn hành hằng năm rất cao, và mỗi năm đều có gia tăng. Dĩ nhiên, chưa bàn dến vấn đề gía trị nghệ thuật; thơ hay không thơ, của từng ấn bản. Riêng Luân Hoán, một khuôn mặt thơ thành danh trước 1975, chỉ sau 6 năm định cư tại xứ tuyết vùng Montreal, Canada, đã cho trình diện 4 tập thơ mới, mà giá trị nghệ thuật đã được đa số giới thưởng ngoạn đón tiếp, và công nhận là có da thịt, có hơi thở. Với 4 thi phẩm này đã nâng số lượng sách của Luân Hoán xuất bản từ trước đến nay lên con số 15. Ðành rằng không thể lấy con số đơn thuần để thẫm định tài năng của tác gỉa, Nhưng phải nhìn nhận một điều, con số đó, đã biết nói với chúng ta về tấm lòng của một người, đã chung tình với thi ca, ngay trên bước đời xa xứ và trên một thị trường chữ nghĩa, mà thơ thời nào cũng sẵn sàng chịu số phận ế ẩm.

Là một bạn đọc lâu năm của Luân Hoán, tôi ghi lại dưới đây một vài nhận xét cùng những cảm xúc đậm đà, sau khi đọc những Hơi Thở VN, Ðưa nhau về đến đâu, Ngơ ngác cõi người và Cảm ơn đất đá trổ thơ...

Ðiểm tôi gặp trước tiên trong 4 thi tập của Luân hoán là thái độ chính trị của tác gỉa qua những dòng thơ hiện thực đãu tranh. Có thể quả quyết: toàn tập Hơi Thở Việt Nam với 39 bài dài, ngắn đều xoay quanh một chủ đề tố cáo sự cai trị hà khắc của chế độ cộng sàn qua những trưng bày rõ ràng và cảm động về từng cành sống trong xã hội chủ nghĩa VN....

Tôi xin phép ông Nguyễn Hưng Quốc, một cây bút phê bình văn học có thực tài hiện nay ở hải ngoại, để dẫn chứng, bằng những lời ông đã tinh vi nhìn về thơ Luân Hoán, trong ít dòng của bái Tứ Thơ, in trong tác phẩm Tìm hiểu Nghệ Thuật Thơ Việt Nam của ông:

...Trong bài Một chút xuân quê nhà Luân hoán chọn lựa chi tiết rất đắc.Tố cáo cuộc sống bần cùng khốn khó dưới chế độ cộng sản,ông không cần dao to, búa lớn, chỉ cần một lá thư với những chi tiết nhỏ nhoi đến tội nghiệp:

        ...xin báo cùng anh tin vui thứ nhất
            cây cúc đầu hè nở được một bông
        ....xin báo cùng anh cây cà chua nhỏ
            cũng đậu được vài trái đỏ xinh xinh
        ....xin báo cùng anh vồng khoai luống cải
            nhờ bón phân người lá cũng rất xanh
        .....xin báo cùng anhsáng nay đầu ngõ
            có con cu cườm đậu tuốt ngọn tre...

Chỉ có thế, dù: thư viết cho anh đắn đo từng chữ, lựa lọc từng lời cho đỡ nặng cân nhưng những lời kể trước sau vẫn cứ quanh quẩn hoài với những điều rất mực vu vơ, những niềm vui rất ư nhỏ bé, không còn gì khác, Người đọc đủ thấy rưng rưng hiện lên trước mắt một cuộc đời lam lũ, tối tăm đến là thương. Nói là báo tin vui, nhưng sự thực lại là vang lên những tiếng khóc não nùng
(THNTTVN trang 161-162)

.....

    Ðiểm thứ hai tôi tìm thấy bàng bạc trong các thi phẩm của Luân Hoán là Tình Yêu. Hai chữ tình yêu thật bao la và nhà thơ đã soãi lòng để bay cùng khắp vũ trụ tuyệt diệu này. Từ tình yêu quê hương, lứa đôi, vợ chồng, cha con, chị em, đến bạn hữu... — mỗi góc tình, Luân Hoán đều đã cho chúng ta thưởng thức cõi lòng lãng mạn, trữ tình, bao dung của một thi sĩ.
    Xuất thân từ Quàng Nam, một miền đất gây ốm ,sắn khoai nhưng hùng vĩ với Trường Sơn, mơ mộng với sông Thu Bồn và biển cả, nên tình người vẫn ánh lên, lấp lánh như mỏ vàng Bông Miêu, Luân Hoán đã thư thiệt :

        ...phải thú nhận đã bao lần anh khóc
        lệ không rơi nhưng đủ ướt làn mi
        khi được nói, được viết về Tổ Quốc
        dù đôi giòng ngờ nghệch chẳng ra chi

Luân Hoán đã viết về quê hương không phải chỉ một đôi gìong ngờ nghệch, mà ông đã viết với tất cả tấm lòng dịu dàng, đằm thắm, thao thức, bất tuyệt, từ bài này sang bài khác. Viết về nơi ra đời:

        Hội An Hội An Hội An
        rún ta trong thớ đất vàng trổ thơ

    Dù lưu lạc nơi đâu tấm lòng nhà thơ cũng quay quắc trở về cái vạt đất trổ thơ thành chùm của ông :

        ...lâu năm ghé lại thăm mình
        cái hồn sắp vữa cái hình chực cong
        bao nhiêu bèo bọt trong lòng
        thở vào chữ nghĩa mặn nồng chua ngoa
        gởi hoang vu lại quê nhà
        xin cho thương nhớ lột da sống đời
...................

    Bên cạnh tình yêu quê hương, là tấm tình giữa người và người. Dĩ nhiên tình yêu nam nữ, lứa đôi bao giờ cũng chiếm một diện tích nhiều hơn.Cũng như chúng ta, Luân Hoán biết yêu. Nhưng ông hơn chúng ta, ở chỗ, nhờ yêu, mà lúc nào ông cũng làm được thơ.
    Trong bài viết về thơ tình Luân Hoán, Ðỗ Quý Toàn, một thi sĩ, phát biểu:

        ....tôi không nói xạo, chính Luân Hoán thú nhận tình yêu giống như ghiền:

        tiếc rằng chỉ một trái tim
        viết hoài không hết cái ghiền yêu em

Nhưng phải nói Luân Hoán ghiền làm thơ mới đúng, nhất là ghiền làm thơ yêu em. Trong ba mươi sáu thứ ghiền, có lẽ đây là món ghiền thích thú nhất, vô hại nhất và dễ thương biết chừng nào .

Những ai có may mắn đã có thời được làm người yêu của Luân Hoán chắc chắn rất hãnh diện, Bởi họ đã thật sự sống còn trong thơ ông, Và cũng nhờ họ ông đã tạo nên những vần điệu có linh hồn. Gia tài tình nhân của Luân Hoán được điểm danh như sau:

        ...cái hồi mới biết soi gương
        đã dòm thấy mặt nhiều đường đào hoa
        nhớ năm hết tuổi mười ba
        cái lòng đã muốn lân la cái tình
        đêm đêm thích ngủ một mình
        trùm chăn mà tưởng tượng hình bóng ai
        mỗi ngày một thấy bãnh trai
        lòng phơi phới ngát hương lài hương cau
        một cô ươm triệu hạt sầu
        một cô góp lệ làm giàu cho thơ
        một cô thu vén dại khờ
        một cô cù rũ phất phơ giang hồ
        một cô tiếp nối một cô
        tính ra lố nhố cả lô hoa hồng
        lòng ta lúc bổng, lúc trầm
        lúc êm ái, lúc bềnh bồng sóng chao
        em tàn theo giấc chiêm bao
        em tan theo giọt mưa rào trên vai
        cái gì đọng mãi không phai
        trong tim bầm dập đã ngoài bốn mươi ?
        có em chắc chắn mỉm cười
        có em chắc sẽ ngậm ngùi thở ra
        nếu tình cờ đọc lướt qua
        hãy nhắm mắt thử nhớ ra những gì
        yêu em...yêu...thật lạ kỳ...yêu em
        vẫn còn nhớ đủ họ tên
        nhưng xin được giữ kín em trong lòng...

    Những người yêu này, theo Luân Hoán, họ đã giúp ông tồn tại với thời gian :

        ...em yêu dấu, hỡi con chim trúng đạn
        rơi về đâu trong cõi sống mênh mông
        ta vẫn còn đây mái tóc bềnh bồng
        dù sương gío ươm đôi dòng bụi trắng
        đời chìm nổi những ba cay bảy đắng
        lòng vẫn xanh như cỏ dại thong dong
        trái tim ta vẫn rộn rãi thư phòng
        có em ngủ muôn đời trên vần điệu
        ta mai mốt dù tài danh mệnh yễu
        đã nhờ em, tồn tại với thời gian
        hỡi em yêu thăm thẳm cánh phượng hoàng
        có đậu lại trong sân trường bữa ấy..?...

Dù ở lứa tuổi nào tầm lòng nhà thơ cũng mở rộng và trái tim thì bao la vô cùng, hãy nghe ông dụ dỗ:

        ...lòng tôi bằng phẳng dễ đi
        năm mười giây tới tức thì trái tim

Dụ người nhưng vẫ biết rõ kẻ mắc bẩy lại là mình:

        ....vì em dại dột nên rồi
        tôi đành dành cả cuộc đời làm thơ
...........................................................

    Khuôn mặt tình nhân lớn nhất của nhà thơ chính là bà Luân Hoán, nhủ danh Trần thị Lý. Tôi đồng ý với nhiều bạn nhận xét: Luân Hoán còn đứng vững với cuộc đời, với thi ca đến ngày hôm nay, phần lớn đã nương tựa vào tình yêu chân thành và nồng nàn của người đàn bà này. Luân Hoán đã từng khoe với tôi một thi sĩ đã viết thư cho ông , trong đó có một câu, ông qúi và biết ơn vô vàn. Một câu thật giản dị, nhưng nói rất nhiều với Luân Hoán:
        ...vì thơ, xin cảm ơn chị
Nếu không hiểu về LH , có người sẽ trách ông đã đưa vợ vào thơ quá nhiều, nhưng nếu biết, qua hình ành đó, thơ LH đã bay được rất xa, thí một lời cảm ơn quả không là quá. Hãy nhìn chân dung tình nhân ruột của nhà thơ:

        ...đường thì rộng, đời thì dài mệt mỏi
        em âm thầm như một bóng chim bay
        lọn tóc rối giấu trong vành khăn ấm
        mắt chong đèn trong ngòi bút anh đây...


hoặc:
         em nuôi ta từng bữa
        cơm nước cùng nụ cười
        đàng sau đôi mắt đẹp
        thao thức chút ngận ngùi


    Cận kề bên tình yêu là tình thương, Luân Hoán đã đạc biệt nhớ nhung người chị ruột còn lận đận ở quê nhà. Tình chị em đã thành những câu thơ thật dịu dàng, cảm động trong cả hai baì viết theo hai thể. Bài thứ nhất với cái nhan Khiêng nước đã là niềm xúc cảm cho nhạc sĩ kiêm thi sĩ Phan ni Tấn phổ nhạc rất tới. Bài Xin cho em vài gịot mưa viết ở thể 7 chữ với những hình ảnh trộn trong chân tình :
        ... mưa suốt ngày đêm suốt mùa đông
        chị đang đúc bánh xèo phãi không ?
        chảo đen bột trắng bàn tay nhỏ
        đổ hết lòng trên ngọn lửa hồng
        nhớ gởi kèm theo một chén tương
        ớt xiêm chanh lụa ấm hơi vườn
        gỡi theo búp chuối chị đang xắt
        lỡ đứt tay, đừng bịt vết thương !...

Một lời khuyên thật vô lý khi người chị bị đứt tay, cũng chỉ vì, nhà thơ muốn, trong những thức ăn chị gởi qua, có cả những giọt máu hồng thân yêu, Cảm động thay !


    Ðiểm tìm thấy sau cùng của tôi qua thơ Luân Hoán là những khắc khoải, ưu tư của ông trong cuộc đời lưu cư. Là một nhà thơ đang đi vào lứa tuổi 50, ông cảm thấy lạc lõng giữa cõi sống trắng đem vàng lẫn lộn , vội vã đời ngược xuôi. Cõi sống nảy quà thật khó mà phủ hợp với một người chỉ mình tôi từ tốn, dù trước đó đã mang niềm tin tưởng rắng đời đã bãnh. không riêng gì tác già, một thân thể thiếu hụt, mà đa số chúng ta cũng rơi vào thế long đong, chạy đua cùng vật chất, cùng nếp sống, theo nhịp máy ở xứ ngừơi. Luân Hoán đã cố hòa nhập vào xã hội mới bằng cách dạo chơi nơi này, lang thang công viên nọ,  thậm chí thả tình theo em tóc nâu sang Longueuil, dạo mưa qua các đường phố. Hình như cái đuổi bắt của ông vẫn là cái nằm rình con muỗi đêm , hoặc ngồi ước mơ phải chi có con kiến...Luân Hoán viết về thành phố Montreal khá nhiều.   Những tên đường, những vườn hoa, những khu phố và người và người, tuyết và tuyết.  Nhà thơ Ðỗ Qúy Toàn, trong bài Nói Chuyện Thơ, đã ư ái nhận xét :
    Luân Hoán là thi sĩ cùa cuộc sống, như Nguyễn Khuyến, như Vương Tân.  Nhà thơ Bạch Cư Dị của người Việt ở Montreal này đã giúp bà con thấy thành phố Montreal trờ nên thành phố Việt. Những phở Mai, quán Huế, phở Hòa,   Plaza Côte des neiges... trở thành những tên gọi thân mật, những chuyến xe buýt buổi chiều, những đống tuyết cao trước cửa có thật hơn, vì thi sĩ thổi hơi sống vào các vãt vô tri đó.

Qủa như thế, Luân Hoán đã thở vào đất đai, cây lá nơi ông đã chiụ ơn:

        đứng hát giữa lòng Montreal
        trời xanh trời xanh trời quá xanh
        có con chim nhỏ bay trong nắng
        chở cả lòng tôi bay quẩn quanh
        ....
        và tưởng chừnh như Montreal
        có ta cây cỏ càng thêm xanh
        ba năm hồn rót vào thớ đất
        góp cả buồn vui cho lá cành

        và tưởng chừng như mây khói bay
        có hơi ta tiếp nối vơi đầy
        được cười, được khóc, được than thở
        không thể không yêu xứ sở này...
        ..........

Ðể kết luận, đối với tôi, thơ LH có một sức quyến rủ đậc biệt. Tôi bắt gặp đời sống nội tâm của một con người, có quá nhiều tình cảm đối với gia đình, bạn hữu, quê hương, đất nước.

Thơ ông là sự cô đọng của tâm hồn được bày tỏ phần lớn bằng thể thơ dân tộc, sáu tám, phóng khoáng, hồn hậu, ngọt ngào, trữ tình, dạt dào như ca dao. Do đó khi đọc thơ ôngnhững dòng chữ như biến mất chỉ còn lại cái nghĩa hay nói cách khác chữ và nghĩa chỉ còn là một, hổ tương, nói ngay được với người đọc những điều nhà thơ muốn diễn tả. Tâm hồn người đọc đồng điệu với tâm hồn người sáng tác rất nhanh, rất dịu dàng, rất thấm, rất sảng khoái. Người đọc thấy thú vị tưỏng mình cũng đang là người sáng tác, Cũng làm thơ với Luân Hoán.

Và trong không khí này, mặc dù lười làm thơ đã lâu, tôi chợt viết được những câu sáu tám này:

        đọc xong Ngơ Ngác Cõi Người
        ta nghe ngơ ngẩn ngậm ngùi cõi ta
        cõi nào cõi ấy xót xa
        đục trong riêng cái bao la cõi lòng
        đoạn đời còn lại chưa xong
        bạn còn khúc cuối tấm gương nòi tình
        cõi này hẳn bạn phiêu linh
        mây mưa trăng gío một mình rong chơi
        còn đây Ngơ ngác cõi người
        ta còn ngơ ngẩn ngậm ngùi cõi ta
        cảm ơn bạn tới thăm nhà
        tặng thơ, từ đơ lòng ta nhói hoài

Nguyễn Ðông Ngạc