Điều ǵ c̣n lại sau những vụ án oan

Văn Quang 

Viết từ Sài G̣n

 

 

Hậu quả của những vụ án oan không chỉ gây đau thương cho một gia đ́nh mà hậu quả của nó c̣n sâu xa hơn nhiều. Đó là niềm tin vào công lư đă sói ṃn càng đổ vỡ. Nhưng như thế vẫn chưa là hết. Cuối cùng vẫn là NỖI LO SỢ của người dân. Nỗi lo thường trực ám ảnh “bỗng dưng bị mang cái vạ tầy đ́nh” rồi bị đánh đập, bị đe dọa, bị ép cung, bị bắt đóng phim làm tang chứng cho vụ trộm cướp giết người hoặc bất cứ một thứ trọng tội nào đó mà ḿnh không hề biết. Ngay cả một anh sĩ quan cảnh sát khi bị nghi là tội phạm cũng bị hành hạ buộc phải nhận tội th́ ai cũng có thể rơi vào trường hợp đó. Cả xă hội phát sốt v́ t́nh trạng sống lơ lửng kéo dài suốt cuộc đời.

Cơn băo Haiyan lớn nhất thế kỷ cũng chỉ vài ba ngày rồi có thể đi qua, nhưng nỗi lo sợ v́ bị tù oan vẫn c̣n ở lại với người dân. Rồi ngay cả nhựng vụ án được tuyên chắc nịch với đầy đủ bằng cớ cũng lại khiến người dân nghi ngờ không biết tội phạm có bị oan không? Oan và không oan cứ chập chùng đè lên nhau như bóng núi giữa hoàng hôn cuộc đời. Như thế thử hỏi người dân Việt làm sao sống được trong “Độc lập-Tự Do- Hạnh phúc” như cái khẩu hiệu vẫn phải trịnh trọng viết trên đầu bất cứ lá đơn và bất cứ bản kê khai nào.

 

C̣n nhiều vụ án oan khác nữa

Nhân có vụ án oan 10 năm này, người dân mới lại được biết thêm c̣n nhiều vụ án oan nữa đă từng xảy ra. Đấy là chưa kể c̣n có thể có những vụ “ch́m xuồng” luôn, nằm măi trong bóng tối. Hăy tạm kể vài vụ án “điển h́nh” để thấy được tương đối rơ ràng hơn về t́nh trạng nguy hiểm này đă và đang c̣n là một mối đe dọa lớn cho người dân lương thiện.

Về án oan sai, chúng ta cần phải khách quan để thấy rằng sự oan sai đă xảy ra ở nhiều quốc gia, từ Cổ chí Kim, từ Đông sang Tây. Thật ra, tư pháp của bất cứ quốc gia văn minh nào cũng vẫn có những án oan sai “chết người”. Thế giới từng ghi nhận những án oan chấn động- của Darryl Hunt, Thomas Kennedy, Dewey Bozella (Mỹ), Arthur Allan Thomas (New Zealand), Donald Marshall, Jr (Canada)…

Nhưng cũng phải đủ tỉnh táo để nhận ra cơ chế vận hành tư pháp của VN hiện nay rất dễ nảy sinh ra những vụ án oan hơn những quốc gia khác. Chúng ta sẽ phân tích trong vài vụ án sau đây:

 

Sĩ quan công an cũng bị đồng đội cho ăn “đ̣n độc”

Trưởng văn pḥng luật sư Trương Anh Tú, Đoàn luật sư thành phố Hà Nội kể lại:

Tôi c̣n nhớ cách đây một năm tôi đă bào chữa trong một vụ án h́nh sự, bị can là thiếu tá công an tỉnh. Những lần gặp gỡ bị can trước phiên ṭa sơ thẩm, anh ta kể với tôi rằng khi anh ta chưa nhận tội th́ hàng ngày có ba “bạn tù” vô cớ hành hung, họ không đánh vào mặt mà chỉ đánh vào những phần mềm trên cơ thể, cứ sau mỗi một trận đ̣n th́ anh ta lại được thoa dầu gió để bảo đảm không có vết thâm tím trên cơ thể. Việc này chỉ chấm dứt khi anh ta nhận tội.

Hay như trong vụ án oan của ông Hữu Ước (Trung tướng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục xây dựng lực lượng CA, nguyên Tổng biên tập báo Công an) cách đây 30 năm, nhà báo Nguyễn Như Phong đă viết: không khỏi rùng ḿnh trước những kiểu hành hạ của các ông “cán bộ điều tra”. Nhà báo Như Phong viết trên Petrotimes: “Khi ra tù, trở về Báo Công an, ông kể cho chúng tôi nghe các kiểu hành hạ ông mà một số”cán bộ điều tra” đă nghĩ ra. Nghe ông nói mà chúng tôi cứ dựng hết tóc gáy và thầm bảo rằng, nếu ḿnh vào cảnh như thế này, có khi bị bắt phải “vu cho bố ḿnh là phản động” th́ cũng buộc phải khai cho xong để thoát khỏi cực h́nh”.

Sĩ quan công an là đồng đội có khi là cấp trên của mấy anh điều tra viên c̣n bị chơi “đ̣n độc” như thế th́ những anh dân đen c̣n bị chơi đ̣n độc tới đâu. Hăy nh́n qua vài vụ án khác

 

Chỉ v́ đánh rơi cái đồng hồ bị án tử h́nh

Ông Bùi Minh Hải ở huyện Nhơn Trạch, Đồng Nai. Chiều tối 24/1/1998, ông ra thị trấn Long Thành đi dự tiệc tất niên với bạn nên mang luôn chiếc đồng hồ hiệu Seiko của con đi sửa. Trên đường quay về, do say rượu nên ông té ngă và làm rơi chiếc đồng hồ bên vệ đường sát vườn điều ở xă Phước Tiền.

Sáng hôm sau, ông quay lại t́m chiếc đồng hồ nhưng không thấy. Cũng trong thời điểm ấy, người dân phát hiện thi thể của chị Dung bị giết hại trong t́nh trạng trên người có nhiều vết đâm, áo bị vén lên ngực. Gần hiện trường vụ án, cơ quan điều tra thu giữ được chiếc đồng hồ Seiko. Chiều cùng ngày, ông Hải bị cảnh sát bắt giữ v́ bị t́nh nghi là thủ phạm giết chị Dung và giấu xác nạn nhân gần nơi chiếc đồng hồ bị đánh rơi.

Suốt thời gian điều tra và xét xử, ông Hải một mực kêu oan và đưa ra các bằng chứng ngoại phạm. Nhưng đến tháng 11/1998, trong phiên xét xử sơ thẩm của Ṭa án tỉnh Đồng Nai, Viện kiểm sát (VKS) cùng cấp khẳng định ông Hải chính là thủ phạm trong vụ giết người, cướp của, hiếp dâm và đề nghị mức án tử h́nh với bị cáo. Tuy nhiên, ṭa đă tuyên phạt ông Hải mức án tù chung thân.

Gia đ́nh ông Hải tiếp tục kêu oan v́ có nhiều nhân chứng xác nhận khi xảy ra vụ án ông này đang đi nhậu cùng bạn bè. Thời gian ông chờ xử phúc thẩm, tại huyện Nhơn Trạch lại tiếp tục xảy ra vụ án giết người hiếp dâm mà nạn nhân là một bé gái. Trong khi điều tra, CA bắt giữ thủ phạm Nguyễn Văn Tèo. Người này c̣n thừa nhận là hung thủ hăm hại chị Dung hồi tháng 1 năm 1998.

Ngay sau đó, VKS tỉnh Đồng Nai đă ra quyết định trả tự do cho ông Hải. Vài tháng sau, vụ án được xem xét lại theo thủ tục phúc thẩm, ông Hải mới được ṭa xác định là vô tội. Cơ quan tố tụng tỉnh Đồng Nai đă tổ chức xin lỗi công khai và bồi thường oan sai cho ông Hải.   

 

Nh́n thấy thủ phạm giết người cũng ngồi tù 16 năm 3 tháng

Bi đát hơn, trong một vụ án khác, ông Trần Văn Chiến (quê Tiền Giang) đă phải ngậm đắng nuốt cay chấp hành bản án chung thân về tội giết người. Cho đến khi ở tù đúng 16 năm 3 tháng, măn hạn trở về th́ hung thủ thực sự của vụ án mới lộ diện.

Tai họa bỗng dưng ập xuống gia đ́nh ông Chiến vào một ngày giữa tháng 5/1979, khi anh trưởng công an xă Tân Điền, huyện G̣ Công Đông, tỉnh Tiền Giang bị giết. Hôm đó, ông Chiến đang ở cùng người thân th́ nghe tiếng kêu thất thanh bên ngoài rồi thấy Trần Văn U, người cùng xă, chạy qua nói “tao vừa giết thằng Sên” rồi vụt mất. Tuy nhiên, 2 ngày sau ông Chiến cùng một số người khác trong xóm bị bắt với cáo buộc phạm tội giết người.

Cũng như thời gian điều tra, trong phiên xử sơ thẩm ngày 20/3/1980 của ṭa án tỉnh Tiền Giang, ông Chiến không nhận tội và khẳng định hung thủ của vụ án chính là Trần Văn U. Tuy nhiên, tên này bỏ đi biệt tích và không có cách nào chứng minh ḿnh bị oan nên ông Chiến vẫn bị ṭa tuyên mức án chung thân. Sau hơn 16 năm 3 tháng ngồi tù, đến tháng 8/1995 ông mới được tại ngoại!

Hai năm sau ngày ông Chiến ra tù, Trần Văn U -  kẻ sát hại anh công an xă của gần 20 năm trước mới xuất hiện và bị bắt. Tại phiên ṭa ngày 5/7/2001, U khai chỉ một ḿnh gây án, không liên quan ǵ đến ông Chiến. Đến cuối năm 2004, ông Chiến được Ṭa án tỉnh Tiền Giang công khai xin lỗi và đền bù oan sai.

 

8 người bị giam oan ở Bắc Giang

Tám công dân bị giam oan cùng với thời điểm diễn ra việc điều tra, truy tố và xét xử ông Nguyễn Thanh Chấn (năm 2003-2004). Một người trong số đó đă chết trước khi được tuyên vô tội

Ngày 8-11 vừa qua, luật sư Hà Đăng, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, cho biết đó là vụ trộm cắp tượng, cổ vật ở nhiều đ́nh, chùa tại tỉnh Bắc Giang trong khoảng thời gian từ tháng 6-2001 đến tháng 7-2003. Cơ quan tố tụng tỉnh Bắc Giang cáo buộc 8 người gây ra hàng loạt vụ trộm cắp này.

Trải qua 3 phiên ṭa, các Hội đồng xét xử (HĐXX) vẫn không thể buộc tội ông Thịnh cùng những “đồng phạm” v́ thiếu chứng cứ. Tại phiên ṭa lần thứ 4 diễn ra vào tháng 6-2006, Ṭa án tỉnh Bắc Giang đă phải tuyên cả 8 bị cáo vô tội và trả tự do ngay tại ṭa. Nhưng trước đó, ông Phan Hữu Hường đă chết bất thường trong trại tạm giam Kế với kết luận bị bệnh (?!).

Cả 8 anh dân đen bị truy tố oan trong vụ trộm cắp cổ vật là trong các phiên ṭa do Ṭa án tỉnh Bắc Giang xét xử, họ đều nói bị ép cung, dùng nhục h́nh trong khi bị giam giữ, lấy lời khai…

Tôi chỉ tường thuật sơ lược vài vụ án oan vừa được phanh phui. Chỉ nh́n vài vụ án trên từ anh CA đến anh dân đen bị tù oan, chúng ta thử t́n hiểu xem tại sao lại có t́nh trạng này.

 

Coi nghi phạm là tội phạm và là kẻ thù

Đầu tiên phải xuất phát từ quan điểm của cơ quan điều tra, của điều tra viên. Khi bắt đầu điều tra một vụ án, các điều tra viên luôn coi các bị can là tội phạm, là kẻ thù và dùng mọi biện pháp có thể để bị can nhận tội.

Điều này rơ ràng là sai hoàn toàn, bởi lẽ một người chỉ bị coi là tội phạm khi có bản án của Ṭa án, do vậy các điều tra viên chỉ cần làm đúng bổn phận của ḿnh nhằm làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án, việc xác định sự thật của vụ án phải bảo đảm được tính khách quan, toàn diện và đầy đủ mà không nhất thiết cứ phải buộc bị can nhận tội.

Ngay cả trong trường hợp bị can nhận tội th́ cơ quan tiến hành tố tụng cũng không được căn cứ vào duy nhất t́nh tiết đó để buộc tội bị can, bị cáo. Tuy nhiên, thực tiễn điều tra và xét xử cho thấy, cơ quan điều tra nói riêng và các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung lại thường “quên” quy định mang tính nguyên tắc này.

Trong thời gian điều tra vụ án là một thế giới vô cùng bí ẩn, vẫn tồn tại những h́nh thức bức cung, nhục h́nh c̣n ghê gớm, tinh vi hơn nhưng không được công bố. Chỉ đến khi án oan bị lộ như vụ Nguyễn Thanh Chấn, vụ của mấy anh CA bị tù oan... th́ một vài góc khuất của thời gian làm án mới được lật tẩy. Tới lúc ấy, những nạn nhân kia đă nếm đủ đau thương, đắng cay nhất đời người.

Phải loại bỏ ngay những hành động mang tính dă man này. Các luật sư phải có quyền có mặt ngay khi khi bị cáo được hỏi cung. Và các điều tra viên cũng nên nhớ rằng thái độ hành động của các anh dù 10 hay 20 năm sau vẫn c̣n được điều tra lại.

 

Luật sư hoàn toàn lép vế trước ṭa

Một điều đáng quan tâm nữa đó là, trong khi ở hầu hết các nước trên thế giới đánh giá cao vị trí, vai tṛ của luật sư khi tham gia giải quyết các vụ án th́ ở VN điều đó lại chưa được như vậy. Mặc dù theo quy định của pháp luật (Điều 58 Bộ Luật Tố Tụng H́nh Sự ( BL TTHS) người bào chữa hoàn toàn có quyền tham gia tố tụng từ khi khởi tố bị can, trừ trường hợp cần giữ bí mật điều tra đối với tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, tuy nhiên những quy định này lại không ràng buộc cơ quan điều tra phải có trách nhiệm và nghĩa vụ phối hợp với luật sư trong các hoạt động điều tra vụ án.

Do vậy, CQĐT thường dùng rất nhiều rào cản để hạn chế sự tham gia của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án, luật sư chỉ được sao chụp hồ sơ vụ án sau khi kết thúc giai đoạn điều tra.

 

Luật sư thua hoàn toàn

Thế nên nhiều vị luật sư biết vụ án c̣n nhiều nghi vấn, bị cáo có thể bị oan, nhưng đành “chào thua” ṭa án, đành ngậm bồ ḥn làm ngọt, nh́n thân chủ của ḿnh đi vào nhà tù, vụ luật sư Nguyễn Đức Biền bào chữa cho ông Chấn cũng vậy.

Để tránh t́nh trạng “luật rừng” này, pháp luật cần phải có những quy định nhằm bào đảm quyền cho luật sư: sự có mặt của luật sư trong khi hỏi cung là bắt buộc, thậm chí biên bản hỏi cung cũng bắt buộc phải có chứ kư của luật sư, nếu thiếu chữ kỹ trong các biên bản hỏi cung th́ biên bản đó sẽ không có hiệu lực. Khi đó, hy vọng sẽ không có bất kỳ sự ép cung hay nhục h́nh nào có thể xảy ra, đồng nghĩa với việc giảm thiểu được đáng kể những vụ án oan.

 

Đ̣i bằng chứng ép cung chỉ có trời biết

Luật sư Trương Anh Tú cho biết: Có một thực trạng, tại hồ sơ vụ án, các bị can thường hay nhận tội nhưng khi đến phiên ṭa bị cáo lại phản cung và không nhận tội với lư do bị các bị can bị ép cung và dùng nhục h́nh trong khi bị điều tra. Trường hợp này, Ṭa án cũng như Kiểm sát viên thường có câu hỏi: “Bị cáo nói thế th́ có ǵ để chứng minh không?” Khi đó, tất cả bị cáo đều im lặng… Không im lặng sao được khi trong chốn lao tù chỉ có trời biết, đất biết, điều tra viên biết! Thế nhưng, câu hỏi tàn nhẫn và vô cảm đó cứ lặp đi lặp lại trong nhiều phiên ṭa mà luật sư Trương Anh Tú tham gia cũng như nhiều phiên ṭa khác.

 

Danh tính và chức vụ những người đă trực tiếp điều tra ông Chấn

Trong vụ án oan sai của ông Nguyễn Thanh Chấn th́ rơ ràng cái sai đầu tiên là thuộc về công tác điều tra. Chưa bàn đến chuyện các điều tra viên đă dùng nhục h́nh bức cung, mớm cung, dụ cung với bị can mà ngay trong khâu thu thập chứng cứ, đánh giá tài liệu, giám định dấu vết… cũng đă có quá nhiều sai sót. Vậy những ai đă tham gia điều tra vụ án này từ đầu? Đó là các ông:

 1. Thái Xuân Dũng, khi đó là Phó thủ trưởng cơ quan điều tra, Phó pḥng Cảnh sát điều tra (PC16 ngày ấy). Ông Dũng là người kư kết luận điều tra vụ án để chuyển Viện Kiểm sát tỉnh Bắc Giang truy tố Nguyễn Thanh Chấn. Nay ông Thái Xuân Dũng đă là Đại tá, Chánh thanh tra Công an tỉnh.

 2. Ông Lê Văn Dũng, ngày ấy là Phó pḥng Cảnh sát điều tra trực tiếp chỉ huy điều tra vụ án Nguyễn Thanh Chấn. Nay ông Dũng là Đại tá, Trưởng pḥng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (PC47).

3. Ông Nguyễn Đ́nh Dung là điều tra viên chính của vụ án Nguyễn Thanh Chấn. Nay ông Dung là Thượng tá, Phó trưởng Công an huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.

 4. Ông Trần Nhật Luật là điều tra viên, nay là Phó trưởng Công an huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang.

 5. Ông Đào Văn Biên, điều tra viên, nay là Phó trưởng pḥng PC45.

 6. Ông Nguyễn Trung Thành, điều tra viên, trực tiếp hỏi cung Nguyễn Thanh Chấn. Nay là Phó trưởng pḥng Công tác Đảng, công tác quần chúng.

 7. Một điều tra viên tên là Tân, đă mất.

 

Tất cả điều tra viên đều không nhận tội

Chiều ngày 7-11-2013, Giám đốc Công an tỉnh Bắc Giang Phạm Văn Minh đă yêu cầu các cán bộ điều tra trực tiếp điều tra vụ án Nguyễn Thanh Chấn phải làm bản tường tŕnh báo cáo lại toàn bộ quá tŕnh điều tra vụ án này. Tuy nhiên sau đó, ông Minh cho biết các điều tra viên trực tiếp điều tra, xét hỏi ông Chấn hơn 10 năm trước đă hoàn tất việc giải tŕnh mà theo đó “không thấy có vấn đề ǵ”.

Tất cả các điều tra viên trong vụ án của ông Chấn trước đây đều phủ nhận việc ép cung, đánh đập và hướng dẫn ông Chấn khai vào bản cung.

Điều này chẳng có ǵ lạ, ngay từ trước khi các điều tra viên này viết tường tŕnh, người dân đă có thể tin chắc 100% là không ông nào chịu khai có ép cung, có hành hạ ông Chấn, dại ǵ mà xưng tội để mất hết những ǵ đă kiếm được. Và họ tin rằng chẳng có ǵ làm bằng chứng họ đă ép cung, đă bắt ông Tân phải viết đơn thú tội.

 

Sau khi nghe tin này ông Chấn nói ǵ?

Sau 7 ngày trở về đoàn tụ cùng gia đ́nh, khi biết tin các điều tra viên đều phủ nhận việc ép cung, đánh đập ḿnh, ông Chấn cho biết: “Tôi không nhất trí đâu. Tôi đề nghị tôi đi tù bao nhiêu năm th́ yêu cầu các điều tra viên cũng phải đi tù như tôi bằng nấy năm. Tôi đă nói là Ngô Đ́nh Tân, Trần Nhật Luật và Ngô Đ́nh Dung có đánh tôi rồi cho chuyển từ buồng giam này sang buồng giam khác nhiều lần, ác ư là cho vào buồng để đầu gấu đánh tôi. Họ bắt làm hết cái nọ đến cái kia, rồi vô lư bảo tôi viết đơn xin đầu thú, trực tiếp Ngô Đ́nh Dung bắt tôi viết đơn đầu thú và bắt tôi đọc lại đơn nhiều lần”.

 

Ṭa đọc bản án như đọc sớ

Theo ông Chấn, khi ra ṭa ông Chấn đă kêu oan với Hội đồng xét xử (HĐXX) sơ thẩm, phúc thẩm nhưng không được chấp nhận. “Ra ṭa tôi cũng nói, nhưng rồi lại không cho tôi nói, bảo phải trả lời theo hồ sơ bản án. Khi đến ṭa phúc thẩm tôi cũng tŕnh bày như thế, ṭa th́ cũng cứ đọc như các cụ đọc sớ. Mà cái phiên ṭa trước, ṭa cũng chỉ định luật sư và luật sư cũng nói rằng: Sao em không giết người mà em lại nhận như thế. Tôi bảo các điều tra cứ bắt tôi tập tành thành thục, từng động tác bê người bị hại thế này thế nọ...

Cụ thể, đó là các điều tra Trần Nhât Duật, Ngô Văn Tân, Ngô Đ́nh Dung và cả kiểm sát viên Đặng Thế V. cũng vào dọa dẫm tôi, bắt tôi kư. Nhiều hôm (họ) bắt tôi làm cả đêm, diễn đi diễn lại cái động tác ấy, lúc th́ bên phải, lúc th́ bên trái cứ lộn ngược lung tung, sau rồi tôi cũng đành theo ư của họ, luyện tập một cách thành thục, sau đó đến buổi quay th́ mượn một nhà dân cũng sang trọng, vôi ve xanh ngoài cổng”.

Sau khi ngồi 10 năm tù với án chung thân về tội giết người, vợ ông Nguyễn Thanh Chấn là bà Nguyễn Thị Chiến đă gửi đơn kêu oan cho chồng, cùng với đó là hành tŕnh truy t́m thủ phạm gần 10 năm để minh oan cho ông Chấn.

Ông Chấn buồn bă nói. “Cảm xúc của tôi lúc đó th́, tôi nói rằng rất đau ḷng, cả một cơ quan công quyền mà không điều tra được mà phải để vợ tôi mới lớp học hết lớp 3, lớp 4 đi t́m vụ án, rồi mới biết".

Tôi không thể kể hết những đắng cay, oan khổ mà ông Chấn đă tâm sự trong cái địa ngục này. Không biết những lời lẽ đầy máu và nước mắt đó có ai chịu nghe không hay chỉ có bà con ḿnh nghe với nhau thôi?

 

Văn Quang – 15-11-2013