MỘT CÁNH CHIM

MỀM MẠI XA BAY

Hồng Nhu

(Đọc “Cánh Chim Trong Băo Tố” NXB Hội Nhà Văn 2009)

 

 

“Cánh Chim Trong Băo Tố” NXB Hội Nhà Văn VN - tự truyện của Nguyễn Thanh Song Cầm đến tay tôi vào một ngày mưa dầm xứ Huế ngày tháng 10 chưa cười đă tối. Lại một cây bút mới nữa xuất hiện. Tôi đọc liền một mạch từ đầu cho đến cuối cuốn sách, từ lời giới thiệu cho đến phần thanh.

 

1.         CHẤT TIÊU THUYẾT CỦA “ CÁNH CHIM  TRONG BĂO TỐ”

 

        Sự chân thực trong đời sống và chân thực trong nghệ thuật có một số phận ḱ lạ là chúng rất giống và rất khác nhau. Một chi tiết về sự vươn lên, vượt nghèo đói gian truân ở ngoài đời của con người thật, nếu không có nghề nghiệp khéo léo cộng  với tấm ḷng vị tha nhân ái, sẽ dễ trở nên khô khốc,chán nhàm, nhiều khi sẽ giả tạo, buồn cười nữa. Không phải bất cứ sự thật nào ở ngoài đời đều ngang bằng sổ thẳng với sự thật trong nghệ thuật. Đó là cái khó của người viết khi tŕnh bày nó ra trên trang giấy; cũng là nỗi chăm chút, lo toan của bất cứ nhà văn nào, trẻ hay già, mới viết hay đă lâu năm trong nghề. Cuộc sống, như một nhà văn quá cố đă nói- là ngổn ngang nơi trần thế. Muốn lột tả ngổn ngang đó bằng văn chương, bất kể thể loại nào, không có cách nào khác ngoài lựa chọn và sàng lọc. Tôi hết sức ngạc nhiên và vui mừng thấy chị Song Cầm trong tác phẩm văn xuôi đầu tay của ḿnh đă đạt được điều này một cách thuyết phục, hồn nhiên, không hề cố ư chút nào. Xuyên suốt các h́nh tượng, nhân vật trong tự truyện, từ ba mẹ con đến một số người thân nội ngoại, rồi bà con hàng xóm láng giềng, rộng hơn là  cả xóm làng quê hương, cả những bạn bè, cả người dưng xa gần cùng cảnh ngộ hoặc khác cảnh ngộ; mỗi người một chút, một khoảnh khắc, một thời gian; khi vội vă khi thầm lặng, đều cảm thông và chia sẻ sự cùng cực nghèo khổ khốn khó cả vật chất và tinh thần thể xác của mấy mẹ con, kể cả 8 tháng trời người con ở trong lao tù v́ bị quy chụp là phản động v́ một bài thơ 4 câu lục bát; ngồi tù mà không có án, bởi cái ấu trĩ suy diễn vô cùng tai hại, quan niệm bảo vệ chế độ mà hóa ra làm hại chế độ mà không biết của một ít cán bộ công quyền hồi bấy giờ của ta. Bi kịch của chủ thể nhân vật trong tác phẩm không phải là bi kịch riêng rẻ, song cũng chẳng phải là bi kịch bao trùm xă hội. Song Cầm đă miêu tả điều này rất công bằng, không v́ cá nhân đau khổ mà đũa cả nắm. Chị đă dằn vặt, ngẫm suy, nhiều khi không thể hiểu nổi, quan sát xét đoán mọi điều, mọi khía cạnh trong tâm thế chân thành và bao dung, cuối cùng kết luận: nỗi oan của ḿnh chẳng qua là một tai nạn, ḿnh đúng đắn th́ chẳng sợ ai cả, người ta bôi đen lên mặt ḿnh th́ bàn tay họ cũng vấy bẩn, có khi vấy cả đời không bao giờ rửa sạch. Lẽ đời là vậy!

        Đến đây th́ chúng ta thấy sự chân thực nghệ thuật nhờ sự chân thật đời sống mà như có hồn, quẫy cựa được, vút cao lên, long lanh chói sáng. Những chi tiết đó được Song Cầm kể ra, viết ra cứ như không, đă xoáy vào ḷng người đọc, đóng vón lại thành dấu ấn không ngờ, làm bất cứ ai cũng không thể không xúc động: “ Trưởng pḥng điều tra xét hỏi Nguyễn Ngọc Phê:

        - Sau này ra trại cháu sẽ làm ǵ?

        Tôi nói:

        - Cháu sẽ thi vào Đại học

        Chú lại nói:

        - Lư lịch cháu như vậy làm sao vào Đại học?

        Tôi khẳng khái:

        - Không đi được đường thẳng, cháu sẽ đi đường ṿng

        Cái đường ṿng này, tác giả không nói thêm, không giải thích, nhưng người đọc bỗng ̣a ra, vỡ ̣a, thở dài một cái yên tâm và hy vọng tràn trề. Yên tâm v́ chắc chắn rằng cái đường ṿng của chị là một cái đường thẳng tuy quanh co, gấp khúc, đầy sỏi đá chông gai nhưng rơ ràng, quang minh chính đại, người đi trên đó thẳng lưng, mắt nh́n đằng trước; chứ không phải con đường ẩn khuất, lấp liếm, gian dối hoặc cúi luồn.

        Tự truyện Song Cầm - theo tôi- v́ vậy, bật ra nhiều chất tiểu thuyết. Cái chính là nhờ sự chân thực hồn nhiên chất phát ,sự chân thực tôi gọi là “ chân thực kỳ khu” của nghệ thuật văn xuôi. Đây cũng là điềù tôi đoán chắc tác giả không ngờ tới, bởi chị nghỉ rằng ḿnh viết tự truyện cho chồng con, cho mẹ đẻ, cho ba mẹ chồng mà thôi …

 

2.         NỘI LỰC CỦA PHÁI YẾU.

 

        Trong một cuốn sổ tay cũ của tôi ghi chép cách đây đă hơn 20 năm, có một đoạn gần đây tôi lục xem lại. Rằng: “ Con người để có một nghị lực mạnh mẽ, nhiều lúc phải tự ghép ḿnh vào không tự giác, ấm ức hoặc dửng dưng”. Câu nói này của một doanh nhân nào đó hay chính tôi cảm nhận đựoc và ghi ra sổ tôi cũng quên mất.

        Đọc “ Cánh chim trong băo tố, tôi bỗng đối chiếu bản thân, bạn bè mà tôi thân thuộc, với các hoàn cảnh và sự việc tương tự. Nội lực con người phụ thuộc vào tâm hồn và ư chí, hoàn toàn không bị chi phối bởi giới tính và thời gian. Thiếu ǵ đàn ông “yếu ớt” hơn đàn bà trong cuộc sống? Người mẹ “  đại và tuyệt vời” như trời ban cho Song Cầm, chị đă tả: đă ảnh hưởng trực tiếp sâu xa đến tâm hồn và tính cách của chị: Nghèo nhưng quyết không bao giờ chịu hèn.

        Như một cặp song hành trên đường cam go, đầy rẫy chịu đựng, thử thách và tôi nói là vinh quang, sao lại không chứ? Sự vinh quang đâu có ai được độc quyền? Hai người đàn bà một mẹ một con trong tác phẩm hoàn toàn xứng đáng như vậy. Cái vinh quang này thậm chí c̣n mang màu sắc anh hùng, tôi nghỉ là chẳng quá. Anh hùng trong dân dă, do những thường dân tôn vinh mới đáng quư, một sự đáng quư riêng, nhưng b́nh đẳng với mọi sự đáng quư khác.

        Nghị lực của hai mẹ con được tác giả biểu lộ một cách lặng lẽ, không ồn ào chi, thoạt đầu cứ ngỡ như là cam chịu, một sự cam chịu ấm ức hoặc dửng dưng. Song cái thoạt đầu đó, nhanh chóng bị đẩy lùi ngay trong ư nghĩ mọi người bởi sự thản nhiên, chủ động hóa giải dần dần của họ, hóa giải từ dễ đến khó, từ ít đến nhiều, từ trước mắt đến lâu dài. Người mẹ mới 19 tuổi đă một ḿnh nuôi con trai đầu ḷng để chồng thoát ly theo cách mạng và chồng mẹ đă một đi không trở lại. Để bảo vệ ḿnh và bảo vệ con ḿnh, mẹ phải tái giá. Thế là bao nhiêu sự phiền nhiễu, rắc rối cạm bẫy của lính tráng, chính quyền phía quốc gia kè kè bên cạnh “ người có chồng theo Việt cộng” kể cả những si mê theo đuổi của những chàng trai làng với cô “ gái một con trông ṃn con mắt” bị loại bỏ. Song Cầm chỉ kể ra như lướt qua, lặng lẽ không đào sâu ǵ nỗi ḷng giông băo của mẹ trong t́nh thế đó. Song, đó là sự lặng thầm vang động của một nội lực phi thường, vô song. C̣n người con, càng lớn lên, đụng chạm với đời càng ngấm sâu gen mẹ, càng thấm những nỗi ngang trái cuộc đời, chị cũng như mẹ đă âm thầm lặng lẽ hóa giải những gieo neo, oan trái bên cạnh những thiếu thốn nghèo nàn gần như là liên tiếp: không bao giờ chịu khuất phục. Mối ḥa giải đó muốn được thành công một cách cơ bản, trong hoàn cảnh tuyệt vọng không lối thoát, ngoài chỗ dựa tinh thần là người mẹ, Song Cầm vẫn cố bám víu vào cứu cánh duy nhất đó là việc học. Học đến nơi đến chốn. Học không ngừng. Học bất cứ trong hoàn cảnh, t́nh thế nào. Ở nhà trường và ở cuộc sống. Cứ thử thống kê một cách vật chất số tiền, gạo, áo quần, sách vở của năm năm đại học của Song Cầm trong t́nh trạng không có nhà, không có của cải, không có thế lực … nghĩa là tay trắng th́ đủ biết tầm vóc của nghị lực mấy mẹ con ở mức nào… 

        Nghị lực của phái mạnh làm chúng ta cảm phục và ngưỡng mộ. Nghị lực của phái yếu, hơn thế, làm chúng ta hàm biết ơn và … rơi nước mắt.

 

3.         CÁI TÔI NHIỀU DẠNG VẺ.

 

        Thể loại tự truyện như con dao hai lưỡi,theo suy nghĩ riêng của tôi cả hai lưỡi đó đều chĩa vào một mục tiêu: người viết nó. Bởi v́ người đọc có thể lắc đầu, tặc lưỡi “ chẳng qua là một sự tự khen ḿnh” “ hoặc “ để tô hồng cho ḿnh, người ta phải tô xám hay trắng lên người khác”. Trong mặt bằng văn học Việt Nam xưa nay rất ít tác phẩm tự truyện, có lẽ cũng bởi lư do này là một.

        “ Cánh chim trong băo tố” đă tránh được cả hai lưỡi dao trên. V́ sao vậy? V́ sao một nữ tác giả trong tác phẩm đầu tay đă vựơt được cái cửa ải kỹ thuật cần thiết phải có kinh nghiệm dày dặn tích lũy nhiều năm trong nghề nghiệp cầm bút? Câu trả lời khá rơ, khả dĩ có thể là bài học chung cho chúng ta. Những trang viết đậm đặc yêu thương, nhân ái bao dung của một người đàn bà không c̣n trẻ nhưng chưa phải đă già, vừa dịu dàng nhẹ nhơm vừa cứng cơi kiên trung như chị Song Cầm.

        Không có một tâm hồn trong sáng, thiếu thốn sự vị tha, vơi cạn niềm tin vào cái Đẹp, không thể vượt qua và khỏa lấp nổi cái cửa ải nói trên. Cái tôi trong “ Cánh chim trong băo tố” là một cái tôi nhiều dạng vẻ, không vướng mắc chút nào sự tự hào không đúng mực hoặc tự tô vẽ khái quá; mặc dù sự tự hào đặt vào hoàn cảnh riêng có phần đặc biệt của chủ thể là đúng chỗ. Nếu khác đi, hóa ra khiêm tốn không phải cách, khiêm tốn giả vờ.

        “ Cái tôi” Song Cầm lúc c̣n bé tí, mới 5, 6 tuổi đầu dễ thương, ngây thơ đă đành, nhưng vẫn mang dáng dấp nhân văn của người lớn. Máy bay Mỹ ném bom, cày xới tan nát làng xóm của bé, hất bé từ ngoài đồng vào vườn chuối. Mẹ bé nghe tiếng nổ lớn, hốt hoảng chạy đến, tưởng bé đă bị tan xác, không ngờ chỉ bị sức ép bay tung đi, đất cát phủ đầy người, “ thoát chết trong gang tấc sinh tử diệu kỳ”. Sau đó, bé đang chơi ở bờ sông thấy một ông lính Mỹ đi qua. Ông lính đó cho bé một cục xà pḥng, xong cởi tuột quần áo nhảy ùm xuống sông tắm v́ trời quá nóng. Tuy sợ nhưng bé vẫn cầm cục xà pḥng chạy về, ngọng nghịu kể líu lo với mẹ: “ con thấy ông Mỹ tắm ở lỗ dưới sông, ông cho con cục xà pḥng đây ń, con…con…c̣n thấy con C… của ông ấy có râu nữa luôn mạ nà! “ Mẹ cười ha ha thoải mái …”. Đó là thái độ xử lư, cái tôi lạ lùng của bé.

        Lại nữa, sau này những cảnh nuôi dạy con của Song Cầm đối với đứa con trai mắc bệnh tự kỉ mới thật kinh hoàng. Cu Sho( tên tiếng việt là Phi) ba tuổi vẫn chưa biết nói. Lớn lên đi học, Phi hay đánh mẹ và các em, cắn xé cả cô giáo, xé quần áo của ḿnh trên người, bỏ chim ra ngoài quần, đái bậy kể cả trước pḥng hiệu trưởng; không vừa ư ǵ là đập đầu vào tường, xô cửa đạp nhà, đang đêm cũng dựng mẹ dậy lấy hai tay thọc vào mũi mẹ, banh mồm mẹ ra, cào mặt cào mũi mẹ đấm đá túi bụi, kéo cả tóc mẹ lôi trên nền nàh v..v… làm loạn cả phố phường… Nỗi kinh hoàng này kéo dài ngày này sang tháng khác, năm khác. “ … Tôi càng cản Sho càng hung tợn như con thú dữ. Nhiều lúc tôi đành chịu đau đớn để cho con được giải tỏa tâm lư căng thẳng. Những lúc đó, tôi thuơng con vô bờ bến, bụng nghỉ phải sống, phải chịu đựng… Có lúc tôi quẫn trí, thôi th́ chết quách cả hai mẹ con cho xong kiếp người… Cả nhà đă chạy tán loạn rồi… tôi ngồi niệm Phật, cầu lạy 4 phương 8 hướng trời phật thần thánh cứu giúp cho đứa con tội nghiệp của tôi thoát khỏi cảnh dịa ngục này. Và tôi nh́n con, ôm con vào ḷng, dịu nhẹ vỗ về, nói chuyện với con, để con yên ổn trong ḷng mẹ…”

        - “Ma ma ơi! Có thương Sho không?”

        - “Ma ma và papa thương con nhất trên đời. Sho phải ngoan để mama và papa vui nghe không?”

        - “Dạ”

        Những giọt nước mắt hạnh phúc xúc động chảy dài trên má tôi…”

        Hiện nay cu Sho đă có tiến bộ rất nhiều trong nhiều mặt, có ư thức tự rèn luyện để thoát khỏi bệnh.

        Cậu học sinh ra tuổi cao to, thông minh, đọc viết thông thạo cả 3 thứ tiếng Nhật - Việt - Anh. Là niềm hạnh phúc lớn lao của cái gia đ́nh nhỏ bé ḥa trộn 2 nền văn hóa này, tuy phía trước vẫn c̣n nhiều gian nan mà cả chị và Sho cùng cả gia đ́nh phải vượt qua.

        Cái tôi của Song Cầm trong trường hợp vừa nói là cái tôi mạnh mẽ, mạnh mẽ một cách mềm mại và đầy quyến rũ, trước hết là với người chồng Nhật Michimi thân yêu của chị thường xuyên ở xa chị.

        Thành công của “ Cánh chim trong băo tố” là thành công xứng đáng cả hai phía: Tác phẩm văn học và Cuộc đời thật cảu tác giả. Song không phải v́ vậy mà không có những khiếm khuyết, hạn chế. Đối với những cây bút trẻ và mới, điều này rất b́nh thường. Con người không hoàn hảo th́  tác phẩm sáng tạo cũng không nằm ngoài thông lệ đó. Văn chương cuốn sách lời lẽ nhiều chỗ chưa thật chuẩn, nhiều đoạn dài ḍng không cần thiết, vài ba mục cần xoáy sâu thêm, miêu tả kỹ hơn, ví như người chồng v́ công tác quan trọng về ngoại giao mà mỗi năm chỉ gặp được vợ con vài lần…

        Những điều đó, thiết nghĩ tác giả khắc phục không khó lắm, v́ Song Cầm có nhiều lợi thế, nhiều mặt, trong đó ḷng yêu thích say mê văn chương đang được bồi bổ ngày càng phong phú, súc tích bởi bạn bè và môi trường giao tiếp.

        Bạn đọc cũng như tôi chờ đón những tác phẩm sắp tới của chị./.

 

Huế, 11/2010

Nhà văn Hồng Nhu