Tưởng
Nhớ Một Nhà Thơ Tài Hoa & Mệnh
Bạc,
NGUYỄN NHO
NHƯỢN
Tiêu Biểu Qua Bài Thơ “ KHI
TRỞ VỀ VĨNH ĐIỆN”
Mang Viên Long
Mấy năm
đầu của thập niên 60 thế kỷ
trước, tôi đã được đọc thơ
của Nguyễn Nho Nhượn trên các tạp chí văn
học uy tín thời bấy giò như Văn, Bách Khoa,
Văn Học, Nghệ Thuật, Phổ Thông-nhưng không biết thêm gì
về con người anh ngoài cái bút danh rất lạ, cho
đến khi đọc được ô tin “ Chia Buồn” trên tạp chí
Bách Khoa của bạn thơ, thân hữu xứ Quảng:
Nguyễn Nho Nhượn là
tên thật (dùng làm bút danh), sinh ngày 12 tháng 3 năm 1946
tại thôn Bồng Lai, làng La Quá, quận Điện Bàn,
tỉnh Quảng Nam; mất ngày 24 tháng 5 năm 1969 vì
bệnh sạn thận tại bệnh viện Non
Nước Đà Nẵng!
Như vậy
Nguyễn Nho Nhượn chỉ có mặt trên cõi tam này có 23
năm ngắn ngủi cho một đời người!
Mất năm 23 tuổi, mà từ năm 1962, thơ anh
đã được trân trọng giới thiệu,
nghĩa là anh đã bắt đầu sáng tác rất sớm
- năm trên 16 tuổi! Với lứa tuồi hoa niên
đang dào dạt sức sống ấy, mà thơ anh đã
thấm đẫm nỗi buồn của kiếp nhân sinh
đầy hệ lụy trong cuộc chiến tương
tàn đang gieo rắc bao khổ đau cho hai miền, nhất
là với tuổi trẻ! Nỗi cô đơn, lạc lõng
của tuổi trẻ thời tao loạn đã
được Nguyễn Nho Nhượn bày tỏ rất sâu, rất
thành trong hầu hết các bài thơ của anh thời
ấy! Với một vóc dáng gầy guộc nhưng
sớm bị bạo bệnh, với nỗi đau xót quê
nhà trong cảnh tang thương ly loạn, với ý
thức chân chính về cuộc vô thường của đời người, và
với tấm lòng thiết tha
hiến dâng/ thơ anh đã là tiếng kêu vang
thống thiết cho một tương lai hòa bình, cho
một cuộc sống yêu thương nghĩa tình/
giữa tiếng đạn bom hận thù đêm ngày đang gào thét, vây
bủa…Tôi đã nhận ra
điều đó, và yêu quý thơ anh từ dạo ấy!
Bài thơ “ KHI TRỞ VỀ VĨNH ĐIỆN” ( trong
tập thơ đầu tiên “ Tiếng Nói Giữa Hư
Vô”/ XB năm 1971- nhân ngày giỗ lần thứ 2 của
anh) là một bài thơ tiêu
biểu cho dòng thơ anh, cho tấm lòng son sắc còn
lại của anh với quê nhà. “Tiếng Nói Giữa Hư
Vô” gồm có 38 bài thơ - Tôi đã có dịp đọc qua
nhiều bài khi chưa được in thành sách trên các báo,
tôi yêu thích hầu hết những dòng thơ chân chất chí
tình của anh- nhưng ở bài ghi nhận ngắn này-
chỉ xin được bày tỏ, chia sẻ đôi
điều về bài thơ “ Khi Trở
Về Vĩnh Điện” :
“ Khi
trở lại thấy tường xiêu ngói đổ
nền
trơ vơ đón đợi bước chân về
dáng ai
đó ngập ngừng bên khung cửa
nhặt
từng hòn gạch vụn - nỗi bơ vơ”
Viết bài
thơ này -lúc ấy, Nguyễn Nho Nhượn khoảng trên
dưới 20 tuổi thôi, trong những chuyến lận
đận đi – về, và một lần nào đó “ khi trờ về Vĩnh
Điện”- nhà thơ đã tận mắt nhìn thấy
cuộc bể dâu tang thương đang xảy ra cho quê
mình- còn nỗi đau xót nào hơn cho kẻ tha phương
khi tìm
về quê cũ “ lại
thấy tường xiêu ngói đổ / nền gạch
trơ vơ” ?. Không có bóng dáng người thân yêu nào
đón đợi người thơ, không có chút thiên nhiên an
bình nào mong ngóng bước chân xiêu lạc trở về, mà
chỉ có “
Nền trơ vơ
đón đợi bước chân về”! và
“ Dáng ai đó ngập ngừng
bên khung cửa”? . Nhà nhà bị đổ nát trong làn
mưa bom đạn - chỉ còn chỏng chơ sân nền
trống trải
ngổn ngang gạch ngói – trong nỗi hiu quạnh mênh mông ấy-
dáng ai đang ngập ngừng bên khung cửa còn sót lại
của một ngôi nhà đã hoang tàn?
Nhà thơ không hề nhận ra bóng dáng thân quen nào trong
ký ức một thời yên ấm đang chợt hiện
ra trong ánh mắt mình lúc này / phải chăng vì sự khổ đau, sự
mỏi mòn, sự nhớ thương bao năm đã
làm đổi thay vóc dáng thân tình kia rồi? Cái
bóng dáng ấy đang lầm lũi, lặng lẽ -
với bao nỗi tang thương vừa ập đến
cho làng quê mình để “ Nhặt
từng hòn gạch vụn - nỗi bơ vơ”. Mỗi
viên gạch bị đổ nát của ngôi nhà quê
hương là một “ nỗi bơ
vơ” cô độc của kiếp người khi
đối diện với chiến tranh mà dáng ai kia đang
lặng thầm thu nhặt ? Hình ảnh thật đơn giản – nhưng
cũng thật lớn lao- sao nghe
quá đau lòng?
“ Khi trở về con
đường cây lá rụng
quán
ngày xưa, ôi bè bạn đâu rồi?
nghe
hoang vắng nỗi kinh hoàng thất thủ
hồn
đa sầu giữa lòng phố âm u “
Sau thời khắc bàng hoàng vì sự hoang tàn
của phố thị - nhà thơ mới có chút tỉnh táo
mà nhìn ngó quanh mình - đây là “
con đường cây lá rụng”- hàng cây bên dường
ngày xưa xanh mát là vậy-mà bây giờ đã ngã nghiêng xiêu
đổ, lá rụng tơi bời-chiến tranh đã làm
cho đến cỏ cây cũng phải chịu bao nỗi
đớn đau xơ xác, thì huống là người? Và
nhà thơ chợt kêu lên thảng thốt khi đi
ngang qua một chỗ ngồi sum vầy bè bạn thuở nào: “ Quán ngày xưa, ôi bè bạn đâu rồi? “. Có sống như anh. Có trải
lòng như anh. Có đau đáu nỗi niềm bè
bạn quê hương như anh - thì mới hiểu hết
“ Quán ngày xưa, ôi bè bạn đâu
rồi? “. Trở về là để mong được
sum họp. được gặp
gỡ- được sẻ chia với bao người
thân yêu, với bằng hữu - nhưng- tất cả
đểu lặng lẽ, chìm khuất, lạc lõng nơi
nào?
“ Nghe hoang vắng nỗi kinh hoàng thất thủ
hồn
da sầu giữa lòng phố âm u”
Giữa
cảnh tượng “ hoang vắng”
ấy-nhà thơ đã cảm nhận được “ nối
kinh hoàng thất thủ”- một nỗi chia ly không
thể cứu vãn, có lẽ sẽ còn lê thê trên quê nhà không
biết đến bao giờ?
Tâm hồn nhạy bén đa cảm của người nghệ
sĩ làm sao không “ đa sầu
giữa lòng phố âm u? “. Phố âm u, là khu
phố chết. Phố thị xưa với bao rôn
ràng trổi dậy mỗi sớm, mà bây giờ thì đã
vắng tênh-âm u, lạnh lẽo / thì còn có
nỗi xót xa buồn đau nào hơn? Đây
cũng là một hình ảnh rất tiêu biểu cho phố
thị miền Nam trong những tháng năm khói lửa
tuơng tranh.
“ Tìm đâu nữa bóng em cùng sách
vở
ngôi
trường xưa còn mũi súng lăm le
anh bỡ
ngỡ tìm về thôn xóm cũ
dấu
điêu tàn xơ xác những lũy tre”
Trong cõi
điêu tàn của thù hận sẽ không còn có chỗ nào cho
sự yên bình- cho dầu đó chỉ là một góc rất
nhỏ dành tuổi thơ “ bóng em cùng sách
vở”. Bóng em và sách vở - là bóng thương yêu và ngày
mai của tuổi trẻ - giờ đây “ biết tìm đâu nữa” khi “
ngôi trường xưa còn mũi súng lăm le” ?. Súng đạn, sự chết chóc
và thù hận đang còn bủa vây, chờ chực, đe
dọa từng ngày trên khắp miền đất nuớc
thì “ bóng em cùng sách vở” cũng
khuất xa dần!
“ Anh bỡ ngỡ tìm về thôn xóm
cũ
dấu
điêu tàn xơ xác những lũy tre”
Bước
chân lưu lạc ngỡ ngàng dần tìm về lối
cũ, quê xưa-nhưng ở đâu đâu trên con
đường về thôn làng cũng bày ra “ dấu điêu tàn xơ xác những lũy tre”. Trạng
thái “ bỡ ngỡ” của kẻ tha
phương tìm về thăm quê cũ, làng xưa quả
thật chua xót! Trở về thăm quê, mà lòng hãy còn “ bỡ ngỡ” như đang đi
trong một chốn nào xa lạ ?
. Hình ảnh tiêu biểu thân thương
của làng quê Việt Nam là những lũy tre xanh ngan ngát ôm
bọc quanh làng-nhưng bây giờ còn đâu? Chỉ
còn trước mắt nhà thơ là “dấu điêu tàn xơ xác những lũy tre” mà
thôi!
“ Mẹ gượng
vui đón mừng sau mái rạ
đàn
em cười - còn may mắn, anh ơi!
bom
đạn nổ nhưng căn nhà vẫn đứng
dáng
yêu đời còn đọng lại trên môi”
Và đây
rồi - bóng mẹ đang cần mẫn gò lưng bên mái rạ -
đã “ gượng vui đón
mừng” đứa con phương xa trở về! .“ Mẹ gượng vui đón
mừng sau mái rạ”-một nỗi vui chờ đón
chiu chắc bao ngày
vậy, mà cũng phải “ gượng”! Có niềm vui nào được
trọn vẹn trong cảnh tang thương thù hận
đâu? ( Vui là vui gượng có khi khóc
thầm-ND). Nhìn “ đàn em cười” với
cái “ may mắn” thật
ngậm ngùi chỉ vì “ bom
đạn nổ nhưng căn nhà vẫn đứng”. Tuổi thơ hồn nhiên vẫn
còn sót
lại đâu đó trong “ dáng
yêu đời còn đọng lại trên môi”của
những đứa em nghĩa tình thơ dại nơi quê nhà cũng đã đem
lại chút ấm lòng-nhưng cũng thật chua chát làm sao?
“ Buổi chiều
xuống đầy vọng âm tiếng súng
thấy
hắt hiu cánh đồng trống bao la
căn
hầm nhỏ nhốt bao niềm hy vọng
mong
mặt trời xoa dịu nỗi xót xa”
Về
đến căn nhà xưa của tuổi thơ yêu
thương thì bóng chiều đã xế. Buổi
chiều thuở ấy ở làng quê là buổi bắt
đầu cho sự thù hận đạn bom lên tiếng.
“ Buổi chiều xuống đầy
vọng âm tiếng súng”- tiếng súng đã rền vang
đâu đó, vọng lại như lời gào thét bi
thiết –nghe mà lòng bỗng “
thấy hắt hiu cánh đồng trống bao la”. Cánh đồng buối xế
chiều đã vắng hẳn bóng dáng người –sự
trống trải hoang vắng ấy tuởng chừng mênh
mông bất tận …
“ Căn hầm nhỏ nhốt bao
niềm hy vọng
Mong mặt trời xoa
dịu nỗi xót xa”
Ở quê,
đêm về - để tránh bom rơi đạn lạc,
tất cả đều phải chui vào ngủ trong căn
hầm trú ẩn được đào xây sẵn đâu
đó trong vườn-căn hầm thì nhỏ- tối
tăm, mà người thì đông/ nên
“ Căn hầm nhỏ
nhốt bao niềm hy vọng”. Căn hầm ấy -
chính những căn hầm đen tối ấy đã “ nhốt bao niềm hy vọng” của
tuổi thơ, của đời người!
Và đã trải qua bao đêm dài hãi hùng như
vậy trong gần hai chục năm chiến tranh-tất
cả đều
“ Mong mặt trời xoa dịu nỗi xót xa”. Khi mặt trời vừa ló
dạng, ngày mới bắt đầu-thì “ nỗi xót xa” vì sợ hãi, đau buồn sẽ
được “ xoa dịu”
phần nào khi biết mình hãy còn sống! Mặt trời là
một biểu tượng cho sự ấm áp, ngời
sáng, hy vọng của đời người- “ mong mặt trời” cũng
là mong Hòa Bình, mong Yêu Thương trở về trên Quê
Hương khổ đau tăm tối bao năm !
“ Khi trở về thấy ngại ngùng cuộc sống
nỗi
ưu tư cửa đóng với then cài
thương
số phận con phố buồn ngủ gục
ánh
đèn nào soi thấu được ngày mai? “
Ở xa thì
nhớ thương da diết, nhưng lúc đặt
chăn lên mảnh đất quê nhà-lại cảm thấy “ ngại ngùng cuộc sống”. Đây
cũng là cảm nhận chung của
nhiều mảnh đời bất hạnh khi tìm về quê
cũ khi cuộc chiến ngày càng ác liệt, hung bạo.
Cuộc sống ở thôn quê thời ấy có biết bao
nỗi khổ phủ chụp lên đời
người-bom đạn/ nghèo đói/ bệnh tật/ phân
chia (…) thì cuộc sống êm ấm, sum vầy như lòng
ước mong của nhà thơ ( và của bao người)
làm sao tìm được? “ Khi trở
về thấy ngại ngùng cuộc sống/ nỗi ưu
tư của đóng với then cài”. Những cánh cửa
của những ngôi nhà làng quê luôn khép đóng im ỉm-và
những cánh cửa lòng của đời
người cũng ít khi nào được mở rộng
hân hoan! Phải chăng đây là “ nỗi ưu tư”
đã từng làm cho nhà thơ không ngớt trăn trở
phiền muộn ?
“ Thương số phận con phố
buồn ngủ gục
ánh
đèn nào soi thấu được ngày mai? “
Thôn quê thì vậy-phố thị nào có khác gì hơn?
“ Con phố buồn ngủ gục”-là
con phố ngơ ngác, bơ thờ, buồn hiu-và cuộc
chiến đang rình rập ngày đêm đâu đó quanh con
phố đang chập chờn mơ ngủ này!
Người đọc tự hỏi: Có còn nơi nào bình yên cho con người
trú ngụ nữa không? . Nhà cũng thơ đã phân vân: “ Ánh đền nào soi thấu
được ngày mai? “. Hỏi nhưng không thể
giải đáp được.Bời vì chiến tranh
đang lúc lan tràn ( thời điểm
1962-1972)- Một nỗi băn khoăn dai dẳng trong
hơn 20 năm cho cả một dân tộc!
Trong
tập thơ đầu tay (do thân hữu quyên góp thơ/
xuất bản nhân ngày giỗ lần thứ 2 của
Nguyễn Nho Nhượn) - là “Tiếng Nói Giữa Hư Vô”,
còn nhiều bài thơ tâm huyết như thế - nhưng
trong bài giới thiệu ngắn để tỏ lòng thương tiếc
anh-chúng tôi chỉ xin chọn 1 bài trong số 38 bài trong toàn
tập này.
Theo lời
tâm sự của hai nhà thơ thân thiết của Nguyễn
Nho Nhượn -anh Lê Nghiêm Vũ và Đynh Trầm Ca thì
ngoài tập NVHV nhà thơ
Nguyễn Nho Nhuợn còn bốn tập thơ khác là:
Những Lời Sương Khói/ Lời Buồn Trong Tim/
Hơi Thở Miền Nhiệt Đới và Nỗi
Buồn Mọc Cánh .Hai anh hiện còn giữ bản
thảo 2 tập (Lời Buồn Trong Tim/ Những Lời
Sương Khói) còn“
mấy tập kia khi nằm
bệnh viện anh mang theo và khi anh mất đã thất
lạc”. Theo nhà thơ đồng hương thân tình
của Nguyễn Nho Nhương là Hoàng Lộc cũng cho
biết/ khi gặp anh ở Saigon ( lúc anh đang
điều trị tại bệnh viện Duy Tân – giải
phẩu sạn thận lần thứ 3-1968)-anh đã cùng
ngồi café vỉa hè Saigon với NNN – đọc
được mấy câu thơ buồn của NNN- Hoàng
Lộc đã “ phản đối” 2 câu đầu của
bài thơ “ Và người
ơi, một mai khi tôi chết/ Xin đừng buồn
đừng khóc với
khăn tang/ Xin người cười như hoa xuân
mới nở/ Để hồn thơ được
vĩnh viễn huy hoàng”/ Nguyễn Nho Nhượn chỉ
cười . Hoàng Lộc cũng tâm sự: Anh còn ân hận
một chuyện vì đã “ can
thiệp” vào cái bút danh ban đầu của Nguyễn Nho
Nhượng đang sử dụng trên vài tạp chí ( có G)-
để dùng y tên thật Nguyễn Nho Nhượn ( không
G)! (Biết đâu/ có thêm chữ “ G”
như ban đầu NNN đã chọn thì anh ấy sẽ
còn…sống thêm đến bây giờ?).
Để
tạm khép lại bài tưởng nhớ Nhà Thơ
Nguyễn Nho Nhượn hôm nay - chúng tôi xin được
trích lời giới thiệu của 2 anh Lê Nghiêm Vũ và
Dynh Trầm Ca ( trong tập thơ NVHV-XB
1971) :
“Qua thơ Nguyễn Nho
Nhựơn, chúng ta hiểu được một phần
nào cái khổ đau khốn cùng của một kiếp
người bệnh hoạn, cô độc nhưng rất
thiết tha với Quê Hương- lúc nào cũng cầu
nguyện cơn lốc chiến tranh thôi gieo rắc đau
thương, tàn nhẫn trên một góc trời này …”
Trung tuần tháng 8/ 2010
MANG VIÊN LONG