Vơ Phiến, cuối cùng tôi
được gặp.
Luân Hoán
Trong
văn giới của Việt Nam Cộng Ḥa có hai người
tôi rất ngưỡng mộ, kính phục: nhà văn Nguyễn
Văn Xuân và nhà văn Vơ Phiến.
Với ông “Quảng Nam Học” (1), tôi được may mắn
gặp mặt nhiều lần. Ngược lại, với ngài “Biệt Kích Văn Hóa”
(1), tôi hụt nhiều cơ hội đối diện.
Được gặp mặt,
được bắt tay, được ngồi nghe những
câu nói gởi trực tiếp đến với ḿnh, từ
một người danh tiếng,
quả thật là một kỳ thú, một hănh diện.
Tuy không cố t́nh săn đuổi những cơ hội
này, nhưng nếu hữu duyên có được sự hội
ngộ, tôi sẽ rất phơi phới trong ḷng. Bằng hữu,
dù là đàn anh, đàn chị, đàn em, đàn…cháu, vẫn quí báu như nhau. Không
được là bằng hữu, chỉ tương kính xă
giao cũng vô vàn sung sướng.
Với nhà văn Vơ Phiến,
được quen biết ông, được gặp mặt
ông, kể như có thêm một
hạnh phúc. Chắc chắn nhiều bạn sẽ nhăn
mặt, cho rằng tôi có phần tâng bốc, ra chiều nịnh
bợ. Không sao. Đây là niềm vui tôi t́m thấy, khi cảm
nhận ḿnh được hưởng ké cái rực rỡ
của một nhân tài, bất cứ họ hoạt động
ở lănh vực nào.
Sự tâng bốc của tôi
dành cho nhà văn Vơ Phiến nếu có, cũng là chuyện
b́nh thường, bởi những ǵ ông đă dành cho nền
văn học Việt
Nhà văn Vơ Phiến ra đời
vào ngày 13 tháng 9 năm Ất Sửu,
nhằm ngày 30 tháng 10 năm 1925. Nhưng trong khai sinh ghi sụt
mất 7 ngày. Có lẽ đây là ngày làm giấy khai sinh ?
Địa danh nhà văn chính thức đến với cuộc
sống được ghi rơ: làng Trà B́nh, tổng Trung B́nh,
huyện Phù Mỹ, tỉnh B́nh Định. Ông mang tên gọi
Đoàn Thế Nhơn, bởi thân phụ ông là Đoàn Thế
Cần, một lưu dân làm
ăn tại miền Rạch Giá, Nam kỳ, chỉ gặp
mặt con khi cậu đă lên 7. Thân mẫu ông, bà Ngô Thị
Cương cũng bỏ ông lại quê nhà để theo chồng
vào năm 1934. Cả hai bậc
sinh thành, đều đă qua đời (ông đi trước
bà theo sau, vào 30-3-1983 và 06-11-1989). Vơ Phiến đă theo học
tại Qui Nhơn đến năm 1941 và tại Huế
đến năm 1943. Năm 1944 ông được học
giả Đào Duy Anh đưa ra Hà Nội nuôi ăn học. Năm 1945, trở về B́nh Định
để thi hành nghĩa vụ thanh niên trong đơn vị
tuyên truyền xung phong. Năm 1946 lại trở ra nhà cụ
Đào, rồi lại trở về B́nh Định, dạy
các lớp b́nh dân học vụ và làm việc trong ngành thuế
quan. Ông gặp bà Viễn Phố rồi cùng bà chắp cánh
thong dong một đời kể
từ năm 1948. Vợ sinh con, cuối năm 1948, ông dạy
học, cùng lúc bắt đầu chống đối chủ
thuyết cộng sản, nên bị bắt ngày 17-10-1952. Ṭa
án liên khu V xử 5 năm tù, giam tại Phú Nhiêu. Nhờ hiệp
định Genève, ông được phóng thích vào tháng 9-1954.
Cuối năm 1954, ông ra Huế làm việc cho Nha Thông Tin
Trung Việt. Đầu năm 1955, ông được thuyên
chuyển làm Trưởng Ty Thông Tin Quảng Trị. Sau
đó làm Trưởng Ty Thông Tin B́nh Định từ 1955
đến 1959. Giữa khoảng thời gian này, năm
1956, ông gặp lại cha mẹ ở Trà Vinh, ông đưa cả
nhà về đoàn tụ tại B́nh Định. Cuối
năm 1959, ông cùng gia đ́nh vào Sài G̣n. Ông làm việc tại
Bộ Thông Tin cho đến ngày ra xứ người, vào ngày
22 tháng 4 năm 1975. Ông tỵ nạn tại trại
Về
văn nghiệp, nhà văn Vơ Phiến bắt đầu bằng những bài tùy bút
đăng trên các báo Trung Bắc, Chủ Nhật tại Hà
Nội vào năm 1943. Ông viết cho tờ Mùa Lúa Mới
năm 1955. Rồi cộng tác với Bách Khoa, Sáng Tạo
cùng nhiều tạp chí khác tại thủ đô Sài G̣n. Ông
được trao giải Văn chương toàn quốc
năm 1960 với tác phẩm Mưa Đêm Cuối Năm.
Ông là một trong những vị giám khảo của giải
Văn Học Nghệ Thuật hàng năm của Việt
Nam Cộng Ḥa (từ 1961 đến 1974). Năm 1962 ông thành
lập nhà xuất bản Thời Mới. Từ năm 1970
đến 1974 ông có mặt trong Hội Đồng Văn
Hóa Giáo Dục của Việt Nam Cộng Ḥa. Năm 1978, sau
khi đă định cư tại Hoa Kỳ, ông chủ
trương tạp chí Văn Học Nghệ Thuật. Báo ra
được 13 số, kể từ tháng 4-1978 đến
tháng 12-1979. Năm 1985 ông cùng các nhà văn Nguyễn Mộng
Giác,
Lê
Tất Điều cho tục bản tạp chí Văn Học
Nghệ Thuật, phát hành từ tháng 5-1985 đến tháng
1-1986, sau đó, ông giao trách nhiệm lại cho nhà văn Nguyễn
Mộng Giác, để chú tâm vào việc sáng tác, biên khảo.
Gia tài tác phẩm của ông thật đồ sộ gồm:
4 tiểu thuyết, 7 tập truyện ngắn, 9 tập tùy
bút, 9 tập tiểu luận, 8 tập phê b́nh, 5 tập truyện
dịch được kư dưới bút hiệu Tràng Thiên,
1 tập thơ. Trong thời gian gần đây, những tác
phẩm của ông được cho tái bản dưới
tên Vơ Phiến toàn tập, gồm: tùy bút 1, tùy bút 2, tạp
bút, tiểu luận , tạp luận , truyện ngắn 1,
truyện ngắn 2, tiểu thuyết 1, tiểu thuyết
2, tổng cộng 3247 trang.
Sáng tác của Vơ Phiến
không những dồi dào số lượng, mà ở bất
cứ bộ môn nào, dưới
ngọn bút của ông, cũng có một giá trị đặc
biệt, thu phục người đọc. V́ thế, sau
khi thưởng ngoạn tác phẩm của ông, nhiều
người cầm bút muốn bày tỏ những nhận
xét, những tán thưởng của ḿnh. Số lượng
những bài viết về Vơ Phiến mỗi ngày một nhiều.
Có người viết nguyên một cuốn sách như nhà
phê b́nh Nguyễn Hưng Quốc với cuốn “Vơ Phiến”.
Như John C. Schafer, một tác giả ngoại quốc, với
cuốn “Vơ Phiến And The Sadness of Exile”. Những tên tuổi
liệt kê dưới đây đă đóng góp mỗi người
một bài hoặc hai ba bài, tùy theo sự cảm nhận và
tùy hứng riêng: Đặng Tiến, Vũ Hạnh, Cao Huy
Khanh, Doăn Quốc Sỹ, Nguyễn Mộng Giác, Phan Lạc
Phúc, Mai Thảo, Đỗ Tấn, Huỳnh Phan Anh, Viên Linh,
Nguyễn Quốc Trụ, Nguyễn Đ́nh Toàn, Nguyễn Hữu
Nghĩa, Vơ Đ́nh, Thế Uyên, Ngô Nguyên Dũng, Hồ
Trường An, Phan Lạc Tiếp, Lê Tất Điều,
Trần Long Hồ, Hà Thúc Sinh, Trúc Chi, Nguyễn Ngọc Tuấn
(bút hiệu khác của Nguyễn Hưng Quốc), Bùi Bảo
Trúc, Bùi Vĩnh Phúc, Hoàng Khởi Phong, Lockhart Greg, Nam Chi (bút
hiệu khác của Đặng Tiến), Nguyễn Thị
Sông Hương, Thụy Khuê, Trần Hữu Thục (tên thật
của Trần Doăn Nho), Nguyễn Hoàng Văn, Lê Minh Hà, Hoàng
Nga, Nguyễn Hữu Lê, Minh Nguyệt, Hoàng Xuân Sơn, Nguyễn
Vy Khanh, Tạ Chí Đại Trường, Quỳnh Dao (ca
sĩ), Ngự Thuyết, Trần Văn Nam, Triều Hoa
Đại…Lẩm cẩm lên danh sách này, tôi không có ư mơ mộng,
mai sau tên ḿnh cũng được đứng chung trong
đội ngũ đọc và viết về Vơ Phiến. Bởi
giản dị, tôi hoàn toàn không có khả năng biên khảo,
cũng như thực sự không muốn làm một người
thông dịch ư tưởng, t́nh cảm người khác.
Hơn nữa, tôi luôn luôn là một bạn đọc tài tử
với bất kỳ một tác giả nào, dù tôi đă làm quen
với cái
tên gọi Vơ Phiến từ những
năm 1962, 1963…
Trở lại với sinh hoạt
chữ nghĩa của miền Nam tự do, trong giai đoạn
đầu thập niên 60 đến tháng 4 năm 1975, tuy chỉ
hời hợt theo dơi, tôi cũng có thể đoan chắc, miền
Nam Việt Nam có một nền văn học sung măn về
nhân tài và tác phẩm. Những công tŕnh tim óc, đa số có
giá trị văn học, nghệ thuật.. Không khí sinh hoạt
cởi mở, hào hứng, tuy có sự ngấm ngầm phân
chia cánh miền Bắc, cánh miền Nam, cánh miền Trung,
nhưng không có sự kỳ thị rơ nét. Sự cạnh
tranh giữa những “thế lực văn học” chính là
sự tranh đua cần thiết để phát triển
nghề nghiệp một cách tốt đẹp hơn. Nhà
văn Vơ Phiến là một trong những người đứng hàng đầu của giới cầm
bút tại miền Nam Việt
T́nh bằng hữu chỉ
có được bởi những thân t́nh. Những thân t́nh
này chẳng lẽ chỉ hạn chế, dành riêng cho những
sự gặp gỡ, thù tạc, đối ẩm, bàn luận,
tán dóc ?…Giữa tôi và nhà văn Vơ Phiến chưa một lần
gặp mặt, nhưng đối với nhau không có quá nhiều
xa lạ, ít nhất là với chủ quan của riêng tôi, cho
riêng tôi. Ông hơn tôi nhiều mặt. Ông là bực đàn
anh. Tôi kính trọng, ngưỡng mộ, thán phục ông.
Dĩ nhiên ngoài tôi, c̣n có hàng vạn người quí mến,
kính nể ông. Dù vậy, tôi thật sự băn khoăn không biết có nên dựa
vào thân thế sự nghiệp hoành tráng của ông để
vẽ bùa cho cái tôi quá nhỏ nhoi của ḿnh ? Chọn ông
để cố viết “đôi
ḍng chẳng đáng chi” có lẽ tôi đă vô lễ, thất
kính với ông, với cả tôi. Nhưng buông bút, bỏ qua
lại thấy tiếc, thấy thiếu thiếu, lại
thấy không thành thật với dụng ư muốn dựa
hơi của chính ḿnh, do đó, tôi đă cố gắng hết
sức để viêt cho chính ḿnh bài tạp hồi kư này.
Tháng 7 năm 1985, tôi nhờ
nhà thơ Thái Tú Hạp chuyển đến nhà văn Vơ Phiến
một ít tư liệu vắn tắt về năm bảy
người cầm bút tại miền Trung mà ông Vơ Phiến
hỏi xin qua trung gian Thái Tú Hạp. Những tư liệu
vụn này ông dùng bổ sung cho phần phụ lục cuốn
Văn Học Miền Nam, tổng quan của ông. Ngày 17 tháng
7 năm 1985, tôi nhận được thư đầu
tiên của ông. Thư viết
tay trên giấy có in sẵn tên và địa chỉ tạp chí ông đang chăm sóc, tờ
Văn Học Nghệ Thuật. Ngoài vài ḍng cảm ơn,
nhà văn c̣n nhờ tôi cho biết thêm “chi tiết về các nạn nhân của chế độ
cộng sản tại Việt
Cơ hội thứ nhất
tôi có thể nh́n tận dung nhan nhà văn Vơ Phiến vào
năm 1989, khi ông
đến
thăm thành phố Montréal, nơi tôi đang cư ngụ. Vào
thời điểm này, giới cầm bút người Việt
tại Montréal đang tổ chức
đại hội Văn Bút Việt Nam Hải Ngoại. Nhà
văn Vơ Phiến h́nh như không phải là người đi
phó hội. Tôi không có mặt tại những địa điểm
diễn ra sinh hoạt này, nên không rơ có sự hiện diện
của ông Vơ Phiến tại những hội trường đó
không. Theo nhà thơ Lưu Nguyễn, tác giả Thương
Hoài Ngàn Năm… được một nhóm bạn văn từ
Cơ hội thứ hai, có
khoảng cách xa xôi hơn. Năm 1995, nhà văn Vơ Phiến
được các bạn văn, bạn đọc: Phó Ngọc
Văn, Trần Long Hồ, Đinh Cường… tại thủ
đô Washington Hoa Kỳ tổ chức một đêm vinh
danh, có tên gọi Đêm Vơ Phiến, tương tự như
Đêm Mai Thảo đă được tổ chức
trước đó mấy năm. Dĩ nhiên tác giả
Người Tù…phải có mặt. Những bạn văn từ
các vùng
Nhiều năm tiếp theo
tôi cũng chưa có cái cơ hội để được
ngồi nghe người cha đẻ của những nhân vật
Chị Bốn Ch́a Vôi, chị Lộc, chị Lê, các anh Hữu, anh Bốn Thôi, anh Nam
Hà, anh Thập Tam… kể lể tỉ mi chuyện “Về Một
Xóm Quê”, hay miên man dựng lại
những cái rất nhàm của cuộc sống, mà người
nghe, người đọc vẫn không chán chút nào. Khoảng
cách địa lư giữa nơi tôi và bậc đàn anh tôi trọng
vọng thật là lớn. Mỗi ngày như một rộng
thêm ra bởi t́nh trạng sức khoẻ, kinh tế lẫn
bản tính ngại đi xa của tôi. Giữa lúc tôi dần
quên đi cái mong muốn gặp cho biết, gặp để
chụp h́nh chung cho oai… th́ tạp chí Văn Học nhen lại
trong tôi một “mưu toan” mới. Không được gặp
nhà văn, th́ cũng nên góp lời tán thưởng ông.
Dự định của
nhà văn Nguyễn Mộng Giác, thực hiện một số
đặc biệt về Vơ Phiến, được tạp
chí Văn Học thông báo. Tôi mở cờ trong bụng,
định viết một cái ǵ. “Cái ǵ” của tôi dĩ
nhiên vẫn là bổn cũ soạn lại: mấy câu
văn vần ! Chuyện tưởng khá dễ, nhưng cầm
bút lên, tôi mới biết thật sự quá sức ḿnh. Viết
văn vần cho nên thơ không phải là chuyện đùa.
Và rủi ro hơn, không hiểu sao, những ǵ tôi cảm,
tôi nghĩ về người chồng của bà Viễn Phố
đi đâu mất hết. Tôi chợt nghiệm ra, làm
thơ ngợi ca (đương nhiên phải ca ngợi) một
người nào đó là một chuyện vô cùng khó khăn,
nhất là người đó chưa quá văng. Khó có thể nói
dóc, nói láo về một người đang sống,
đang ở trong thời kỳ sinh hoạt sung sức nhất.
Làm thơ huê t́nh tán gái, làm thơ suy tư lẩm cẩm hay
làm thơ tỏ t́nh cùng cỏ cây, đất đá, quê
hương, dễ hơn nhiều. Có lẽ đây cũng
là lư do nhà thơ Hoàng Lộc từng từ chối đề
nghị, khi tôi nhờ anh viết về một vài người
bạn chung.
Không có ư, không có hứng, nhưng tôi cũng liều mạng
cuồng, viết. Rất may nhà văn Nguyễn Mộng
Giác và nhóm chủ biên Văn Học kịp thời phát hiện
cái dở của bài thơ và loại bỏ. Số đặc
biệt về Vơ Phiến rơi vào số 150 và 151 dành cho
hai tháng 10, 11 năm 1998 thật phong phú, qui tụ các bài viết
của Nguyễn Hưng Quốc, Vơ Đ́nh, Trần Hữu Thục, Trần Doăn Nho, Nguyễn Hoàng Văn,
Lê Minh Hà, Nguyễn Hữu Lê, Trúc
Chi, Minh Nguyệt, Hoàng Nga, Tạ Chí Đại Trường,
Quỳnh Dao, Ngự Thuyết, Trần Long Hồ, Hoàng Xuân Sơn,
Ngô Nguyên Dũng, Trần Văn Nam, Trần Hoài Thư, Nguyễn
Vy Khanh… về thơ có Huệ Thu, Hà Thượng Nhân, Sử
Mặc (bút hiệu khác của Hoàng Xuân Sơn). Bài thơ của
tôi có tên: T́m Trăng, không có duyên. Nhưng v́ tiếc nuối
một “chút t́nh văn một chiều” (xin đừng hiểu
nhầm đồng t́nh luyến ái) với tác giả Phù Thế,
Ảo Ảnh, Giă Từ, Nguyên Vẹn… tôi giữ lại, và
cầm ḷng không đậu nên cho in vào tập “Sông Núi Cùng
Người Thơm Ngát Thơ” phát hành năm 2002. Bây giờ,
lại xin can đảm một lần nữa ghi đầy
đủ dưới đây:
T́m Trăng
tặng một nhà
văn Việt
xách cái tâm thơ vào B́nh Định
ngoài con đường nắng, chẳng quen ai
ở đâu hương sắc đầm Đạm
Thủy ?
La Tính trôi thơm lọn tóc dài ?
lơ lửng một ḿnh qua phố biển
Trà Vinh, Phù Mỹ chỗ nào đây ?
cỏ hoa nào đỡ bàn tay viết ?
chữ thắm thịt da vỗ cánh bay
có phải chỗ này người đứng ngắm
sóng mênh mang trải khúc Hoan Ca ?
con c̣ng ngậm gió lang thang mộng
ḷng thả văn ra mở cánh hoa
đâu chỉ con người là nhân vật
bụi, rêu, hương, phấn... rủ nhau vui
tha thiết, tinh vi nguồn máu tiếp
chữ mọc chân qua thế giới người
xách cái tâm thơ vào B́nh Định
tôi t́m ḍm lén một lần chơi
Chữ T́nh, Ảo Ảnh hay Phù Thế ?
Tạp Bút xanh thơm một góc trời
Viễn phố mươi lần
tôi với nắng
đi về nặng túi xách vô duyên
chợt nghe đời trở ḿnh trong sách
cùng lúc trăng vào ấm mái hiên
(Sông Núi Cùng Người Thơm Ngát
Thơ - trang 95)
V́ bài thơ không đứng
được trong số đặc biệt của
Văn Học, nên đến nay chắc chắn nhà văn
Vơ Phiến vẫn chưa
cơ hội bực ḿnh lẫn ái ngại cho cái liều mạng
đáng xấu hổ của tôi. Hú hồn. Nếu sau này,
ông có t́nh cờ đọc, xin lượng t́nh bỏ lỗi.
Sau chuyện làm thơ cầu
thân không thành, cái cơ hội t́m thăm nhà văn Vơ Phiến
của tôi càng mịt mờ. Tuy vậy tôi vẫn theo dơi những
sinh hoạt thật ngoạn mục của ông. Ngoài truyện
ngắn, tùy bút, tạp bút… ông c̣n cho phát hành một tập
thơ năm 1997. Những biên khảo về văn học
của ông được đánh giá cao (nói theo kiểu quốc
nội ngày nay), được ghi nhận rất cần
thiết, đă góp sức làm sống lại một nền
văn học đích thực có giá trị, đă và vẫn
đang có ư đồ bỏ qua, v́ đố kỵ, mặc
cảm thua sút của chính phủ đương quyền
Việt Nam.
Chẳng thể đưa
ra những những nhận xét, đánh giá về văn tài
Vơ Phiến, cũng không trích dẫn đoạn văn nào của
ông, tôi xin chép một bài trong thể loại, ông ít chuyên nhất,
mời bạn đọc thưởng lăm. Sự trích
đăng ở đây không có mục đích dẫn chứng
một điều ǵ. Nó chỉ có ư nghĩa mang cái hồn của
ông đến, để làm ấm, làm thơm một chút
cho bài viết này:
một ngày một ngày lại một ngày
chân cứ đều chân
ḷng man mác
trước mặt mây bay trời bát ngát
cúi đầu bước tới, ngày lại ngày
dưới đống
lá khô có ai hay
những con bọ nhỏ c̣n lúc nhúc
dăm tiếng khóc nhỏ c̣n tấm tức
lấp vùi dưới những tháng năm xưa
lấp vùi những tự buổi ngây thơ
dăm tiếng cười vui c̣n rúc rích
như tia nắng lọt qua khe vách
qua khe hở một thập niên xa
có đôi ánh mắt c̣n thiết tha
gửi đến ngày nay tia nhấp nháy
khởi bước ra đi từ buổi ấy
một thân dầu dăi mấy phong trần
mỏi mê nghĩ đến lúc dừng chân
ngẩng mặt, mây bay trời bát ngát
ta vỗ lên cái thi thể sắp lạnh của một
đời người mà hát:
“thời gian ơi thời gian”
(Thời
Gian – trong thi phẩm Thơ Thẩn- Vơ Phiến)
Hẳn nhiên không phải ai
cũng tán thưởng Vơ Phiến. Ông có chừng vài phần
trăm những người chỉ trích ông. Theo nhận xét
của nhà phê b́nh Nguyễn Hưng Quốc:
…
“ Sau 1975, lên đại học, tôi ngạc nhiên thấy nhiều
thầy giáo của ḿnh từ miền Bắc vào - phần lớn
đều là những người viết lách ít nhiều –
khen Vơ Phiến nức nở hoặc chửi bới Vơ Phiến
thậm tệ. Trong cả lời khen lẫn tiếng chê,
tôi đều thấy thấp thoáng có chút ǵ như thán phục.
V́ thán phục nên mới nghĩ là ông nguy hiểm, mới
phong cho ông cái chức là “tên biệt kích văn nghệ hàng
đầu”…”
(Đến với Vơ Phiến -
Nguyễn Hưng Quốc)
Tại hải ngoại, nhà
văn Vơ Phiến bị “đánh”
khi cho phát hành bộ sách Văn Học Miền Nam, cuốn
đặc biệt biên khảo về thi ca. Sách dày 534 trang,
giới thiệu 32 người, đă đem đến cho
ông ít nhiều xúc cảm khi đọc thơ. Với số
lượng này, nhiều nhà thơ thành danh của miền
Dù được khen, dù bị
chê, nhà văn Vơ Phiến vẫn thản nhiên tiếp tục
công việc của ḿnh. Phần tôi, tự biết thiếu
quá nhiều điều kiện cần thiết, sự mong
muốn được gặp mặt ông giảm đi rất
nhiều. Tuy vậy nếu có cơ hội, tôi thực hiện
ư muốn của ḿnh ngay. Cơ hội đó bất ngờ
đến với tôi trong tháng 7 năm 2006.
Chuyện đến thăm
Sài G̣n Nhỏ ở quận Cam
Tôi đến nhà ông bà Vơ Phiến
vào buổi xế trưa ngày 20 tháng 7 năm 2006 trong sự
tiến dẫn của hai cặp vợ chồng Thái Tú Hạp
- Ái Cầm, Thành Tôn -Trinh. Theo chân tôi c̣n có cô nhân t́nh thâm niên
chăn gối Trần Thị Lư (một người
thường tỏ ư bất măn với cái tên của ḿnh v́
thiếu một chữ lót). Chưa ra khỏi chiếc Mercedes
Benz cáu cạnh của Hạp (bè bạn ở đây gọi
Hạp là ông nhà giàu), tôi đă thấy ông Vơ Phiến đứng
đón ở đầu hiên, trong khi bà đang vội vă mở
cửa cổng vào.
Ngay
trong cái bắt tay đầu tiên cả tôi lẫn ông nhà
văn đàn anh, h́nh như không có sự bỡ ngỡ, xa lạ
nào. Với một bàn tay nắm khá chặt tay tôi, bàn tay c̣n
lại, ông vỗ vỗ, nhè nhẹ lên lưng bàn tay tôi
đang được ông nắm: “Khoẻ, khỏe luôn chứ ?”. Tất cả chúng tôi đều gọi
ông bà bằng anh chị và xưng tôi.
Ông Vơ Phiến có da thịt, tuy
không được căng hồng lắm, nhưng gần
như không có những nốt tàn nhang, dấu ấn của
thời gian. Tóc ông chải gọn ra sau, ít sợi bạc, số
lượng vừa đủ giữ nét đẹp cho cái
góc thứ hai của con người. Mũi thẳng, đầu
sống mũi hơi chồm về phía trước một
chút, kín. Trán cao, rộng, không có t́ vết nào của năm
tháng. Cả hai hàm răng c̣n gần đầy đủ.
Hai cánh chân mày cân đối với hai vành tai đều và lớn
vừa phải. Cái thước đo tuổi thọ h́nh
như ở đây, không rơ đúng hay sai. Với cặp mắt
như muốn cười lẫn muốn thở ra, thỉnh
thoảng lóe lên những thăm ḍ, đánh giá, cân nhắc mọi
h́nh thể đang diễn ra chung quanh. Tất cả những
đơn vị riêng rẽ đó tập họp trên khuôn mặt
ông những nét hiền ḥa dung dị, thư thái và rất
thông minh dù tuổi tác đă phần nào d́m đi nét tinh nhuệ,
phán đoán. Ông Vơ Phiến không cao lắm, hoặc chiều
dài cuộc sống đă làm co đùn lại. Ông mặc quần
tây màu mỡ gà nhạt, áo sơ mi tay dài, xanh có ô ra rô trắng,
bỏ ngoài quần, nhưng không luộm thuộm. Ở vào
cái tuổi 81 ông vẫn minh mẫn. Nghe, nh́n, nói, cười,
đi, ngồi… đều rất b́nh thường, khoan
thai. Ông cho biết trí nhớ rất tốt về những
chuyện xa xưa, nhưng lại chóng quên những sự
việc mới gặp hôm qua, hôm kia hoặc vừa cách một
vài giờ. T́nh trạng này h́nh như số đông người
có tuổi cao đều mắc phải.
Chúng tôi ngồi trong pḥng
khách rộng thoáng. Vách tường được dán giấy
có vân hoa, màu hồng nhạt, mát mắt, lưu giữ mốt
trang trí hơi có tuổi. Trên một vách, treo hơi cao một
họa phẩm của họa sĩ Vơ Đ́nh tặng ông. Bộ
salon gồm hai bàn, hai sofa, và một đèn để
bàn đều làm bằng mây tre, đă lên nước vàng óng, bóng ngời.
Ghế được trải
nệm bọc vải hoa. Ông Vơ Phiến tiếp ba chúng tôi tại
bộ ghế ngồi này. Trong khi bà Vơ Phiến rỉ rả
tâm sự cùng ba ả đều mê chồng làm thơ.
Như thói quen, câu chuyện
của những người sính văn chương, sau khi
những thăm hỏi sức khỏe xă giao đều
quay trở lại đề tài bất biến: viết và
đọc. Biết cả ba chúng tôi đều là dân Quảng
Hạp chợt hỏi về
tác phẩm của John C. Schafer viết về ông. Ông cười
mỉm, nhẹ nhàng vào pḥng trong. Khi ông trở ra, hai tay chừng
như trĩu nặng cuốn Vơ
Phiến And The Sadness of Exile. Tôi đỡ cuốn sách từ
tay ông. Phát hiện trọng lượng không phải từ
độ dày mấy trăm trang chữ đầy mà ở
sự cung kính, trang trọng của người nhận xét
và hết ḷng viết về ông, về những đứa
con tinh thần của ông. Dù giỏi b́nh thản thế nào,
chúng tôi cũng t́m thấy, hiểu ra niểm hănh diện
ông đang có, nỗi vui sướng trong phút giây. Chúng tôi
cũng thật sự hănh diện về ông, một người
anh đức độ, lẫn tài năng.
Trong lúc chúng tôi lan man trong
chuyện sách báo, bà Vơ Phiên tâm sự cùng ba ả phu nhân của
chúng tôi. Sau này, Lư cho tôi biết các quí tử của ông bà Vơ
Phiến đă thành tài, ra riêng. Căn nhà khang trang chỉ c̣n
lại hai ông bà. Bà Vơ Phiến có số tuổi đời
thấp hơn người bạn t́nh của ḿnh, nhưng
thỉnh thoảng vẫn âu lo rất dễ thương. Bà
ngại nếu chẳng may bà nhanh chân hơn trong chuyến
tàu cuối cùng, ai sẽ là người chăm sóc cho nhà
văn, một người bà đă từng ngưỡng mộ,
từng mê, từng kính phục và yêu thương suốt
đời.
Giữa những tiếng tṛ
chuyện ấm áp của cả hai nhóm chúng tôi, chợt vang
lên tiếng va chạm giữa xâu ch́a khóa của chị Ái Cầm
với sàn nhà, kéo theo tiếng đàn c̣ trên gác. Ba ả phu nhân
tức th́ theo chị Vơ Phiến lên chỗ đang phát ra những
giai điệu rất cổ xưa nhưng rất quen thuộc
của người Tàu. Tối về khách sạn, Lư cho tôi
biết anh chị Vơ Phiến được bè bạn tặng
cho một bộ h́nh tượng người Tàu để
trang trí. Nếu có tiếng động vừa đủ mạnh
h́nh tượng đó sẽ phát ra những điệu nhạc
được gài sẵn bên trong. Lư rất thích, cô nàng đă
hỏi bà Viễn Phố nơi bán, nên ngay sáng hôm sau, chúng tôi
ra khu Phước Lộc Thọ mua về một tượng
giống y chang tượng ông bà Vơ Phiến đang có.
Chúng tôi rời nhà anh chị
Vơ Phiến vào khoảng 4 giờ chiều. Vài hôm sau, chúng tôi
rời
Sau khi tôi đă có mặt tại
Montréal, cuốn Dựa Hơi Bè Bạn tập 1 của tôi đă
in xong. Lê Hân săn sóc tận t́nh, sách in rất đẹp.
Đặc biệt là cái b́a, do chính tôi liều mạng tŕnh
bày, Họa sĩ Đinh Cường, nhận được
sách đă gởi ngay email: … “Trông
b́a thấy bạn đứng như James Dean…Thật lẫm
liệt là bạn tôi…Bạn nói Dựa Hơi Bạn Bè, nói
vậy mà không phải vậy.DC” (Sat.9 sep.2006. 16:24:46 EDT, From: Cuongnhung@aol.com)
Vui nhưng chợt
giật ḿnh. C̣n một số kỷ niệm thân t́nh nữa
chưa viết được. Chẳng ai thèm đ̣i, nhưng
rơ ràng tôi đang nợ. Nghỉ ngơi một thời gian,
ngồi gơ lại có phần hơi khó. Bắt đầu từ
nhân vật nào ? Tôi ghi ra giấy hơn hai mươi cái tên.
Đọc thầm từng tên một và đánh hơi cái thân
thiết với từng người. Nghĩ, nhớ miên
man. Tôi chợt chọn một người có ít kỷ niệm
với ḿnh nhất đi đầu tiên cho loạt bài mới.
Nhà văn Vơ Phiến. Đây là một lựa chọn nằm
ngoài danh sách dự trù, hơi liều mạng, bởi văn
nghiệp của ông Vơ Phiến quá lớn. Tầm vóc của ông không thể để
tôi mang ra dựa hơi. Nhưng suy đi ngẫm lại cái
chân t́nh của ông dành cho tuy đơn sơ nhưng không thiếu
ấm áp, tôi khuyến khích tôi. Để bắt đầu,
tôi t́m đọc lại những ǵ ông viết. Thật đáng
tiếc tôi không có nhiều tác phẩm của ông. Những bài
viết về ông rất nhiều nhưng chẳng có bài nào
tôi đọc trọn vẹn, kể cả những bài của
những tay viết phê b́nh nhận định tài hoa Nguyễn
Hưng Quốc, Thụy Khuê. Viết được một
bài na ná như bài tập làm văn thời trung học đă
hơi khó. Tôi không dại ǵ chơi những đề tài, đă
thử đặt ra: Những đặc biệt trong văn
phong Vơ Phiến, Lắng nghe hơi thở nhân vật của
Vơ Phiến, Sự thay đổi giữa Vơ Phiến quốc
nội và Vơ Phiến hải ngoại, vân vân… Tôi trung thành với
lối kể chuyện tầm phào. Và để bài viết
có chút xíu hơi hám văn học, tôi xin đạo văn của
chính Vơ Phiến đă viết về nhà văn Nguyễn Tuân,
mạn phép sửa lại cái tên cùng thêm vào chút đỉnh, để
làm câu kết cho bài này:
“ Vơ
Phiến (nguyên bản là Nguyễn Tuân) là một nhà văn lỗi
lạc; khen ông không lo bị hố. Có nhiều người
khen, có nhiều cách khen…” Tôi không chỉ khen ông là một
nhà văn có tài. Ông c̣n là một nhà văn có tâm. Cái tâm đó ông
dành trọn vẹn cho văn học Việt
Chịu hay không chịu đành
chịu !
Ghi chú : (1) chữ dùng của
nhà cầm quyền VN đương thời tặng cho hai
nhà văn.
Luân Hoán
19 Aôut 2006
.