Châu Văn Tùng,

người độc giả thứ hai

Luân Hoán

          Độc giả là người bạn đường của người viết. Trong giai đoạn tôi tập tễnh bước vào cuộc chơi thơ văn, Châu Văn Tùng là độc giả thứ hai của tôi. Không dành cho anh vị trí thứ nhất, bởi v́ chính tôi giữ vai tṛ này. Dù thật sự, sau khi làm được một bài thơ, tôi chỉ đọc lại qua loa, thay đổi vài chữ hoặc không, tôi cũng t́m ngay đến Tùng để khoe.

         Tùng và tôi đă gặp và sớm thân nhau từ khu nhà lá của lớp Đệ Ngũ 3 trường trung học  Phan Châu Trinh Đà Nẵng, niên khóa 1957-1958, sau khi tôi từ trường trung học Trần Cao Vân Tam Kỳ chuyển ra trung học Trần Quư Cáp Hội An, rồi chuyển tiếp về Phan Châu Trinh. Lớp Ngũ 3 của chúng tôi gồm toàn những học sinh có trang bị súng cá nhân. Những thằng cu này khá tinh nghịch và đă rậm lông, dày cánh lắm rồi. Cả lớp có chừng năm mươi tên, ngồi đầy hai dăy bàn trong một căn pḥng thoáng mát. Phía trước mặt, bàn ghế của thầy, cô giáo nằm trên một bục cao, kế bên là tấm bảng xanh to rộng. Cánh cửa ra vào thứ nhất đứng không xa tấm bảng. Xóm nhà lá gồm bốn bàn, nằm cả hai dăy. Tôi và Tùng ngồi sát vai nhau, gần cửa ra vào thứ hai, tiếp cận ngay hành lang. Sân trường rộng, mặt cát. Năm bảy cây xanh tận lề đường Lê Lợi, mới được trồng, vừa đủ cao ngang đầu một học sinh tầm thấp. Tùng được cho vào xóm nhà lá có lẽ do vóc xác cao lớn của anh. Tôi được bổ sung quân số cho xóm này, có thể do đôi kính quá dày của thầy Trần Tấn, nh́n không ra sự hiền lành lẫn nhút nhát của tôi, trong lần đầu cầm giấy giới thiệu từ văn pḥng xuống lớp. Âu cũng may. Định mệnh an bài không chừng. V́ nếu tôi không là dân xóm nhà lá, mà là dân xóm trên, ngồi cạnh một người không luôn tay vẽ vời trong giờ học, th́ cái nguồn thơ của tôi có thể đă sớm cạn, và cuộc đời tôi biết đâu đă chuyển sang một ngành nghề khác, không phải thơ thẩn. Hên, xui thật sự đến bây giờ tôi cũng chưa xác định rơ. Nhưng tôi đă thực sự vui mừng, hạnh phúc, khi có được một người bạn tốt, và cũng đă chọn cho ḿnh một thú chơi không tệ.

          T́nh bạn học giữa tôi và Tùng phát triển mau lẹ nhờ vào nhiều món giải trí giống nhau. Đứng đầu là môn đọc sách. Từ những lăng mạn cổ điển của Thạch Lam, Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng Đạo, Xuân Diệu, Nguyễn Bính…chúng tôi chuyển qua tả chân, hiện thực Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố, Nguyễn Tuân…Những Dế Mèn Phiêu Phiêu Lưu Kư, Xóm Giếng Ngày Xưa, Quê Ngoại, Bỉ Vỏ, Những Ngày Thơ Ấu… đến cả Tâm Hồn Cao Thượng, Jack London…cù rũ chúng tôi cả ngày. Dù đọc chỉ để đọc, không biết để làm ǵ. Tùng vẫn thích phác họa khuôn mặt thiếu nữ. Nét vẽ của anh có non yếu hơn họa sĩ Ngọc Dũng chút ít, nhưng vẫn mang đầy đủ chất nghệ thuật và sáng tạo, rất tiếc thành phố Đà Nẵng, thời điểm này không có nổi một tờ báo đúng nghĩa. C̣n tôi, th́ vẫn làm“con cóc nhảy ra”, nhưng con cóc “không ngồi đó…” mà nó nhảy vào các trang của tuần báo thiếu nhi Tuổi Xanh ở số 380 đường Da Bà Bàu Chợ Lớn.

 

-  Mày làm bài thơ này được lắm - Bài này, tao thấy có mấy chữ mày dùng c̣n vẻ hơi cải

lương, mày xem đổi lại đi - Bài này dài quá, tao thấy nên cắt ra làm hai, thành hai bài được, nếu mày sửa lại một chút…

          Thường thường sau những góp ư đại khái như trên của Tùng, tôi đều xem lại bài viết. Có thể có thay đổi chút đỉnh hoặc không. Những bài thơ trong sáng, ngây ngô của giai đoạn này, tôi đều loại bỏ, không chọn lại khi có dịp in thành tập sau này, dù trong số đó có bài đă được một nhóm soạn sách giáo khoa ở Sài G̣n, chọn làm bài học thuộc ḷng, in trong sách Việt ngữ lớp nh́, lớp nhất. Việc này, một dạo đă làm lỗ mũi tôi lớn gần bằng hai ống thở của ông Ngưu Ma Vương, chồng Ngọc Diện Công chúa trong Tây Du Kư.

         V́ em trai tôi, Lê Hân cũng làm thơ, làm ô chữ cho Tuổi Xanh, nên để khỏi trùng địa chỉ nhận báo tặng, tôi mượn địa chỉ nhà của Châu Văn Tùng. Lúc bấy giờ căn nhà ngói gổm nhiều pḥng của ba mạ Tùng, mang số 66 nằm trên đường Triệu Nữ Vương, một con đường tương đối ngắn, nối từ rạp chiếu bóng Chợ Cồn đến đồn cảnh sát Hoàng Diệu. Tôi vẫn thường hiện diện trong ngôi nhà này. Nếu t́nh ư thêm một chút, đào hoa hơn một chút, có thể tôi đă trở thành em rể của Tùng. V́ anh có hai cô em gái, Châu Thị Hồng, rất sắc sảo, Châu Thị Đào mũm mĩm như một con búp bê Nhật. Ba mạ Tùng đăi ngộ tôi như con. Bác trai, Châu Văn Chỉ,  xuất thân từ cái nôi giáo dục của người Pháp, từng giữ chức Phó Thị Trưởng thành phố Đà Nẵng, rồi Tổng Giám Đốc Quỹ Bù Trừ Pháp toàn cơi Trung Việt cho đến ngày hồi hưu. Ông gốc Quảng Nam. Bác gái vốn là một khuê các của ḍng trâm anh Huế. Nhưng bà không thừa hưởng những khó tính rất nổi tiếng của các mệ. Tôi cũng từng ghé thăm ngôi nhà bà ra đời. Từng “lạ nơi khép nép nằm nghe muỗi, năn nỉ như đ̣i chung gối chăn” (CƠĐĐTT…) v́ cái cổ kính, uy nghi của ngôi nhà, nằm im trong ruột hàng rào bằng những hàng cây xanh, dày.

          Châu Văn Tùng ra đời tại quê nội, Hải Châu Đà Nẵng, vào năm 1942, theo khai sinh. Đúng ra anh cũng cầm tinh con rồng như tôi, nhưng không biết khúc đầu hay đoạn đuôi. Dù đầu hay đuôi, hễ đă là rồng đều là rồng lộn cả, nên cuộc đời đứa nào cũng không thiếu long đong, bầm dập. Ngoài hai cô em gái, Tùng c̣n có một ông anh, tốt nghiệp bác sĩ, anh Châu Văn Thạch (bạn học cùng nhà thơ Tạ Kư) làm việc tại Sài G̣n. Bà chị Châu Thị Lan, phu nhân của một nhà thầu, kiêm thương gia giàu có nổi tiếng của Đà Nẵng. Một bà chị khác dịu dàng, hiền thục trong nghề làm cô giáo, chị Châu Thị Mai, lớn hơn chúng tôi chừng hai tuổi. Nh́n chung, Tùng có nhiều điều kiện để theo đuổi thú chơi thơ văn, hội họa… hơn tôi, nhưng không hiểu sao, anh không chọn con đường vinh hoa, thiếu phú quí này. Ngoài chuyện vẽ vời, mua sách làm tủ sách gia đ́nh, Châu Văn Tùng c̣n say mê sưu tập thơ. Anh chép gần đầy đủ những thi tập tiền chiến vào trong các cuốn sổ đóng sẵn, b́a cứng, có gáy như sách. Có cuốn dày đến 500 trang. Chữ viết của Tùng khá đẹp. Chép thơ cũng là cơ hội cho các bản vẽ thiếu nữ của Tùng có chỗ trang trí nghiêm túc. Tôi cũng bắt chước Tùng làm công việc này một thời gian. Tùng cũng là một người sưu tập và chơi tem có hạng trong thành phố. Anh sắm những cuốn album đặc biệt, đắt tiền cho thú chơi trưởng giả và có vẻ trí thức này. Biết ḿnh không có khả năng, tôi không mấy hứng thú với tem c̣. Nhưng Tùng quyết tâm chia xẻ cùng tôi, anh tặng album, tặng tem dư, tặng luôn cả kính lúp. Rất tiếc, chỉ một thời gian ngắn, tôi phụ kỳ vọng của anh để nuôi cá kiểng, một tṛ chơi Tùng không mấy thích. Thật ra việc chơi cá kiểng của tôi cũng bắt nguồn từ hồ cá, như một cái ảng lớn trong sân nhà của Tùng. Tôi khoái những con cá tàu đỏ, ba đuôi, đài các. Tôi thích những rễ cây nhỏ nhắn ăn bám vào mặt đá, một nửa ngấm nước, một nửa phơi nắng cả ngày. Tôi thích những cọng rêu, những cánh bèo rất ít khi được chao động. Cá kiểng đă làm bạn với tôi qua nhiều chặng đời. Sau này, vào thập niên 80, tôi chuyển hẳn tay qua nghề chơi chim. Hiện nay, tại hải ngoại, tôi trở lại với cá kiểng, dù không rườm rà, cầu kỳ như ngày xưa. 

     

          Nhắc lại kỷ niệm thời trung học với Châu Văn Tùng không phải là chuyện khó. Rất nhiều h́nh ảnh, rất nhiều câu đối thoại xa xưa vẫn c̣n rất đậm trong ḷng tôi, chỉ cần nhắm mắt lại trong giây lát, tôi có thể đưa lên mặt giấy bộn bề một thời quá khứ. Nhưng chẳng lẽ làm phiền quá nhiều bạn đọc, tôi chỉ xin làm sống lại đây đôi điều chợt chạm đến trí nhớ.

          Từ nhà, 66 Triệu Nữ Vương, Châu Văn Tùng có thể theo vài ngă phố khác nhau để đến trường Phan Châu Trinh, nằm trên đường Lê Lợi. Nhưng anh đă chọn ngă đi ngang qua nhà tôi. Với lối đi này, Tùng phải tiến qua gốc cây đa, qua luôn một ngôi chùa của Thiên Tiên Thánh Mẫu, (nơi vẫn thường phát ra những điệu rất “kích động”, tôi rất mê) để đến ngă ba Hùng Vương, Triệu Nữ Vương. Rồi Tùng phải đi ngang tiệm thuốc lào Quỳnh Lâm, pḥng mạch bác sĩ Thái Can (ông “anh biết em đi chẳng trở về”), nhà may mui nệm Nguyễn Niệm…đến đầu tường bệnh viện Pháp vừa giao lại cho Việt Nam, Tùng rẽ trái qua Đông Kinh Nghĩa Thục. Sau khi qua ngă ba Pasteur, cửa sân vận động Chi Lăng, chắc Tùng đă sẵn sàng tiếng gọi:

-  Châu ơi…

          Tôi đă phục kích âm thanh này, và tức th́ phóng xe ra đi. Cả hai thằng quẹo phải ở Thống Nhất, chỉ cách đó chừng 100 mét. Tôi cưỡi xe đạp đầm, Tùng khệnh khạng trên xe đạp dàn ngang. Anh vốn cao lớn hơn tôi gần nửa cái đầu. Chúng tôi qua trụ sở Nghiệp đoàn Lao động với cái đầu trâu to tướng, đen thùi dựng trước sân, qua chân một g̣ đất cao, sau này là trường nữ trung học Hồng Đức, để đến Lê Lợi, để làm môn đệ gián tiếp của nhà cách mạng Phan Châu Trinh. Bạn học của chúng tôi thằng nào cũng dễ thương. Nhưng đáng nhớ đời là những tên đại tinh nghịch, đại xuất sắc, như Trần Hữu Chí, Trần Lục, Trương Văn Phương, Nguyễn Văn Thơ, Phan Quảng…Sau giờ học, chúng tôi thường đảo một ṿng Đồng Khánh, Trần Hưng Đạo, rồi chia tay ở ngă tư đường Hùng Vương, Đông Kinh Nghĩa Thục.

 

          Không có cuối tuần nào, chúng tôi không bát phố. Hôm nay tôi tạt lại nhà Tùng để cùng thong dong, hôm sau Tùng ghé nhà tôi để tiếp tục chuyến đi khống khứ của ngày hôm trước. Tính chung, Tùng ghé đến tôi nhiều hơn, v́ nhà tôi ở, đến những nơi thường đến gần hơn. Dĩ nhiên những ngày cuối tuần chúng tôi chỉ lội bộ. Những con đường để chúng tôi “bát” của thành phố Đà Nẵng thời bấy giờ không nhiều. Chung qui cũng chỉ là khu vực thương mại sầm uất loanh quanh chợ Hàn. Ở tọa độ này, chúng tôi có một số điểm đến gần như cố định: Quán sách Lam Sơn, quán sách Sông Đà, (cả hai đều nằm trên đường Độc Lập), Ty Thông Tin (ở góc hai đường Đồng Khánh, Yên Báy). Và quán trà Thành Kư, nằm đối diện chênh chếch với “nhà thờ Con gà” Đà Nẵng.

          Quán sách Lam Sơn và Sông Đà có hai ông chủ trung niên, không được cởi mở lắm. Có lẽ v́ công việc buôn bán làm cho cả hai ông có vẻ trầm tư một cách khó tính. Ở quán sách Sông Đà có một căn gác, nhà văn Lưu Nghi đă từng tạm trú một thời gian rất ngắn ở đây. Nhà văn Trang Thế Hy h́nh như cũng từng ghé đến. Tùng và tôi không hiểu đă v́ lẽ ǵ, đă có lần leo lên gác này thăm ông Lưu Nghi, nghe nói dóc hết cả một buổi chiều. Ông thầy giáo dạy Việt văn của chúng tôi, Trần Ngọc Quế, cũng rất thường hiện diện trong quán sách Sông Đà. Nhưng chúng tôi t́m thấy sự thoải mái nhiều hơn ở quán sách Lam Sơn. Ông chủ Lam Sơn vốn thường mặc áo len, dáng người hơi thấp. Ông biết cười nhiều hơn ông Sông Đà, đối thủ của ông. Chúng tôi nạp tiền cho ông này nhiều hơn ông kia gấp bội. Những dịp Giáng Sinh, cuối năm đông đảo, ánh mắt ông có vẻ ít xốn hơn khi thấy chúng tôi chiếm chỗ xớ rớ. Ty Thông Tin Đà Nẵng, nằm trên hai mặt đường Đồng Khánh, Yên Báy. Sau ngày cụ Diệm lên ngôi, cơ sở này được sửa lại khang trang, rộng răi hơn trước. Đây cũng là một trạm chúng tôi thường ghé vào để nghỉ chân, lật lật những tờ báo khổ lớn, được kẹp cứng trong hai thanh gỗ ở phần gáy, để  khỏi bị cầm nhầm. Ty thông tin thường hay trưng bày ảnh thời sự có tính cách thông tin. Chúng tôi từng nh́n thấy ảnh các tướng Trịnh Minh Thế, Tôn Thất Đính…ở đây. Tiệm trà Thành Kư khá khiêm nhường, chỉ có chiều sâu, chiều ngang khá hẹp. Rất ít khi chúng tôi ngồi bàn trong nhà. Tiệm chuyên bán cà phê, ca cao, trà cúc, bánh ngọt,bánh paté chaud. Cô chủ là một người Trung Hoa, chắc chắn lớn hơn chúng tôi vài ba tuổi. Cô có một khuôn mặt xinh xinh, mặn mà, duyên dáng như minh tinh Miêu Khả Tú và một vóc dáng gợi mở như nữ diễn viên Đinh Phối. Sự phát triển thân thể của cô đang ở trong giai đoạn tuyệt vời nhất của người phụ nữ. Tôi nhiều lần nh́n trộm cô qua rất nhiều phần bắt mắt trên cơ thể. Những ǵ tiên sinh Nguyễn Du vẽ trong truyện Kiều tôi đều lén tham quan. Con mắt của tôi đương nhiên có phần vô phép, nó nồng nàn không thua sút hơi thơ của thi sĩ Bích Khê. Mỗi lần nh́n trộm, tôi phát hiện có nhiều thao thức kỳ thú trong ḷng, khác hẳn với khi ngắm nh́n một bạn nữ sinh. Nhiều đêm c̣n nằm mơ cùng cô hàng hoan lạc nữa. Những giấc mơ rất ư là Liêu Trai Chí Dị. Không giỏi môn địa lư, nhưng tôi cũng rất thường hay “vẽ bản đồ” trong thời kỳ này.

          Những chuyến bát phố của lứa tuổi học sinh choai choai chúng tôi, thường được xem là những chuyến đi thưởng ngoạn nhan sắc thanh xuân của thiếu nữ, nói bộc trực hơn là đi “nghễ gái”  Đối tượng của chúng tôi chủ yếu là đám nữ sinh. Họ thường tha thướt trong các chiếc áo dài trắng từng nhóm vài ba người. Cũng có một số cá biệt, ăn mặc theo đúng thời trang và lượn xe qua phố trong phong thái lả lướt linh động hơn. Những h́nh ảnh này tôi đă giữ lại tiêu biểu trong ít vần lục bát:

          “vào chiều, mặc jupe-serrée/ mang giày gót nhọn lượn xe, vói người/ sợi t́nh thả lỏng chân vui/ cho ngọn gió đủ thơm người đứng hong/ vai nghiêng theo nhánh đường ṿng/ đôi găng lụa bạch bềnh bồng nắng chao

          nguồn hương thuốc lá cơi nào/ mon men rủ đến cúi chào ngón hoa/ chờn vờn, lấp ló, la cà/ nằn ń trồng ngọn thi ca sống cùng

          dịu dàng chiều đẩy sau lưng/ bềnh bồng ngọn tóc thanh xuân bên trời/ ṿng solex lướt thảnh thơi/ vô t́nh dẫm chiếc bóng ngồi ngóng theo

          phố chiều vướng hạt bụi treo…”

                                                                                                                  (Chiều Phố, Trôi Sông)

          Nói cho ngay, tôi và Châu Văn Tùng không đặt nặng vấn đề đi ngắm mặt mũi, dáng đi, dáng đứng của các em. Chúng tôi bát phố như một thói quen của một giai đoạn trong đời sống. Hơn nữa ngoài những bóng hồng ra, chúng tôi c̣n rất thích thú với cảnh sinh hoạt nhộn nhịp, đông vui của phố phường. Sự lặp lại trong sinh hoạt của mỗi ngày nơi đô thị, mới nh́n qua, tưởng na ná như nhau, nhưng thật ra có sự khác biệt từng phút, nếu chúng ta có ḷng quan sát, chiêm nghiệm. Về cái tội ngắm gái đối với tôi, có lẽ c̣n có, nhưng đối với Tùng, th́ oan cho anh. Thích vẽ người đẹp, nhưng anh rất ít khi nhắc đến bóng hồng này, nhan sắc kia, hay có một ánh nh́n bất ngờ dành cho một người đẹp nào đó qua đường. Đây có lẽ là một nghịch lư mà tôi không giải thích được. Biết bạn ḿnh không nhiều hào hứng với loài hoa biết nói, nên tôi đă cô đơn một ḿnh, trong những lần qua các ngơ nhà mỹ nhân: Minh Xuân, Như Thoa, Trân Châu, Lâm An, Lâm Vui, Bích Quân, Thu Hà, Thu Liên, Quỳnh Chi, Quỳnh Cư, Quỳnh Diên, Thúy Oanh, Ái Cầm, Diệu Minh, Quư Phẩm, Thạch Trúc, Bích Hà, Hồ Hồng, Huỳnh Phú…hay âm thầm Nghiêng Chào Đà Nẵng Tiểu Thư Quỳnh Như, Ngọc Lan, Bích Hà…Hoặc:

          “…một ḿnh qua phố chiều mưa/ tôi cong lưng đạp đi mua t́nh người/ lượm thầm từng vụn tin vui/ chắt chiu ủ kín đọt cười chớm xanh…

          tôi đi lững thững bên trời/ porte-bagages nặng vốn lời nhân sinh/ thầm thương cho nhúm thơ t́nh/ em chưa chịu thả chân linh hiển vào…”

          Tôi lăng mạn, tôi đa t́nh cũng chỉ v́ thơ thôi. Vừa đạp xe, vừa làm thơ là chuyện b́nh thường. Nếu không làm thơ, th́ giờ đâu để viết nữa, bởi “Lang thang đi dạo cả ngày, con đường nhẵn gót, ngọn cây nhẵn mày…”. Tùng cũng đi nhiều, nhưng kém xa tôi. Hơn nữa, h́nh như anh không bao giờ làm người độc hành. Anh cũng thiếu vắng những bay bướm cần thiết. Khuôn mặt sáng sủa, đẹp trai, thân h́nh cân đối, cao lớn, nhưng anh là một người thuộc loại “nhát gái” đáng nể. Trong suốt thời kỳ thư sinh, Tùng gần như không quen biết, hoặc để ư đến một người nữ nào. Nếu tôi từng biết hương vị của thất t́nh là ǵ, th́ Tùng gần như suốt đời anh, không hề được chạm đến “cái thú đau thương” này.

         Kỷ niệm đánh dấu cụ thể sự trưởng thành của chúng tôi nằm vào hai đôi giày. Vào những ngày cận Tết, không c̣n nhớ chính xác năm nào, tôi và Tùng đều cảm thấy ḿnh đă lớn lắm rồi, nên trang bị cho thân thể những phục sức đàng hoàng hơn, chỉnh tề hơn. Chúng tôi cùng đồng ư loại bỏ loại sandale vẫn mang hằng ngày bằng loại soulier à lacet. Hai thằng hớn hở dạo một ṿng phố, ghé không sót một hiệu bán giày nào, cuối cùng vào cửa tiệm Á Châu của chị Bành Nhă Quyên (một người Hoa, về sau là đồng nghiệp của chúng tôi), chọn mỗi đứa một đôi giày da đen, đế cứng có cả “con đỉa” đóng dưới đế.  Chia tay nhau mỗi đứa về nhà ḿnh tập làm người lớn. Ngày hôm sau, thằng nào cũng bị phồng đỏ cả hai bàn chân v́ chưa quen với sự cọ xát hơi cứng của da giày. Chúng tôi đă chia tay ngay với món quà của chính ḿnh đi mua sắm cho ḿnh lần đầu tiên.

 

          Trong giai đoạn thi hành nghĩa vụ quân sự, chúng tôi cùng được đào tạo trong một ḷ bộ binh Thủ Đức. Cùng nhau vào trại nhập ngũ số 1, ngoài đường Đống Đa, cùng cân đo ở Tổng Y viện Duy Tân, nhưng Tùng không ngồi C130 vào Tân Sơn Nhất cùng tôi. Anh rất lè phè, nhẩn nha. Phần thưởng dành cho những “đơn giản hoá” sự việc của anh là 3 tháng căn bản quân sự tại quân trường Quang Trung. Tôi chưa biết mặt mũi trung tâm huấn luyện này như thế nào.Nhưng nó rất nổi tiếng. Trong thơ, trong nhạc của nửa nước Việt Nam vẫn thường nhắc đến cái quân trường lớn nhất, đào tạo binh sĩ cho quân lực Việt Nam Cộng Ḥa này.

          Tôi gặp Tùng trong giai đoạn 2 ở Thủ Đức, rồi cùng tốt nghiệp, rủ nhau về Trung đoàn 4 sư đoàn 2 Bộ Binh, cùng hai bạn học, cũng là đồng đội khác, Nguyễn Văn Pháp và Trần Mỹ Lộc. Nếu không có Tùng, Pháp, Lộc, chắn chắn tôi không về với rừng núi Trà Bồng, Thiên Ấn. Và biết chừng đâu tôi khỏi phải mất một bàn chân, hoặc chỉ phải mất một cái mạng, ai mà biết trước được.  Sau ngày 10 tháng 11 năm 1967, Lộc hy sinh sớm ở Xuân Phổ. Chúng tôi có tiếp một trận đánh khốc liệt ở gần đồi Lâm Lộc. Mặt trận này làm đại đội của Tùng “rách áo” chừng một phần ba. Tùng an toàn,  và ngay sau đó, anh được thuyên chuyển về Trung đoàn Đặc biệt 51, cũng thuộc binh chủng bộ binh.

          Đă mang xác ra chỗ “đạn tránh người, chứ người không tránh đạn”, Trước sau ǵ ngực áo cũng nặng “chiến thương bội tinh” . Tôi sưu tập được ba cái loại dễ kiếm này. Tùng tệ hơn, anh chỉ t́m được một cái, nhưng vừa đủ để được xếp loại 2.

         “ Tùng thân mến,

          Tao đang nằm ở bệnh viện I dă chiến

          nhận tin mày

          không khóc, không than thở

          nước mắt có giúp được ǵ chúng ta ?

          mày đă đứt gân máu ở bắp đùi trái

          đă găy một khúc xương

          đă mất một cánh tay

          hay một con mắt ?

          nhưng chắc vẫn c̣n trái tim

          tao cũng vậy.

          Này vết thương,

          Chúng tôi có lời cảm ơn…”

                                                      (Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu)

          Bài thơ gởi cho Tùng không lâu, tôi lại ngă ngựa. Mặt trận Quảng Ngăi mà. Chúng tôi cùng rời quân ngũ. Cùng làm người lính của Bộ Cựu Chiến Binh, Nha Hưu Bổng và Sở Cấp Dưỡng đến suốt đời. Không yên với đồng lương tùy theo cấp độ tàn phế, chúng tôi trở lại với nghề chuyên môn của ḿnh. Châu Văn Tùng làm việc tại Việt Nam Công Thương, một ngân hàng lớn vốn có từ thời Pháp thuộc. Tôi đi đi về về với Việt Nam Thương Tín, một ngân hàng trẻ và bề thế vào bậc nhất thời bấy giờ. Cuộc sống công chức của cả hai vô cùng ổn định. Lương của ngành ngân hàng khá cao. Thằng nào cũng vợ con đề huề. Chị Trương Thị Hinh, vợ của Tùng cũng làm cùng nhiệm sở với chồng. Anh chị có với nhau một trai một gái. Không biết nếu người đẹp, ḍng dơi Trương Công Huynh Đệ, ngày ngày không cùng một mái sở, th́ bạn tôi đến bao giờ mới có bạn gái, dù khả năng viếng thăm những Ngă Ba Chú Ía, hẻm Ḥa Hưng …thời theo học làm quan ở Thủ Đức của anh không tệ. H́nh ảnh trong mấy câu lục bát sau đây, trong một dịp, tôi xong việc, ngồi đợi Tùng hoàn thành tốt nhiệm vụ cho chính anh:

         “hỡi em G̣ Vấp An Nhơn

          chút gia tài cũ méo tṛn ra răng

          c̣n khi mô nhớ lăng nhăng

          tiếng thẻ bài chạm leng keng cổ chàng

          lên chừng mực xuống vội vàng

          gừng cay muối mặn đàng hoàng đăi nhau

          đang ngang ngửa xáp hiệp đầu”…

                     (Cẳm Ơn Đất Đá Trổ Thơ. Ḷng Ta Hạt Bụi Vu Vơ Bám Hoài)

 

          Sau ngày 29 tháng 3 năm 1975, chúng tôi vẫn được gặp nhau ở nhiều điểm. Chuyện cũ kể hoài cũng chán. Nhưng không kể e bỏ sót một nhánh thời gian của cuộc đời đă sống. Tôi khuyên tôi quên đi chuyện tŕnh diện ở sân chùa Hải Châu, chuyện ngồi lết gỡ ḿn quanh ṿng đai Quân đoàn I, chuyện khai lư lịch, chuyện “học tập”… Chỉ xin trích một phần của một bài thơ, có tôi và có Tùng, bạn tôi trong những ngày đầu bước vào một đoạn đời mới, dưới một màu cờ mới:

          … “ mày có nhớ những h́nh ảnh nào đă đến/ ngày đầu tiên chúng ta đến Đông Phương (tên một ngân hàng)/ nắng tháng tư sao vàng úa buồn buồn/ rơi trên áo người phong trần, lỡ vận/ Chúng ta đó những người từng tham trận/ không ra hàng mà ngượng ngập bao nhiêu/ trong hồn ta đựng hết cả buổi chiều/ chúng ta đứng đợi đong từng kư gạo/ đời chó đẻ nên vẫn cần cơm áo/ không đi xin mà tay đă ngửa ra/ tao bậm môi giữ lại tiếng khóc ̣a/ bởi tao nhớ vợ con tao đang đợi/ bởi mày cũng vợ con và cơn đói/ sẽ diễn hành mai mốt có xa đâu/ sát vai nhau, đầu cúi sát bên đầu/ chúng ta vẫn là chúng ta bằng hữu/ t́nh cảm đó nuôi chúng ta từng bữa/ dựa vai nhau tập nhẫn nhục, âu lo/ mong chóng qua, mong chóng hết vai tṛ/ rất hèn mọn của một đời phù phiếm/

          Lư lịch xấu, ba đời đều thiếu điểm/ c̣n tạm xài khai thác nghiệp chuyên môn/ qua một ngày giàu thêm một cô đơn/ sống thường trực cùng âu lo run rẩy/ cây muốn lặng, gió từng giây đưa đẩy/ đời chúng ta rồi trôi nổi ra sao/ mày nổi trôi cùng kinh rạch đang đào/ tao ở lại ngân hàng cùng chữ số/ thơ của tao có phải là cuốn sổ/ đoạn trường không, khi mày được gọi tên/ thương mến mày, tao nghĩ cũng không nên…/ nhưng đâu dễ quên tên mày cho được/ ta đă viết và đă từng nghĩ trước/ sẽ không sao v́ tao chẳng in ra/ viết gọi là thay tiếng thở ra/ ai lỡ đọc hẳn bỏ qua tha thứ/

          Sầu một chút cho vơi dần tư lự/ thương Việt Nam th́ thương lấy nhà thơ/ máu nhỏ ra cho đến bao giờ/ về với đất, với cỏ cây vinh hiển/ đời vinh hiển hỡi ơi đời vinh hiển ?”

                                                                                                  (tặng CVT, Hơi Thở Việt Nam)

          Rất may, Châu Văn Tùng chỉ đi lao động ở kênh đào Phú Ninh một thời gian rồi cũng được “điều” về Ngân hàng, nhưng anh vẫn bị đày một thời gian lên “miền cao, miền xa” thuộc nhiều chi nhánh. Măi đến khi tôi gần xuất ngoại anh mới được về làm việc tại Ty Ngân Khố, nơi một thời ba tôi đă làm việc. Trong hồ sơ xuất cảnh của tôi có “Giấy xác nhận không thiếu nợ ngân hàng thuộc chế độ cũ trong phạm vi tỉnh Quảng Nam Đà Nẵng”, do  chính Châu Văn Tùng kư ngày 9-10-1984 trong vai tṛ Cán bộ theo dơi thanh lư, bên cạnh vị kiểm soát và giám đốc ngân hàng, ông Phan Minh

 

 

          Châu Văn Tùng không có số xuất ngoại, dù anh có ông anh ở Hoa Kỳ, bà chị định cư tại Canada từ 1975.

         Sau bảy năm ở xứ người, tôi nhận được thư hồi âm của Tùng viết ngày 11 tháng 02 năm 1992. Lời buồn trong nét chữ quen trên ba trang pelure mỏng mảnh, nhẹ nhơm nhưng nặng đầy kỷ niệm.

    

          Tôi không siêng viết thư cho Tùng, nhưng trong tập Cỏ Hoa Gối Đầu, tôi đă dành hai bài, tặng anh. Bài Hai Đoạn Lục Bát Cho Châu Văn Tùng (trang 71-74) và bài  Phúc Thư Châu Văn Tùng Đà Nẵng như sau:

          “Tao sẽ chưa về thăm mày được/ bởi v́, giản dị, thiếu tiền thôi/ sáu con bốn chín (một loại vé số của Canada) đều vô cả/ cố quốc, về chơi, có mấy hồi

          đâu phải tao thèm mang áo gấm/ vểnh mày giữa đói rách bà con/ túi quần, tệ lắm vài trăm bạc/ trả tiền nhậu nhẹt, trả tiền hôn

          chẳng lẽ để mày bao tất cả/ như thời mang súng được hay sao/ dù ǵ tao cũng hai quốc tịch/ mất mặt Việt kiều, thảm biết bao

          mang tiếng đi cày gần trọn giáp/ về thăm, xơ xác, nghĩ sao cam/ ngửa tay giữa chợ c̣n coi được/ ăn chực người thân măi, dị ̣m

          cảm ơn mày hứa lo tất cả/ suy đi, tính lại, thôi, Tùng ơi/ quê hương, bè bạn trong ḷng cả/

tao ngó ḷng tao, tạm đủ rồi

          nói dóc, nói đùa hay nói láo/ vẫn tin mày hiểu cái tâm tao/ trái tim c̣n đập, c̣n thương nhớ/ đợi mươi năm nữa có là bao

          năm nay tao mới năm tư tuổi/ truyền thống ông cha thọ rất cao/ gắng sống chờ tao lên chín chục/ hồi hương, cụng chén, tán tào lao

          quên mất, nhờ mày thêm một việc/ rao dùm trên báo mẩu tin vui:/ các em kiều nữ mê Châu cũ/ ta vẫn c̣n thương nhớ các người ...

                                                                                                                    (Cỏ Hoa Gối Đầu)

          Tôi quên nói: thời đi học cũng như thời đi lính, Châu Văn Tùng rất hào phóng. Anh là người luôn luôn chi trả tiền cà phê, thuốc lá, tiền ăn nhậu, chơi bời cho tôi, mười lần như một. Đây là sự thật trăm phần trăm như cái chân lư “sông có thể cạn, núi có thể ṃn, nhưng tiền Châu tiêu Tùng trả” là điều đương nhiên. Anh chẳng nợ ǵ tôi, ngoại trừ một nỗi trắc ẩn, tội nghiệp và thương cho một thằng bạn nghèo mà thôi. Rất may, trong đời sống, tôi không biết ghiền một thứ nào. Cà phê uống cũng được, đen, đá ǵ cũng xong, nhưng không uống cũng không sao, không ngáp vặt. Thuốc lá ph́ phà ra khói lỗ mũi, lỗ miệng ǵ cũng được, nhưng không có cũng chẳng lạt lưỡi, chảy nước dăi…Ăn nhậu không nhiều, bia, rượu vừa đủ làm duyên xă giao. Chơi bời chẳng mấy khi, chỉ gọi là cho biết với đời. Tùng th́ khác, ngoài ăn nhậu, chơi bời, y hệt như tôi. Anh ghiền cà phê và thuốc lá ở mức độ nặng. Anh không khoái thuốc có đầu lọc như Salem và cà phê sữa. Pall Mall, cà phê đen nóng là cái “gout” của Tùng. Năm 2002, tôi về Đà Nẵng, Tùng vẫn giữ được sở thích này.

 

          17 năm lưu lạc, hơn cô Thúy Kiều của cụ Tiên Điền Nguyễn Du đến những hai năm, quê nhà Đà Nẵng hiện ra trước mắt tôi với rất nhiều vẻ lạ. Nhà cửa đường phố thay đổi, trong khuôn mặt, vóc dáng nghênh ngang hơn nhiều. Cái “phồn hoa giả tạo” trước 1975 được lặp lại rất kỹ. Những cây cầu thi nhau bắc qua một đoạn sông, nhiều đến mức hơi thừa thăi. Rất may, người bạn của tôi, anh Châu Văn Tùng vẫn trắng trẻo, rất thư sinh như ngày nào. C̣n tôi đă có thể thay anh trả tiền vài bữa nhậu, nhưng Châu Văn Tùng vẫn dành cái thú vị này. Anh đưa tôi đi thăm những thằng bạn chung như Nguyễn Văn Pháp, Hoàng Oanh, Nguyễn Hữu Nuối, Đặng Văn Hải…Anh đưa tôi đến sân chùa Hải Châu, quán Ngọc Anh và nhiều quán cà phê mới mọc, dĩ nhiên không sót vài quán bia ôm. Chúng tôi chả ôm ai, chỉ “đi thực tế” bằng cách ngồi ngó cho biết lấy thảo. Tùng đă về hưu, nhưng anh vẫn tiếp tục đi làm cho một ngân hàng tư, đời sống không mấy khó khăn. Căn nhà của anh vẫn cổ kính như xưa, dù số nhà đă thay đổi, từ con số 66 lên con số 72. Hai con của anh chị đều đă trưởng thành. Cô bé đă lập gia đ́nh. Cậu Châu Văn Trung th́ vẫn c̣n bên lưng bố mẹ, dù đă chọn cho ḿnh một nhiệm sở để đi đi về về.

          Ngồi trong nhà Tùng, đúng tại chỗ ḿnh vẫn ngồi bao nhiêu năm, một niềm nhung nhớ đâu đâu cứ đột nhập vào ḷng tôi. Cây vú sữa ngoài sân đă mất. Nhưng cây mai vẫn c̣n, tiếc là không phải mùa hoa, để thấy lại những nụ vàng óng, cao sang. Cái ảng nuôi cá chỉ c̣n một khoảnh trống, lơ mơ vài chiếc lá vô danh nằm đợi hóa thân. Bậc thềm, mái hiên, chẳng có ǵ thay đổi. Cả những con se sẻ vẫn như vậy, dù chúng chắc chắn chỉ là cháu chít của cái thời dĩ văng xa xưa. Hồng đă theo chồng. Đào đă có một ngôi nhà riêng đứng một bên góc sân. Đào vắng nhà. Tôi ngó cánh cửa khóa trái và ngẫm nghĩ, và tra vấn ḷng ḿnh. Trước khi Đào về với Trần Mỹ Lộc, người bạn nhỏ đă quá cố của tôi, đă có lần nào tôi ao ước được hôn môi Đào một cái ? Có lẽ là chưa. Tôi vẫn như Tùng, là “anh của đám đàn em nhỏ”. C̣n bác trai ? đâu rồi sự quở trách: “mấy cậu bây giờ học Pháp văn sao dở quá…Đưa cho Châu coi cái này đi Tùng” Cái này là một đoạn ǵ đó trong Paris Match, tờ báo bác Chỉ mua dài hạn. C̣n bác gái: “Xuống ăn cơm luôn con, Châu, hôm nay có món dưa giá con thích…, Đào ơi, lấy cho anh Châu mi ly nước” Đă từ bao giờ, tôi vô t́nh được hiểu ngầm là một thành viên trong gia đ́nh một người bạn ? Tôi ứa nước mắt đứng trước dăy bàn thờ uy nghiêm. Lẳng lặng ngước nh́n ba mẹ Tùng qua hai tấm ảnh thờ. Tôi thắp nhang. Khói chính là những lời cầu nguyện, thăm hỏi của tôi dâng lên hai bậc tôi từng kính thương. Tôi dạo mắt quanh pḥng, nhận bắt, t́m kiếm lại những ǵ c̣n mất. Trí nhớ của tôi không cùn ṃn lắm. Từng đầu đinh từ ngày nào vẫn c̣n nằm đấy, nhưng những tấm lịch vẫn măi thay đổi hằng năm. Mùi mát lạnh của toàn gian nhà vẫn như xưa. Chỗ Tùng đang nằm trước khi tôi gơ cửa bước vào, chính là nơi ba anh đă từng nằm, nơi tôi từng ghé sát đến bên ông trong giai đoạn ông đă hơi nặng tai.

 

          Tôi bước ra hành lang, xuống nhà dưới, mỗi bước chân tôi ấm lại những h́nh ảnh chưa mờ nhạt. “Tôi đi từ chỗ sẽ về/ tôi về lại chỗ chưa hề ra đi/ đi, về cũng có đôi khi/ b́nh thân một chỗ, đă đi, đă về”…(CHGĐ). Có thể tôi chưa đi đâu thật, dù xa cách nơi này đến những 17 năm.

Người bạn tôi bước theo ngay sau lưng. Anh nói: “để hôm nào tao soạn lại cho mày những tấm ảnh cũ…”. Cảm ơn Tùng biết bao nhiêu. Chúng ta đă chưa hề cho nhau sự khách sáo nào. Nhưng lời cảm ơn của tao đây rất cần nên có, hỡi ông độc giả thứ hai ngày nào của tao. Tối nay, tao có thể gọi thăm mày, để xin ư kiến về cuốn Dựa Hơi Bè Bạn tập 1, mà mày vừa nhận cùng cuốn Quá Khứ Trước Mặt, con tao, Lê Ngọc Quốc Bảo đă mang về cho mày. Tao tin mày vẫn có nhận xét chân thật như ngày nào. Tùng ơi, tao bỏ hút thuốc đă lâu, nhưng chợt thèm khói Pall Mall lắm. Mày đốt một điếu nhé, cắn thêm một miếng pho mát đầu ḅ, thứ mày ghiền hồi chúng ta làm lính ở xứ Quảng Ngăi đấy. Cảm ơn.

Luân Hoán  

24-10-2006