Nguyễn Sao Mai,
cùng
hẹn, cùng chờ đợi
Luân Hoán
Một
trong những người bạn tôi có sự liên lạc,
làm việc chung thường xuyên trong nhiều năm liền,
nhưng chưa một lần gặp mặt là nhà văn
Nguyễn Sao Mai. Tên gọi này chỉ là một bút hiệu của
tác giả cuốn truyện dài Căn Nhà, cuốn sách có giấy
phép xuất bản năm cuối năm 1974 và định
in năm 1975 nhưng chỉ xuất hiện trên thị
trường chữ nghĩa Việt Nam hải ngoại vào
năm 1997. Tác giả c̣n có các bút danh Nguyễn Phương
Đông, Phương Thảo,
Giao t́nh bằng hữu giữa
chúng tôi khởi đầu từ năm 1996.
Vào một buổi sáng trong
tháng 6, giữa cái ấm áp của mùa xuân, tôi nhận
được điện thoại từ thành phố
“Hạ vàng chuột biếc sang sông/ (con gái tôi cầm tinh con chuột, 1972)/ tha luôn đi chút hương
ḷng ba me/ nắng xanh chao cánh lọng che/ bày phơi phới
sợi cười se sẻ buồn/ ngày đi chầm chậm,
dễ thương/ trái tim cây cỏ bên đường trẻ
ra/ mây vàng trải khúc hoan ca/ đời b́nh yên đẹp
trong tà áo bay/ hương ngày nằm bú ngón tay/ hương thời
ôm cặp hồn đầy thanh thư/ vẫn c̣n thơm
phức, h́nh như/ t́nh yêu kết nụ khởi từ
nguyên lai/ gắng nghe con chuột bảy hai/ lát sâm hạnh
phúc lai rai ngậm đều/ sang trang nhé, đời trong
veo/ bởi ba me vẫn ngóng theo bên ḷng/ hạ vàng chuột
biếc sang sông…”
(Cỏ Hoa Gối Đầu)
Sóng Văn là một tạp
chí khổ 14 x 21cm, xuất bản định kỳ hai
tháng một lần. Số ra mắt rơi vào tháng 3&4
năm 1996. Bên cạnh ông chủ bút kiêm chủ nhiệm Nguyễn
Sao Mai, c̣n có cô tổng thư kư Thanh Tâm, họa sĩ chuyên
phụ trách nghệ thuật Nguyên Khai và một nhóm biên tập,
tăng cường theo thời gian, gồm: Hoàng Thị
Bích Ti, Triều Hoa Đại, Kinh Dương Vương,
Nguyễn Thị Hoàng Bắc, Luân Hoán, Nguyễn Thị Thanh
B́nh, Nguyễn Quốc Trụ. Với tuổi “hưởng
dương” chỉ bốn năm, nhưng Sóng Văn không
thiếu những cây bút sung sức nhất tại hải
ngoại góp bài: Song Thao, Lâm Chương, Trần Doăn Nho, Trần
Hoài Thư, Phan Ni Tấn ND, Phan Xuân Sinh, Lưu Nguyễn,
Nguyễn Đông Ngạc, Hoàng Xuân Sơn, Trần Diệu Hằng,
Trần Long Hồ, Hồ Minh Dũng, Phan Lạc Tiếp,
Trần Thiện Hiệp, Nguyễn Tấn Hưng, Ngô Tịnh
Yên, Phạm Nhă Dự, Hồ Đ́nh Nghiêm, Cao Xuân Lư, Song Hồ,
Nguyễn Vy Khanh, Dung Nham, Hồng Khắc Kim Mai, Ngô Xuân Hậu,
Hoàng Lộc, Lê Thị Huệ, Trân Sa, Thành Tôn, Trần Mộng
Tú, Hoàng Du Thụy, Nguyễn Mạnh Trinh, Cao Mỵ Nhân, Chu
Vương Miện, NhuNguyen Nicole, Nguyễn Văn Sâm, Thái
Tú Hạp, Trần Vấn Lệ, Ái Cầm, Trần Trung Tá,
Nguyễn Ngọc Bích, Phạm Ngũ Yên… Những cây bút c̣n ở
trong nước cũng có bài trên Sóng Văn: Hà Nguyên Thạch, Tường Linh,
Hoàng Qui, Nguyễn Đức Sơn, Lê Vĩnh Thọ, Hoài
Khanh…Về h́nh thức, có lẽ Sóng Văn là tạp chí
văn học đi tiên phong trong việc in b́a màu thường
xuyên cho mỗi kỳ phát hành. Họa phẩm của các họa
sĩ Việt Nam có tên tuổi,
được họa sĩ Nguyên Khai tŕnh bày, lần lượt
xuất hiện những Đinh Cường, Nguyễn
Trung, Rừng, Hương
Alaska, Nguyên Khai, Vơ Đ́nh, Nguyễn Phước, Ann
Phong…tạo nên khuôn mặt một tạp chí đứng
đắn “rất văn học nghệ thuật”. Tuy thời
gian sinh hoạt không lâu, nhưng Sóng Văn được
giới yêu thích chữ nghĩa đón đọc, và là một
phần đất làm vững tay nhiều cây bút mới
tŕnh làng: Hoa Thi, Hoàng Thị Bích Ti, Vạn Giả, Quan
Dương, Bảo Trân, Phạm Chi Lan, Sương Mai, Trần
Bát Nhă, Hằng Hà Sa, Cỏ Đồng, Thanh Tâm, Lạc Phố…Đặc
biệt nhất là Sóng Văn đă mở ra một cuộc
phỏng vấn dành cho những người bạn đời
của các tác giả, nói về đời sống cũng
như tác phẩm của những vị phối ngẫu.
Ngoài ra, Sóng Văn là một
trong những tờ báo ở hải ngoại có một ban
biên tập “có thật” và hoạt động theo đúng
nghĩa của nó. V́ sự cần thiết phải làm việc
trực tiếp và gắn bó với nhau, chúng tôi làm việc
qua điện thoại và Nguyễn Sao Mai gần như ngày
nào cũng điện thoại cho tôi. Mỗi ngày vài ba lần
là chuyện thường. Anh cho biết, anh cũng đă
sinh hoạt với các anh chị em khác trong ban biên tập của
tờ báo qua điện thoại như vậy. Công ty
điện thoại BellSouth
bỏ túi khá nhiều “sinh hoạt
phí” của anh. Dĩ nhiên chúng tôi không chỉ nói chuyện về
báo chí, bài vỡ. Chuyện gia đ́nh, chuyện thời sự
đánh đấm linh tinh đều có đủ. Nhưng
gần như không bao giờ bén mảng qua các chuyện trai
gái mát mẻ, bởi Nguyễn Sao Mai là một người
“cực kỳ” đứng đắn. Anh rất nghiêm túc
trong mọi câu chuyện được nêu ra “thảo luận”.
Một trong những việc này là sự tiến bộ kỹ
thuật về các mặt đánh máy, in ấn, chuyển
tin, chuyển bài…Cái máy computer
được nhắc tới.
Một người chỉ
lai rai làm thơ tùy hứng như tôi, sử dụng một
chiếc máy AX-18 Electronic
Typewriter đă là quá bảnh, huống chi vừa
được nhà văn Song Thao tặng một bộ “c̣m”
thời mới ra đời, th́ việc xuất chiêu “nhất
đương chỉ” thuận tiện biết mấy,
nhưng tôi vẫn không bỏ được cái tật phàn
nàn và cái bệnh ưa than van: “cái
máy chỉ có một công dụng duy nhất là gơ ra chữ”.
Cảm thông cái nghèo của người bạn mới quen,
nhà văn Nguyễn Sao Mai đề nghị tặng tôi một
dàn máy c̣m, loại đương đại để “làm
việc” cho dễ dàng hơn. Không thể “lấy thúng úp
voi” nhất là con voi nghèo khó, có tầm vóc hơn hẳn con
voi của tạo hóa, nên tôi không khách sáo ok. Vài tuần sau, Nguyễn Sao Mai điện thoại
cho tôi biết đă gởi quà đi. Chẳng rơ chiều
dài đích thực của đường bay từ thành phố
Miami Florida Hoa Kỳ đến thành phố Montréal Canada là
bao nhiêu, nhưng dàn máy “c̣m” của tác giả Xin Cảm
Ơn Cái Chết Hạnh Phúc lại chọn con “đường đi không tới”
của nhà văn Xuân Vũ ngày nào. Chờ đợi đến
vài tháng chúng tôi mới yên tâm món quà đă thất lạc. Anh
Nguyễn Sao Mai không mua bảo hiểm cho sự mất mát
nên cũng bó tay. Quà của Nguyễn Sao Mai không đến,
nhưng t́nh bạn của anh vẫn đến với tôi
mỗi ngày một thân thiết hơn.
Nhà văn Nguyễn Sao Mai,
tên thật Huỳnh Bá Minh, được
sinh ra từ miền đất “cày lên sỏi đá” Quảng
Nam, vào ngày 19 tháng 02 năm 1940,
nhưng mới 7 tháng tuổi, anh đă được
đưa vào Nam, và trưởng thành tại thủ đô
Sài G̣n. Anh cũng từng sinh sống tại thành phố
sương mù Đà Lạt một thời gian lâu. Nguyễn
Sao Mai là con trưởng trong một gia đ́nh gồm 10
anh, chị em. Trong cuộc chiến giữa quốc cộng,
anh đă mất hai người em trai phục vụ trong Quân
lực Việt Nam Cộng Ḥa.
Riêng anh không tham dự vào cuộc tranh chấp ư thức hệ
to lớn này. Anh chống lệnh nhập ngũ hay
được hoăn dịch? Sự hoăn dịch của anh có
thể v́ lư do sức khoẻ chăng? Anh thường than
với tôi, cơ thể anh không được
phương phi lắm và không hiếm những cơ hội
để nhức đầu, sổ mũi. Nhưng phu nhân
của nhà văn Nguyễn Quốc Trụ, có lần theo chồng
qua thăm Nguyễn Sao Mai về cho tôi biết, “ông chủ nhiệm kiêm chủ
bút Sóng Văn cao lớn, điển trai lắm”. Tầm
vóc cơ thể của ngày hôm nay, không là sức lực của
quá khứ. Bạn Nguyễn Sao Mai của tôi có thể rất
gầy yếu trong thời thanh niên. Một thời anh rất
năng động trong sinh hoạt chữ nghĩa. Hoàn tất
4 tác phẩm truyện dài trước 1975, không phải là một
công tŕnh nhỏ. Đáng tiếc cả bốn tác phẩm của
anh đều bị bàn tay kiểm duyệt của miền
Nam Việt Nam không cho ấn hành, ngoại trừ cuốn
Căn Nhà được giấy phép xuất bản vào phút
cuối cùng của miền Nam. Nội dung của ba tác phẩm
kia chắc chắn không phải thuộc diện đồi
trụy, mà có lẽ là những trái bom phản chiến 
nặng kư. Đây chỉ là nghi vấn của
tôi.
Về tác phẩm Căn Nhà,
tuy đă có giấy phép của Bộ Dân Vận và Chiêu Hồi
do ông Đỗ Trọng Đức kư ngày 29-12-1974 tại
Sài G̣n, nhưng hoàn cảnh chính trị thay đổi đă
không kịp in ấn. Trong lời tựa của bản in tại
hải ngoại năm 1997, tác giả viết:
“ … Đây không phải là một câu chuyện t́nh, cũng
không phải chỉ là một tiểu thuyết xă hội.
Đây là câu chuyện của những người không có một
chỗ trong xă hội, và trong chính trái tim của con người
- một mặt, không thể chống chọi với thực
tại nghiệt ngă, một mặt khác, tuyệt vọng
trước những t́nh cảm đôi khi vốn không thực,
đă để lộ bản chất thực của nó, nhất
là trong một xă hội mà những tồi tệ diễn ra
y như không bao giờ có sự ngừng dứt…”
Tác giả cũng cho biết:
“… Tập sách này không phải để tố cáo một
chế độ, hay một nhăn hiệu, bởi tính chất
vô nghĩa của những chế độ, những nhăn
hiệu so với cuộc hành tŕnh dài dặc của con
người. V́ vậy trong sách, Dalat có những mẩu h́nh ảnh
của những thời gian khác nhau, một chút ǵ trước
năm 60, một chút ǵ sau năm 70, mới hay cũ, gần
hay xa, bối cảnh đă trở nên không cần thiết,
nhất là khi thảm cảnh đă gắn liền với
thân phận con người ở một xă hội nghèo
đói như xă hội Việt Nam lúc nào cũng dư thừa
những trái tim đen tối…”
Nhân vật Thạch, người
xuất hiện từ những trang thứ nhất và hiện
diện gần liên tục cho đến trang cuối cùng,
có lẽ là người được Nguyễn Sao Mai giao
cho trách nhiệm nhiều nhất trong việc bày tỏ những
suy tư, t́nh cảm của anh. Thạch là một thanh niên
độc thân có học, có công ăn việc làm, nhưng bất
măn với thời đại anh sinh sống, nhất là hoàn
cảnh chiến tranh, nên anh trốn lính như một phản
đối tiêu cực. Thạch là đại diện chính
cho ư thức khắc khoải đi t́m tự do đích thực
cho cuộc sống, dĩ nhiên anh thất bại và dẫn
đến hậu quả, một thời anh phải núp
dưới bóng một cây dù có thế lực, nhưng ti tiện,
nhiều thủ đoạn, một loại ung nhọt làm
suy yếu hạ tầng cơ sở chính quyền v́ tham
nhũng, hối lộ. Người đó là dượng ghẻ
anh, ông Ruân.
Những dằn vật thèm
muốn một loại tự do không tưởng trong thời
chiến như Thạch, dù ít dù nhiều là có thật trong
cuộc sống chúng ta. Quan niệm của Thạch có thể
không hẳn là của tác giả, nhưng tôi có cảm tưởng
ư thức này là mấu chốt của tác phẩm. Chúng ta có
thể suy ngẫm từ những đối thoại giữa Thạch và một người
bạn tên Văn:
“Tao
chỉ muốn chạy, muốn bay, trần truồng theo
những chiếc xe chở rơm rạ. Mày hiểu không ?
Văn cười:
Đến trẻ con bây giờ cũng không được
như vậy nữa. Chúng nó không có thời giờ chạy
theo những chiếc xe chở rơm rạ của mày. Sáng
nay một thằng bé bị xe lửa cán đứt làm
đôi lúc toan nhảy lên một toa hàng.
Tao cũng nh́n thấy.
Mày cũng phải như vậy. Cũng phải t́m kiếm.
Cũng phải giành giựt. Có thể phải chịu chết
như thằng bé. Có cách nào khác đâu ?”
(Căn Nhà trang 95-96)
Văn là một h́nh ảnh
đối ngược với Thạch, anh “thực
tế và dứt khoát, ghét những cái do dự, những suy
nghĩ quanh quẩn một vấn đề mà không dám chọn
lựa hẳn một giải pháp hợp lư nhất. Hắn
lại đang bực ḿnh về cái giấy phép gọi nhập
ngũ gửi đến nhà sáng nay:
Tao bị gọi.
Gọi ǵ ?
Đi lính !
Thạch thở dài….
…Thôi trốn mẹ nó cho xong
V́ sao phải trốn ?
Cậu thích lắm sao ?
Văn cười:
Thích ? Dĩ nhiên là không. Nhưng cứ để mặc
cuộc sống xô đẩy ḿnh thật tự nhiên…”
Rồi Văn lư luận tiếp với Thạch:
“…Tôi bắn súng hay tôi dạy học, kéo xe hay làm
đĩ, những thứ đó là cuộc đời chứ
có phải tôi đâu ? Nếu cậu chịu khó suy nghĩ một chút, cậu sẽ
thấy có ngày cậu phải từ bỏ cái phi lư hôm nay. Cậu
muốn trốn ? Xin lỗi, thực là trẻ con…Bởi v́
trốn đi đâu. Cậu cũng như tôi suốt đời
phải là những nô lệ cuộc sống. Nhưng nếu
cậu bất xét chuyện đó, cậu sẽ là một
tên nô lệ tự do…”
(Căn
Nhà trang 116, 117)
Dĩ nhiên chung quanh Thạch,
ngoài Văn, ông Ruân ra, tác giả c̣n bố trí nhiều nhân vật
khác, như bà Bảy, ông Chánh,
ông Phan, thằng Thẩm, cô Thạnh, cô Phụng, cô Thi
v…v... Mỗi nhân vật thể hiện một số mẫu
người thường gặp trong xă hội miền
Một vài người bạn
tôi cho rằng đọc Căn Nhà khá vất vả. Tôi
đoan chắc nếu họ chịu khó đọc qua vài
chương đầu, họ sẽ thấy thích thú và sẽ
t́m được những ngậm ngùi, băn khoăn khi
trang cuối được đóng lại.
Xin bỏ
trong ngoặc đơn lời xin lỗi anh Nguyễn Sao
Mai, tôi đă làm dáng như là điểm sách, thật ra là
không, chỉ là những ba hoa vượt khỏi “nghiệp
vụ” chuyên môn.
Nguyễn Sao Mai rời Việt
Nhờ thông thạo Anh ngữ, Nguyễn
Sao Mai muốn chen chân vào lănh vực báo chí của người
bản xứ. Vài tháng sau khi định cư, anh đến ṭa soạn nhật báo
Miami Herald đề nghị viết về Việt
“Thank you for your proposal to write articles on
Ron Martin
Một nhà thơ mà Nguyễn
Sao Mai có dịp quen biết trong những ngày đầu mới
đến Mỹ, bà E.F. Curtin, liền giới thiệu anh
với Frank Soler, một Vice President ở tờ nhật báo. Mặc
dầu ông này nói sẽ giúp cho anh một việc làm khác, tốt
và phù hợp với tài năng, nhưng Nguyễn Sao Mai từ
chối sự giúp đỡ của Frank Soler khi anh vẫn
giữ ư định xin viết về Việt Nam.
Không vào làng báo Mỹ
được, Nguyễn Sao Mai đă im lặng trên dưới
20 năm. Thật ra khi mới đến Mỹ anh đă
t́m đủ mọi cách để in những truyện dài
mà bản thảo anh vẫn mang theo. Để thực hiện,
điều đầu tiên phải t́m một máy chữ có dấu
tiếng Việt, Nguyễn Sao Mai liên hệ với hăng IBM về
một máy đánh chữ có khả năng đánh được
tiếng Việt và xài “film ribbon” để bản đánh
máy được rơ nét. Nhưng máy đánh chữ IBM Model
D “Executive” với keyboard #654 do IBM giới
thiệu năm đó vẫn chưa thỏa mản
được nhu cầu để in một cuốn sách
tiếng Việt có thể “xem được”, v́ cách bỏ
các dấu giọng cao thấp lem nhem không khác những máy
đánh chữ trước đây ở Việt Nam. Các báo
tiếng Việt phát hành sớm nhất trong giai đoạn
này ở Cali đă phải bỏ dấu bằng tay, như
tờ Hồn Việt của Ngọc Hoài Phương, tờ
Thức Tỉnh của Tô Văn v..v… Thêm nữa, vấn
đề nhà in cũng là một trở ngại không nhỏ,
do đó mà ư định in ấn của Nguyễn Sao Mai
năm 1975 đă không thể thực hiện được.
Năm 1996, anh thực sự đến
với cuộc chơi báo chí Việt Nam, và tờ Sóng
Văn nhờ đó có cơ hội góp mặt với làng
báo Việt ngữ hải ngoại, với số
đăng kư quốc tế, nạp bản tại thư
viện Hoa Kỳ: ISSN 1089-8123.
Để tạ t́nh bằng
hữu của Nguyễn Sao Mai, tôi cũng gởi quà. Quà tôi
gởi là những tập thơ đă in, đă tái bản.
Một thời gian không lâu sau khi nhận quà, Nguyễn Sao
Mai gọi hỏi tôi: “Sao lâu quá
không thấy anh in thơ ?” Từ câu hỏi này, anh gợi
ư cho tôi in tập thơ mới, qua cơ sở xuất bản
Songvan Magazine. Dĩ nhiên tôi không bỏ qua cơ hội ngàn
vàng.
Những Tưởng
Năng Tiến, Nguyễn Khánh Hồng, Thái Tú Hạp…đă
đỡ đẻ cho “Hơi Thở Việt Nam”, “Ngơ
Ngác Cơi Người”; một Trương Văn Nghĩa (nhà
in Kinh Đô, Hoa Kỳ) vuông tṛn cho “Cảm Ơn Đất
Đá Trổ Thơ- Ḷng Ta Hạt Bụi Vu Vơ Bám
Hoài”; một Nguyễn Dũng
Tiến đứng tên khai sinh cho “Mời Em Lên Ngựa” th́
tại sao không có một Nguyễn Sao Mai cho “Cỏ Hoa Gối
Đầu” ? Một tập thơ vẫn chỉ có mục
đích:
“Vẽ
tâm
vẽ dạng
vẽ đời
từ sinh đến diệt
treo chơi mấy ngày ?
móc tôi lên nhánh chữ này
một giây cũng quí
nửa giây cũng mừng
đu đưa giữa cơi vô cùng”
(viết – CHGĐ trang 10)
Ngoài việc xuất bản Cỏ
Hoa Gối Đầu, Nguyễn Sao Mai c̣n đóng góp già một
trang chữ để mở vào thi phẩm này của tôi.
Anh viết:
“
Có lẽ, từ cái chỗ đă đến được
và không c̣n phải đi đâu, nhà thơ, trong cơi riêng ḿnh, tự
tại, thong dong, hạnh phúc với đầy đủ cảm
nhận của một người đang thực sống,
nắm bắt đời sống bằng những chứng
nghiệm rất riêng. Với Luân Hoán, cái chứng nghiệm
rất riêng đó, nhiều nhất ở trong t́nh.
…Giữa cơn sốt đang trăn trở của
những t́m ṭi và khám phá mới về cách diễn đạt
trong sinh hoạt thi ca, Luân Hoán vẫn, bằng những cách
thế b́nh thường nhất, thơ vần. Có lẽ gắn
bó với thơ vần, đối với Luân Hoán cũng
không phải là điều quan trọng. Quen vẽ bằng
cọ, th́ cứ vẽ bằng cọ, thế thôi. Và
cũng chính điều không coi là quan trọng này sẽ xóa
bỏ biên giới giữa thơ và người làm thơ.
Chỉ c̣n lại Luân Hoán thơ. Thơ Luân Hoán…”
Việc xuất bản thi
phẩm Cỏ Hoa Gối Đầu của tôi nằm trong
chủ trương đóng góp tích cực hơn vào sinh hoạt
văn học hải ngoại của Nguyễn Sao Mai, và anh
dựng nên nhà xuất bản Songvan Magazine không phải chỉ
để in tạp chí Sóng Văn (và Wordbridge sau này). Cơ sở
xuất bản Songvan Magazine tôi đă ghi trong Tác Giả Việt
Nguyễn Sao Mai không chỉ
là một nhà văn, anh c̣n là một nhà thơ. Và có thể
nói, là một người tích cực bảo vệ nguồn
thơ có vần điệu. Anh có cảm nhận tinh tế
khi đọc thơ. Không viết b́nh luận về thi ca,
nhưng những bày tỏ của anh qua những cuộc
điện đàm, cũng như cách chọn thơ để
đi trên Sóng Văn, hoặc chọn thơ để chuyển
ngữ sang Anh văn, cho biết tŕnh độ thưởng
ngoạn thi ca của Nguyễn Sao Mai rất tốt. Anh cho
biết đă viết hàng trăm bài thơ, có bài dài như
một tác phẩm dài hơi, nhưng anh chưa thích in ấn
để phổ biến. Tôi xin trích dưới đây ba
bài thơ của anh cùng một bài thơ của tôi đă
được anh dịch ra Anh ngữ.
Bài Chữ Viết (Sóng
Văn số ra mắt, 3&-1996)
“Khi gươm bén của trí cùn chém lên chữ viết
/ Ta chém ta thành hai mảnh trắng, đen/ mảnh đáy vực
hai chân xiềng xích trói/ mảnh hư không tay đỡ mặt
trời ch́m.
Ta chạy mỏi qua suốt vùng trí nhớ/ dẫm
chân trên từng mẩu vụn a, b/ quanh quẩn măi với t́nh xanh ư đỏ/ chợt thấy
ta khung vẽ trắng đi, về.
Trong nét chấm hết-đời-ta thuở trước/
hiện hồn ma xưa hoa cúc nở ngày/ từng nét phẩy
như những đường gươm bén/ chẻ trái
tim thành những ngón tay.
Ta vốn đă lâu rồi câm đá núi/ sáng hôm nay bập
bẹ tiếng côn trùng/ không từng thấy đâu cỏ
yên, tơ biếc/ sao bây giờ tơ biếc như cỏ
nhung?
Đă gắng lắm làm tên khùng giữa chợ/ chó Hàn
Lư vẫn hung hăn trên thềm*/ quanh quẩn măi với
t́nh xanh ư đỏ/ vẫn thấy ḿnh khung vẽ trắng
như đêm” (*lưu ly cổ điệu chiếu
minh nguyệt, nhẫn tuấn hàn lư không thượng
giai. Tuyết Đậu)
(Nguyễn Sao Mai, 12-1995)
Bài Cổ Xưa (Sóng Văn số 3);
“Ta
gặp hồn ta rất cổ xưa/ sáng nay, trên tờ lá
hai mùa/ ở trong nỗi chết từng giây phút/ có chút ǵ
như lửa xế trưa.
Và sẽ bay vèo trong gió đêm/ rất thản nhiên, chào
nỗi ưu phiền/ hiện thân mây trắng trên đầu
núi/ về đứng ngồi ở chỗ không tên.
Và em, em rất mặt trời ḍn/ cắn vỡ
đêm từng mảng núi non/ đứng đó, sao cười
trong cơi khác/ hồn rất tươi mà rất héo hon.
Em vẫn là ta, rất cổ xưa/ sáng nay, trên tờ
lá hai mùa/ buông tay rớt xuống đời hiu quạnh/
trôi thiếp sông dài đêm gió mưa”
(Nguyễn
Sao Mai)
Bài Với Hồn Ma Cúc (Sóng
Văn số 10)
“Ḷng
ta như con nước xuôi/ sao chân động lá trên đồi
thiên thu/ th́ ra, em vẫn bây giờ/ nghiêng vai đá núi nằm
trơ cơi này/ với ma xưa cúc gọi bầy/ cười
ầm ĩ gió trên ngày lao đao/ ta ngồi nghỉ dốc
chiêm bao/ gọi hoa vô sắc nở vào trăng xưa/ hồn
ta sợi mỏng như tơ/ theo hơi mê nhạc rụng
bờ vai em/ xin em thả lá làm thuyền/ đưa nhau một
chuyến tới miền sầu hoa/ đưa nhau đến
cơi-người-ta/ trong nhang khói sẽ hiện tà áo bay/ và
sông núi giữa nét mày/ hồn ta cỏ mọc như ngày
thanh xuân
Ơi em t́nh đă về gần/
mà trên đầu trượng ngạo ngần ma xưa”
(Nguyễn
Sao Mai)
Bài
The Pray on The Execution Grounds
(translated by
“ The
sky is still blue, perhaps./ Here I go down on my knees./A lulling
sound breaks into song/ Sad may be,
I am to hear.
My hands are bound with cords,/ my body shadows the earth./ This country of sorrow / my closed eyes look at no more.
Oh you
brothers in front of me!/ Oh you friends behind me!/ Oh you small bullets!/ Let
me drink my cup.
Spring
will have arrived/ Songs will be sung/ But which dream is my mother’s,/ which
sobbing my sister’s?
Please let my eyes open/ Let me see those hands trembling. / Since no
victory is great/ against
the life of suffering human.
Pray I know not/ you are man as I am/
Pray I know not/ I die at your hands”.
( bài gốc Lời Nguyện Pháp
Trường thơ LH trong tập
Chết Trong Ḷng Người xb năm 1967: Chắc trời c̣n xanh lắm/
cho tôi quỳ xuống đây/ tiếng ru nào trót dậy/
chắc buồn mà không hay/ tôi tay đầy ṿng buộc/
thân che ḷng cát này/ quê hương sầu tôi đấy/
mắt nào nh́n lại đây?/ hỡi người anh phía
trước/ hỡi người bạn sau lưng/ hỡi
từng viên đạn nhỏ/ cho tôi ly rượu
mừng/ mùa xuân nào lại tới/ lời ca nào lại bay/
giấc mơ nào của mẹ/ tiếng lệ nào của
em/ cho tôi xin mở mắt/ nh́n tay người đang run/
chiến công nào cao lớn/ hơn mạng người
đau thương ?/ lạy trời tôi đừng
biết/ tôi là người như anh/ lạy trời tôi
đừng biết/ tôi chết v́ tay anh” (Phạm
Thế Mỹ phổ nhạc, Miên Đức Thắng hát
trong dĩa Việt Nam 2)
Ngoài dịch thơ, Nguyễn
Sao Mai c̣n chuyển sang Anh ngữ truyện ngắn của
nhiều tác giả. Đây là một công việc nằm
trong kế hoạch của anh, nhằm phổ biến
văn hóa Việt đến với người bản xứ,
cũng như đến với những sắc dân khác
thông thạo Anh ngữ. Anh vừa hoàn tất bản dịch
thi phẩm Thắp T́nh của nhà thơ Thành Tôn. Bản dịch
này có lẽ sẽ được in trong nay mai.
Với ước mong phổ biến
rộng răi văn hóa Việt, nhà văn Nguyễn Sao Mai không
ngại vất vả, tốn kém để thực hiện
tạp chí văn học và dịch thuật Wordbridge. Đây
có lẽ là tạp chí Anh ngữ đầu tiên và duy nhất
trong cộng đồng văn chương Việt
Về dịch thuật th́
ngoài bài vở của các tác giả (tự dịch) và dịch
giả Việt Nam như Ngô Thế Vinh, Nguyễn Ngọc
Bích, Vơ Đ́nh Mai, Nguyễn Sao Mai, Nguyễn Hữu Trí, Thiên
Nhất Phương, Trần Lệ Khanh, Đỗ Đ́nh
Tuân, Thanh Thanh, Đỗ Vinh, Ngự Thuyết, Nguyễn
Thanh Trúc, Vô T́nh, Nguyễn Minh Triết, Ngô Đa Thiện,
Song Hồ, Nguyễn Phan Thịnh (trong nước), Đỗ
Xuân Oánh (trong nước), Đặng Thân (trong nước),
Phạm Viêm Phương (trong nước), Trần Yên Thảo
(trong nước), Đoàn Thuận (trong nước), c̣n có
những cây bút người Anh Mỹ đóng góp bài vỡ
như Martha Lackritz (Mỹ) với những bài dịch ca
dao, Kelli Craig Dang (Mỹ) và Rhonda Corcoran (Mỹ) cùng dịch
với dịch giả Thiên Nhất Phương, Tony
O’Donnell (Úc) v..v… Những tác giả và dịch giả nói trên
đă tự giới thiệu công tŕnh văn thơ của
ḿnh, hoặc giới thiệu công tŕnh văn thơ của
các tác giả: Quang Dũng, Huy Cận, Đặng Tiến,
Khế Iêm, Kinh Dương Vương, Huy Tưởng, Luân
Hoán, Nguyễn Mạnh Trinh, Lê Thị Huệ, Lê Quỳnh
Mai, Hoàng Lộc, Nguyễn Thị Thanh B́nh, Song Nhị, Song Vinh,
N.P., Hoa Thi, Hoàng Thị Bích Ti, Trần Gia Nam, Nguyễn Thị
Hoàng Bắc, Song Thao, Hoàng Xuân Sơn, Dung Nham, Chu Vương
Miện, Inrasara, Giảng Anh Yên, Đỗ Kh., Đoàn Minh Hải,
Đức Phổ, Nguyễn Đăng Thường,
Lưu Hy Lạc, Nguyễn Cảnh Nguyên, Nguyễn
Lương Ba, Từ Hoa, Phạm Nguyên Lương, Ngô Bích
Lan, Lê Nguyễn, Phan Xuân Sinh, Thành Tôn, Mai Văn Phấn (trong
nước), Hà Nguyên Du v..v…
Tuy nhiên, tạp chí Wordbridge không chỉ
đơn thuần là một tạp chí nhằm phổ biến
văn chương Việt Nam qua việc dịch thuật,
mà c̣n là một tạp chí giới thiệu những sáng tác
giá trị viết bằng Anh ngữ với sự cọng
tác của Uyên Nicole Dương, Hồng Khắc Kim Mai, Hoàng
Xuân Sơn, N. Saomai, Trần Mộng Tú, Thanh Nhung, Lee Minh
McGuire, Tu Huynh, Đặng Thân (trong nước), Quế
Sơn, Vũ Thi An, Đinh Linh, Thu Hương, Yến Trâm
v.. v…, và những tác giả Anh Mỹ khác như Zaak Fresh
(người Mỹ), nhà thơ Aidan Andrew Dun (người
Anh) v..v…
Về nghệ thuật, Wordbridge đă giới
thiệu các họa sĩ Nguyên Khai, Hồ Hữu Thủ,
Ann Phong, Nguyễn Thị Hợp v..v…
Đại học Cornell, một trong những
đại học đặt mua để lưu trữ
ngay khi nhận được số ra mắt, đă tóm tắt
mô tả Wordbridge trong Catalog của đại học:
“A magazine
of Vietnamese literature in translation, and a magazine for literary works of
quality originally written in English by established and new writers. Contains
selected literary pieces in a variety of genres: fiction (short stories,
excerpts from unpublished novel), poetry (rhymed poems, free verse),
translations, reviews, literary critiques, and essays on literature and art.”
Đồng thời Cornell cũng liệt
kê The Writers Post, là tờ báo điện tử trên liên mạng
cũng do Nguyễn Sao Mai chủ trương và chủ biên,
hoạt động song song với Wordbridge, và tóm tắt về
tạp chí này đúng theo những ǵ Nguyễn Sao Mai đă giới
thiệu:
“The Writers
Post is an electronic magazine of writing whose aim is simply to provide the
reader with good reading, the writer with a place perhaps more easily
accessible to publish his/her work. The reader is introduced to a magazine
where selected pieces of literature by published authors, and new writers as
well, are presented. Fine writings that Vietnamese literature produced may be
found in the “Vietnamese literature translation” section. The section
“Vietnamese poets and writers abroad” includes factual information on the
authors”.
Mời bạn đến
thăm ngôi nhà văn học nghệ thuật này qua địa
chỉ: http://thewriterspost.net
Nói Wordbridge là tờ báo
văn học và dịch thuật Anh ngữ đầu tiên
và duy nhất trong cộng đồng văn chương Việt
Cũng không ngoài mục
đích giới thiệu văn chương Việt
“Cuốn
Spring Essence không những chứa đựng quá nhiều sai
sót nông nổi về dịch thuật, mà c̣n cho thấy sự
không am tường ngôn ngữ và văn hóa Việt của
giáo sư đại học này, khi giới thiệu một
cách bôi bác thơ Hồ Xuân Hương”.
Trong khi cả quốc nội
lẫn hải ngoại không ít người làm văn học
đă đề cao cuốn sách và coi như là một sự
hănh diện cho văn chương Việt Nam th́ Nguyễn
Sao Mai đă phê b́nh không nương tay cuốn Spring Essence với
trên 30 trang báo Wordbridge, Double Issue 3 & 4: Winter 2003& Spring
2004, (đăng lại một lần nữa trên số 5
–Autumn 2004, trên The Writers Post, và trên báo điện tử Gió-O
của nhà văn Lê Thị Huệ). Nguyễn Sao Mai cũng
gián tiếp thách thức tranh luận trên The Writers Post, trong
mục ‘Editorial Page & Letter to the editor:
“… The writers published in The Writers Post express their readiness to
discuss any issues they wrote, and The
Writers Post would like to print any response, especially to criticism, for
other point of view…”
Một ḿnh một ngựa,
Nguyễn Sao Mai cặm cụi làm việc suốt ngày.
Nhưng gần như không có ngày nào anh quên gọi cho tôi
để làm việc chung. Mục “Vietnamese Poets and Writers
Abroad” do tôi sưu tập được phổ biến
trên Wordbridge. Thú thật, tôi đă hoàn tất được
công tŕnh Tác Giả Việt
“Trong năm 2005 có hai cuốn sách
tương đối quan trọng với những người
quan tâm tới văn học Việt Nam, đó là cuốn “Tự
Điển Văn Học” được nhà xuất bản
Thế Kỷ ở trong nước phát hành, và cuốn “Tác
Giả Việt Nam” của Lê Bảo Hoàng sưu tập,
được Cơ Sở Xuất Bản Sóng Văn phát
hành ở Mỹ…
….Cuốn sách xuất bản ở hải ngoại:
Tác Giả Việt
…Dẫu có những khuyết điểm đă nêu ở
trên, Tác Giả Việt Nam cũng như Từ Điển
Văn Học là hai cuốn sách nên có trong các tủ sách gia
đ́nh. Nếu để ư kỹ th́ dường như hai
cuốn sách này đă bổ sung những cái yếu cho nhau. Nếu
độc giả cần t́m ṭi các tác giả của ḍng
văn học Hán Nôm của Việt Nam nhiều thế kỷ
trước, th́ Từ Điển Văn Học là một
cuốn sách rất tốt, mà trong đó người đọc
có thể thấy văn học Việt Nam hầu như bắt
đầu cùng một lúc với nền tự chủ của
nước nhà. Nếu như độc giả cần t́m
các tài liệu liên quan đến các tác giả xuất thân từ
miền Nam, một nhánh lớn của văn học Việt
Nam từ 1954 đến 1975 ở trong nước cho tới
tận bây giờ là ḍng văn chương của người
Việt ở hải ngoại th́ Tác Giả Việt Nam
đă cung ứng cho quư vị những nét tiêu biểu nhất
của các tác giả cũng như những tác phẩm chính
của các tác giả này…”
(Hoàng
Khởi Phong Radio Free Asia-RFA)
Với ư định mỗi
lần phát hành 500 cuốn, như một thăm ḍ và chờ
đợi sửa sai, bổ sung, từ bạn văn, bạn
đọc bốn phương góp tay, tôi đă hơi vội
vă khi cho tái bản, khổ lớn hơn và có chân dung tác giả.
Tôi thực hiện điều này v́ trong khi layout bản in lần đầu, tôi vô t́nh bỏ
sót một số tác giả có uy tín đă sưu tập sẵn
như họa sĩ Thái Tuấn, họa sĩ Trịnh Cung,
nhạc sĩ Từ Công Phụng, nhà biên khảo Thụy
Khuê, nhà văn Nguyễn Viện (Việt Nam) nhà thơ Phan
Nhiên Hạo…Dù rộng ḷng và hết ḿnh cổ động
tôi cho tái bản, tôi nghĩ, nhà văn Nguyễn Sao Mai
cũng không được vui lắm, v́ ấn bản thứ
nhất chưa tiêu thụ được khả quan,
nghĩa là số vốn Songvan Magazine bỏ in Tác Giả Việt
Nam khó có cơ hội lấy lại. Sự ưu ái của
anh dành cho tôi, nói riêng và cho văn học nghệ thuật,
nói chung thật không thể không vỗ tay. Nhưng bài viết
này không phải là tràng pháo tay đền đáp t́nh anh. Tôi chỉ
muốn ghi lại để lưu giữ một vài kỷ
niệm đă may mắn cùng anh có được.
Nhắc đến nhà
văn Nguyễn Sao Mai là nhắc đến chữ tín và
nguyên tắc. Chữ tín tuyệt vời nhưng nguyên tắc
làm việc h́nh như không được mềm mỏng lắm.
Một vài bạn văn than phiền anh khi xin một bản
dịch trên báo của anh để đăng lại, anh
đề nghị phải xin phép tác giả bài viết
trước (nếu là anh dịch) hoặc xin phép dịch
giả (nếu là bài do dịch giả gửi đến cộng
tác), đây là một ví dụ điển h́nh. Dĩ nhiên
trên nguyên tắc, anh không có ǵ đi quá, nhưng với chuyện
làm báo thông thoáng tại hải ngoại, rất dễ bị
hiểu lầm.
Thôi, dẹp qua hết, để
trở lại đời thường của ông Huỳnh
Bá Minh một chút nữa.
Nguyễn Sao Mai năm nay 67
tuổi. Đời sống hôn nhân của anh chấm dứt
từ năm 1968, anh ở vậy với ba ngựi con.
Thanh Tâm thứ nữ, sau này là tổng thư kư tạp chí
Sóng Văn. Thanh Tâm đă viết bạt cho Căn Nhà với
4 câu thơ:
“Đứng
ngồi ở chỗ không tâm ư
Ngó
xuống thiên đường cỏ mọc hoang
Tấm
ḷng u uẩn lăn quay măi
Trái
đất tṛn quay cục đất tṛn”.
(Thanh
Tâm, bạt Căn Nhà, 1997)
Hạnh
phúc hơn nữa, tác giả Căn Nhà vẫn c̣n bên cạnh
ông cụ thân sinh gần 90 tuổi, c̣n minh mẫn, mặc
dù đă mất một chân v́ bịnh cao đường
trong máu. Anh có hai cô em sinh hoạt xă hội và văn học.
Nhà thơ Từ Hoa tác giả Bát Nhă Ca (Thơ. Hoa Kỳ:
2004), Nhập Pháp Giới Lược Giải (Thi hóa kinh hoa
nghiêm. Hoa Kỳ: 2002), Muôn pháp hội trổ một hoa vô
tướng (Thi hóa kinh Diệu Pháp Liên Hoa, khoảng 3400 câu
thơ 8 chữ. VN: CD, 2006), và nhà văn Hoàng Thị Bích Ti
(sinh ngày 01-5-1959), tác giả tập truyện Người
Đàn Bà Sau Tấm Bảng Quảng Cáo (1996), Khi Loài Sâu Biết
Khóc (tiểu thuyết, 2004) cùng vài tuyển tập truyện
ngắn in chung với nhà văn Trần Nghi Hoàng.
Tôi c̣n nợ Nguyễn Sao Mai
một chuyến viếng thăm tư gia của anh, tại
Florida, nơi gần như năm nào anh cũng thu vén sách vở,
chuẩn bị để chạy trốn băo. Nguyễn Sao
Mai cũng nợ tôi một lần ghé Montréal, mà tôi chắc
rằng anh không dám đến, v́ bạn văn ở
đây, hăm he sẽ đưa anh tham quan các sàn nhảy
“tươi mát” để chữa trị bệnh ngại
nói về phái đẹp của anh. Chúng tôi cứ hứa với
nhau, nhưng chưa biết ai sẽ thực hiện
trước, không chừng chúng tôi chỉ có dịp gặp
nhau ở một chốn xa hơn. Ngày tháng của cả
hai đứa gần hết rồi c̣n ǵ. Mấy câu thơ
đă cũ, dành cho Nguyễn Sao Mai, xin chép lại, thay lời
cảm ơn t́nh bạn của anh
“Căn
Nhà thơm nhật nguyệt
thao thức nhánh suy tư
tâm thân chợt hư thực
không chuông mơ làm sư
thăng hoa văn hóa Việt
trăn trở mộng quê nhà
đầy vơi nguồn dị biệt
xanh biếc nỗi ngậm ngùi”…
Luân Hoán
02-11-2006