Nguyễn
Mộng Giác,
ḍng văn bên ḍng sông Côn
Luân Hoán
Có một
thời tôi từng tưởng lầm và tưởng bở:
bốn chữ Địa Linh Nhân Kiệt chỉ dành riêng
để vinh danh quê hương nghèo khó của người
Quảng
Căn cứ vào những
sinh hoạt, Nguyễn Mộng Giác c̣n có thể được
gọi là nhà báo, nhà biên khảo, nhà phê b́nh…nhưng tôi tin rằng
ông Nguyễn Mộng Giác, không phải người ham mang trên
ḿnh quá nhiều loại “nhà”, như một số người
đă làm, nên tôi chỉ gọi ông là nhà văn. Xét kỹ ra, hai
tiếng “nhà văn” oai phong, lẫm liệt, được
trọng vọng hơn hẳn nhà thơ, nhà báo, nhà biên khảo…rất
nhiều.
Nhà văn Nguyễn Mộng
Giác sinh năm 1940 tại Ngân Sơn, Phú Yên, B́nh Định.
Theo một bài viết của nhà văn Nguyễn Mạnh An
Dân, thời trung học, Nguyễn Mộng Giác là lứa học
tṛ đầu tiên của trường trung học Cường
Để, rồi lang thang đến trường Vơ Tánh Nha
Trang, làm sinh viên của Văn Khoa Sài G̣n. Cuối cùng con
đường học vấn tại trường ốc
của ông được kết thúc năm 1963 với mảnh
bằng tốt nghiệp Đại học Sư phạm
Huế, ban Việt Hán. Ông tân thủ khoa được bổ
dụng giảng dạy tại trường Nữ Trung học
Đồng Khánh Huế. Sau hai
năm, ông xin thuyên chuyển về trường Cường
Để. Có được với đất thần kinh
trên dưới sáu năm, Nguyễn Mộng Giác có nhiều
cơ hội “Xin Huế Một Người T́nh” và cô nữ
sinh áo trắng Nguyễn Khoa Diệu Chi của trường
Đồng Khánh đă bắt dính anh chàng B́nh Định, vốn
là ông thầy đáng kính của ḿnh. Chẳng rơ họ có đưa
nhau “về dinh” ngay trong chuyến đổi vị trí công tác
của ông Giác hay không?
Về đến B́nh Định,
Nguyễn Mộng Giác được bổ nhiệm chức
Giám Học ngay niên khóa sau, và đến năm 1971, ông lên làm
Hiệu Trưởng trong hai niên khóa, rồi giữ chức
Chánh Sở Học Chánh B́nh Định Qui Nhơn. (Sở Học
Chánh h́nh như được thành lập trong thời
Đệ nhị nền Cộng Ḥa Việt Nam, và bành
trướng mạnh trong giai đoạn đảng Dân Chủ
của Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu phát động.
Sở có nhiệm vụ trông coi việc giáo dục của
cả hai bậc trung và tiểu học). Ông thầy Nguyễn Mộng Giác quả
đă không có duyên cận kề nhiều với hơi hám đám
thư sinh, nên cuối năm 1974, được chuyển luôn
vào Sài G̣n, làm chuyên viên nghiên cứu tại Bộ Giáo Dục.
Đứng trên bục giảng hay ngồi điều nghiên,
sưu tầm tại Nha sở, nơi nào chắc cũng có
cái thú riêng. Và có lẽ cái nghề tay trái đang có mưu
toan lấn lướt cái “nghề bán cháo phổi”, nên tôi
tin ông Nguyễn Mộng Giác bằng ḷng với công việc
mới của ḿnh hơn. Nhưng cái nghĩa vụ công chức
của thầy giáo Giác không kéo dài được lâu. Ông là
người đầu tiên của Nha Nghiên Cứu Sưu Tầm
Giáo Dục Việt Nam Cộng Ḥa được chế
độ Cộng Ḥa Xă Hội Chủ Nghĩa cho nghỉ
việc. Và có lẽ ông cũng được mời tham dự
nhiều lớp bổ túc chính trị. Những kinh nghiệm
trong thời chống Pháp mà ông Nguyễn Khắc Phê nhắc
trong bài “tản mạn nhân gặp lại nhà văn Nguyễn
Mộng Giác” trên Talawas: “… Tuy c̣n
nhỏ tuổi học sinh, chúng tôi đều được
tổ chức cho học tập kiểm điểm tự
thú những hành vi tư tưởng hủ bại ‘mất
lập trường giai cấp’ ”, chắc chưa đủ
để một ông ngụy quyền có văn bằng cấp
Đại học thư thả trong cuộc đổi
đời mới. Chính v́ thế, ṛng ră trong sáu năm, ông
Nguyễn Mộng Giác xoay đời ḿnh theo nhiều nghề
lao động chân tay khác nhau. Ông đă vinh quang đi bán sách
cũ ở chợ trời, rồi làm công nhân hẳn hoi
trong tổ hợp ḿ sợi Dân Sinh ở Chợ Lớn. Cuối
cùng ông chọn lối thoát vượt biên và sau bốn lần
giỡn mặt với tử thần, ông và cậu con trai mới
qua đến đảo Kulu, Galang Nam Dương vào cuối
năm 1981. Đến tháng 11 năm 1982 cha con ông được
nhận vào Hoa Kỳ. Trước đó không lâu, trưởng
nữ của ông đă định cư tại
“…Bốn
năm đầu, tôi vừa học nghề thợ in vừa
làm thuê cho báo Việt ngữ ở quận
(Nguyễn Mộng Giác, trả lời
phỏng vấn Đặc san Cường Để-1998)
Nhà văn Nguyễn Mộng
Giác cho biết, ông khởi viết rất sớm, từ thời
sinh viên. Nhưng khác với nhiều người, ông đă
không gởi bài đến các tạp chí. Ông đă hủy bỏ
khá nhiều bản thảo sau khi đọc những tác phẩm
lỗi lạc của các văn hào thế giới. Sự
thận trọng cầm chân ông khá lâu, cho đến dịp
ông bén duyên cùng tạp chí Bách Khoa, năm 1971, lúc đó ông vừa
vượt qua lứa tuổi “tam thập”.
Miền
Từ Bách Khoa, ông Nguyễn
Mộng Giác đă tự tin, đă vượt qua cái khớp
trước những đàn anh lỗi lạc, ông viết
đều tay một cách vững vàng. Những tác phẩm
đầy đủ giá trị văn học nghệ thuật
của ông tuần tự ra mắt bạn đọc. Năm
1973 với tập truyện ngắn Băo Rớt và cuốn truyện dài Tiếng Chim Vườn Cũ được nhà
xuất bản Trí Đăng phát hành. Qua năm 1974, hai cuốn
truyện dài ra đời, Qua Cầu
Gió Bay do Văn Mới in và Đường
Một Chiều, được ra mắt bạn đọc
bởi nhà xuất bản Nam Giao. Tác phẩm Đường Một Chiều
đă mang đến cho tác giả giải thưởng của
Trung tâm Văn bút Việt
Đường
Một Chiều là một cuốn tiểu thuyết t́nh
cảm, phản ảnh một góc nhỏ xă hội miền
Tôi ư thức được
việc tóm lược một cốt truyện nặng tính
cách văn học phải hoàn toàn chính xác và với giọng
văn nghiêm chỉnh. Nhưng tôi đă không làm nổi điều
đó, trí nhớ tôi đă quá cùn ṃn. Nhưng không thuật đại khái
lại t́nh tiết của câu chuyện th́ tôi tự thấy
thiếu thiếu một cái ǵ. Có lẽ v́ tác phẩm trúng
giải quan trọng của nhà văn Nguyễn Mộng Giác
tôi không t́m thấy tại nơi tôi đang cư ngụ. Và
trong nước, sau thời kỳ ông Tần Thủy Hoàng tái
sinh lộn trên đất Việt
Phát biểu về giá trị
Đường Một Chiều,
nhà văn Hoàng Ngọc Tuấn viết:
“ Theo tôi, đó là một tác phẩm được
sáng tác rất công phu. Say sưa mà vẫn thận trọng,
đầy cảm hứng mà vẫn tiết chế, cô
đọng bằng một kỹ thuật cao và khéo léo, nội
dung chứa nhiều ư tưởng phong phú mà h́nh thức vẫn
gọn gàng lôi cuốn. Những đặc điểm
đó khiến Đường Một Chiều đích thực
là một tác phẩm văn chương đúng nghĩa…Truyện
của
(Văn Học số
233 tháng 9 và 10-2006)
Ư kiến hội của đồng
giám khảo do nhà nghiên cứu văn học, ông Phạm Việt
Tuyền đại diện, tiên đoán và khen ngợi:
“…Phần
đông độc giả sau này chắc sẽ phải
đọc một hơi từ đầu đến cuối
cuốn tiểu thuyết như một số vị trong Hội
Đồng Tuyển Trạch, bởi v́ t́nh tiết rất
hấp dẫn…Khi đă xảy ra thành sự kiện thực
tế rồi th́ vẫn c̣n tạo bâng khuâng triết lư như
tách trà thơm, ly rượu ngon đượm thêm t́nh
nghĩa nặng sâu…”
Đường
Một Chiều bất ngờ mở vào Cul de Sac. Dấu chấm hết là quà tặng của
chính quyền đất nước thống nhất dành
cho những người cầm bút đă từng nặng ḷng
với miền
“…Nói
chung, bộ trường thiên lấy khung cảnh thời
Tây Sơn, thế kỷ 18 và khởi đầu là sự
nghiệp của anh em nhà Tây Sơn, Nguyễn Nhạc, Nguyễn
Huệ, Nguyễn Lữ và chấm dứt khi Nguyễn Huệ
mất. Đây là thời gian có nhiều biến động.
Quan trọng là qua những biến động đó, cái thử
thách dành cho người đương thời, nhất là
những nho sĩ, những người viết lách, những
người có tŕnh độ trí thức cao phong phú lắm.
Mỗi người một thái độ phản ứng
khác nhau. Từ thái độ bất hợp tác với triều
mới như Lư Trần Quán, đến thái độ hợp
tác như Ngô Th́ Nhậm, Phan Huy Ích, đến người
thuộc loại cơ hội như Nguyễn Hữu Chỉnh.
Một thời đại mà tất cả biến động
của lịch sử và cái phức tạp của đời
sống hiện ra trọn vẹn, giống như những
phức tạp hiện ra trong thời kỳ cộng sản
ở Việt Nam vậy, giống nhau lắm. Và v́ giống
như vậy, thay v́ trực tiếp viết về cộng
sản, tôi chuyển qua hai thế kỷ trước viết
về thời Tây Sơn. Có nhiều hoàn cảnh mà tôi suy từ
thời ḿnh bây giờ sang thời trước…”
Trước sự hứng
thú lắng nghe của đám sinh viên, nhà văn Nguyễn Mông
Giác cũng đă hào hứng nhắc lại những kỷ
niệm trong khi hoàn thành tác phẩm:
“…Hoàn cảnh viết bộ truyện này là hoàn cảnh
vô cùng khó khăn. Sau năm 1975, tôi đang làm chuyên viên nghiên
cứu tại Bộ Giáo dục Sài G̣n (BGDSG) th́ bị cho
nghỉ việc. Tôi bán sách cũ ngoài chợ trời hai
năm, sau đó xin làm công cho một tổ hợp ḿ sợi.
Các bạn có gia đ́nh qua sau năm 1975 biết là cả
nước Việt Nam trong giai đoạn thiếu gạo
và phải ăn bo bo, nhập cảng bột ḿ rồi làm
ḿ sợi để sống. Tôi làm công nhân cho một tổ
hợp ḿ sợi từ năm 1978 đến năm 1981.
Chương tŕnh làm việc của tôi thời kỳ này là
6 giờ sáng đem một lon cơm, đạp xe từ Thị
Nghè tới Phú Lâm làm việc. Làm việc từ 8 giờ sáng
cho đến 12 giờ trưa. 12 giờ nghỉ ăn
cơm, ăn cơm xong từ 12 giờ đến 2 giờ
th́ ngồi viết. Xong rồi, làm việc từ 2 giờ
đến 8 giờ. Sau đó 8 giờ th́ ra khỏi xưởng,
chở ḿ sợi đi bán, về tới nhà khoảng 10 giờ
tối, và ngồi viết từ 10 giờ cho đến 12
giờ. Viết trong t́nh trạng làm việc và viết
như vậy trong bốn năm th́ hoàn tất bộ
trường thiên tiểu thuyết này, dày 2000 trang. Nói
như vậy, không có nghĩa là tôi có khả năng viết
trọn vẹn cả bộ truyện. Trong thời gian viết,
bộ truyện này bị ngưng lại v́ hai lần tôi ở
tù. Lần đầu viết xong cuốn ba th́ tổ hợp
ḿ sợi bị đóng cửa rồi ban điều hành tổ
hợp bị bắt. Năm 1979, các bạn nhớ đó là
thời gian Việt
Công sức đáng phục của
nhà văn Nguyễn Mộng Giác sẽ chỉ c̣n trong trí nhớ
và niềm hồi tưởng, buồn tiếc của riêng
ông, nếu ông không có một người bạn đời
tuyệt vời. Tôi vẫn tự cho rằng ḿnh có nhiều
khả năng “nịnh đầm”, biết ngợi ca những
người đẹp tài hoa, nhưng sao chợt vụng về,
t́m không được một từ nào khả dĩ thích hợp,
để tán thưởng cái tài bảo quản tác phẩm
và đưa chúng đến được nơi chốn,
chúng có thể chào đời của chị Nguyễn Khoa Diệu
Chi. Từ chỗ xé lẻ để cất giữ đến
mưu mẹo qua mắt sự kiểm soát gắt gao của
an ninh phi trường là cả một nghệ thuật, đ̣i
hỏi sự b́nh tĩnh và khôn khéo tuyệt hảo. Với
tư cách một độc giả, tôi xin được cảm
ơn người đi bên đời nhà văn Nguyễn Mộng
Giác. C̣n ông, xét ra không cần thiết, v́ đó là chức phận
thiêng liêng và tự nhiên của ông. Lẽ ra ông phải cảm
ơn ngược những bạn đọc có ḷng mới
phải phép. Đùa vô duyên vậy thôi, xin đừng giận,
ông nhà văn.
Vịn vào một thời đại
đă qua để mô tả những biến động lịch
sử cùng những diễn tiến hỗn tạp của xă
hội đương thời là một dụng ư khá quan trọng
của tác giả Sông Côn Mùa
Lũ. Tôi không rơ những người điều hành, chỉ
huy nền văn học nghệ thuật Xă Hội Chủ
Nghĩa có đánh hơi ra được điểm này ?
Chắc là có. Có nhưng họ vẫn biểu quyết
để thông qua việc in và phát hành rộng răi tác phẩm
này trong nước, chỉ v́ một lư do: giá trị đích
thực về mặt văn học và nghệ thuật của
tác phẩm. Từ rất lâu, vấn đề giao lưu văn
hóa giữa trong và ngoài Việt
Nhờ phát hành trong nước,
Sông Côn Mùa Lũ được
đón đọc rộng răi. Những câu chữ sau đây
của Hoàng Linh trên báo điện tử Tiền Vệ, cho
chúng ta biết ít nhiều về giá trị của những
sáng tác từ hải ngoại và tiếng vang không nhỏ của
Sông Côn Mùa Lũ:
“…Có
thể nói không cường điệu rằng, nếu
năm 1998 là năm văn chương hải ngoại chiếm
lĩnh sự chú ư của công luận trong nước, th́ nửa
năm đầu thuộc về tạp chí Văn Học
(Mỹ) và nửa năm sau thuộc về Sông Côn Mùa Lũ
và tạp chí Việt (Australia)...”
Ông Trần Độ, một
quan chức cấp cao của chế độ xă hội chủ
nghĩa, đă hồi hưu, cũng rất ưng ư với
Sông Côn Mùa Lũ, ông viết:
“Sau
khi viết thiên bút kư “Một cái nh́n trở lại ", tôi
vẫn tiếp tục suy nghĩ và thấy ra rằng c̣n phải
nh́n lại nhiều vấn đề lắm. Trong khi thấy
như vậy th́ lại đọc thêm một số sách về
sử và vài cuốn tiểu thuyết. Trong có một cuốn
mà tôi gặp trong đó nhiều ư nghĩ, nhiều tư
tưởng có thể gợi cho tôi nhiều suy nghĩ.
Đó là một bộ tiểu thuyết lịch sử tên
là "Sông Côn Mùa Lũ ", tác giả là Nguyễn Mộng
Giác nói về giai đoạn lịch sử nửa sau thể
kỷ 18 ở miền Trung nước ta, về phong trào
Tây Sơn của anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ.
Tiểu thuyết dựng lại chân dung nhiều nhân vật
lịch sử và cũng hư cấu chân dung một số
nhân vật của thời đại đó, một cách sinh
động, để làm nổi thêm các nhân vật lịch
sử có thật. Qua sự việc và lời lẽ của
các nhân vật, tác giả nêu lên những tư tưởng
và những vấn đề của thời kỳ lịch
sử đó mà cũng có nhiều ư nghĩa thời sự.
..”
Chẳng thể nào lượm
hết những bày tỏ về Sông
Côn Mùa Lũ, tôi xin nhắc lại một kỷ niệm
riêng: Nhớ đă lâu, sau khi mượn từ thư viện
Côte des Neiges về, tôi tạm
để bộ trường thiên này bên bàn nước pḥng
khách, cậu út của tôi đi ngang, chợt đứng nh́n
cái b́a một chặp, rồi thích thú với khám phá:
“Sách in trật lất chính tả
rồi, sông “con” mà có ô, thật…”
Cậu
chưa nói hết câu, tôi đă mỉm cười sửa lưng:
“Không
phải sông con, sông cái đâu con. Đây là danh từ riêng,
tên một ḍng sông ở B́nh Định như sông Hàn ngoài
ḿnh vậy…”
Cậu
út tôi đứng ngẩn mấy giây rồi bước đi,
không quên lầu bầu phỏng đoán:
“Chắc
con sông này qui tụ nhiều bọn côn đồ lắm!..”.
Tôi, thật sự cũng chưa
thấy ḍng sông Côn dài ngắn ra sao, hay không chừng đă
thấy qua rồi mà khi nh́n chưa biết tên. Quê hương
ḿnh chẳng rộng là bao mà đi chưa hết, biết
chưa tường quả thật đáng xấu hổ. Một
ngày nào có dịp về Việt
Tịch thu, hoả thiêu sách
báo, băng nhạc, họa phẩm…văn học nghệ
thuật miền
“…Đây là thời kỳ độ
viết lách sung măn nhất trong đời viết của
tôi”
Trong khung cảnh bao la màu
xanh của biển của rừng, trên đầu mây che,
chung quanh thú rừng, chim bướm, sâu bọ cùng thở,
Nguyễn Mộng Giác mỗi ngày hoàn tất một truyện
ngắn. Cái thời tạm dung ở Nam Dương của ông coi vậy
mà hạnh phúc vô cùng. Càng hạnh phúc hơn, những sáng tác
viết ban ngày, ban đêm đă có đám bạn đọc
chuyền tay nhau san sẻ, thưởng thức. Những tác
phẩm tốt số đó không bị tước đoạt,
không bị đục bỏ một chữ nào. Chúng phương
phi trở thành cuốn thứ nhất của bộ trường
thiên Mùa Biển Động,
và là từng phần da thịt của tập Ngựa Nản Chân Bon. Sự
thành công trong cuộc sống cũng như trong sự nghiệp
đến với Nguyễn Mộng Giác khá dễ dàng, nhờ
ông có một tấm ḷng rộng mở, biết lắng
nghe, biết nh́n và đánh giá chính xác những người
chung quanh. Trong bài nói chuyện với sinh viên đại học
“…Các kinh nghiệm vượt biên tôi cố gắng ghi
một cách trung thực, không tô điểm, nếu là
người bi quan th́ sẽ cho đó là những kinh nghiệm
xấu, nhưng nếu là người lạc quan th́ cho là
chuyện b́nh thường. Chẳng hạn như khi tàu
vượt biên bị chết máy, lênh đênh trên biển, hết
nước, th́ may mắn có trời mưa. Khi những giọt
nước mưa chảy xuống cái tấm bạt trên
ghe th́ mấy ông già không chút do dự, đẩy bật những
đứa trẻ ra để mà giành uống nước
đó. Trong cảnh tranh tối tranh sáng, cảnh giành nhau
để sống, con người rất tàn nhẫn.
Nhưng cũng chính các cụ già này khi lên đến đảo
th́ lại hô hào mọi người làm vườn hoa cho các
em chơi. Như vậy ḿnh nói các cụ già giành nước
với các em uống, và cụ già muốn làm vườn hoa
cho các em chơi, cụ nào là thật? Khó trả lời lắm,
rất khó trả lời. Một ví dụ nữa tôi lấy
trong chuyến vượt biên: do hệ thống hút nước
của ghe bị hư, ghe bị vô nước. Muốn cứu
ghe th́ phải tạt nước ra, nhưng không ai chịu
làm cả. Nước đó dơ dáy lắm, gồm cả
phân và nước tiểu, nên không ai chịu xuống tát ra
cả. Tôi thấy vậy th́ xung phong. Tôi nói tao già rồi
nhưng mà tao xung phong để bọn trẻ bắt
chước, hy vọng là bọn trẻ thấy ḿnh làm th́
sẽ thấy ḷng ân hận mà xuống giúp ḿnh, nhưng
không ai giúp cả. Sau đó tôi nghe bọn trẻ nói chuyện
với nhau, "Tội ǵ ḿnh phải xuống làm. Phải
giữ sức khỏe để lỡ ghe ch́m c̣n sức mà
bơi." Đại khái như vậy. Nếu ḿnh bi quan th́
cho là những con người rất xấu trong cảnh tồn
tại nguy hiểm. Nhưng nếu ḿnh lạc quan, nh́n một
cách dung dị hơn, th́ ḿnh cho họ đáng thương.
Qua những kinh nghiệm đó, tôi nghĩ là tôi có lư. Không có
người xấu, chỉ có người đáng
thương. Và tôi dùng cái nh́n đó để tạo những
nhân vật của bộ SCML và bộ MBĐ. Qua hai bộ
trường thiên và tập truyện ngắn Xuôi Ḍng, các bạn
sẽ thấy tôi nh́n đời không tốt, không xấu,
nó tự nhiên như vậy. Con người chỉ có hai loại,
con người đáng yêu và con người đáng
thương. Tôi không biết các bạn có đồng ư với
tôi không…”
Ngựa
Nản Chân Bon in đầu tiên vào năm 1984, năm tôi đang
ở Sài G̣n.
Năm 1989, tôi gởi bản
thảo một tập thơ, viết trong thời gian già
ba năm sống tại thành phố Montréal cho nhà thơ Thái
Tú Hạp, t́m cách in giúp. In truyện dễ dàng bao nhiêu th́ in
thơ khó khăn bấy nhiêu. “Con
đường vương giả tiến lên đài vinh
quang”, h́nh dung của nhà văn Vơ Phiến dành cho thơ,
cũng đă đúng như ông nhận xét tiếp… “nhưng đến đây th́ tiếng
nói thanh tao đành bị tiếng đại bác át hẳn”.
Vậy mà tôi vẫn cố chơi cho kỳ được.
Tập thơ của tôi có tên Chùn
Bước Đời Ngựa Ô. Nhận được
bản thảo, Thái Tú Hạp gọi ngay, đề nghị
sửa lại tên sách. Lư do: không khác với Ngựa Nản Chân Bon là bao nhiêu. Tôi thuận theo ư
kiến của anh Thái Tú Hạp, sửa tên tạp thơ thành
Ngơ Ngác Cơi Người.
Ngựa Nản Chân Bon đă
tái bản lần thứ 4 vào năm 2003, đây là tập
truyện ngắn thứ hai của tác giả. Sách dày 260
trang với 13 truyện và một bài “thay lời tựa” của
nhà văn Vơ Phiến, dài 14 trang. Không thể phủ nhận
mức độ tiêu thụ nói nên một phần giá trị
tác phẩm. Tôi không dám đề cập đến văn
chương, tác phẩm Nguyễn Mộng Giác. Ông là một
nhà văn thành danh đă lâu và có uy tín lớn trong lẫn ngoài
lănh thổ Việt
Ngựa Nản Chân Bon, là một
tác phẩm nhà văn Nguyễn Mộng Giác đắc ư. Sáng
thứ bảy ngày 28 tháng 2 năm 1987 trên đài VOA cho phổ
biến bài điểm sách Ngựa Nản Chân Bon. Bài viết
được thực hiện bởi kư giả Bùi Bảo
Trúc, dưới bút hiệu Bảo Lâm,
được in lại trên tạp chí Văn Học
tại Hoa Kỳ số 16, phát hành trong tháng 5-1987.
Bài điểm sách được
ông Bùi Bảo Trúc bố cục thành 4 phần, khá dài. Trong
hai phần đầu ông khai triển những ư chính:
. Ngựa Nản Chân Bon
(NNCB) cần nên đọc nhiều lần, v́ “mỗi lần đọc, dường
như lại một khiá cạnh mới của những
câu truyện đó hiện ra”
. giới thiệu bối cảnh,
thời gian và lư do viết của NNCB.
. mục đích viết, được
Bùi Bảo Trúc khẳng định: “NNCB đă được viết cho chính tác giả”,
không bị những ràng buộc bởi kiểm duyệt, chế
độ phải tuân thủ, và cả nhà xuất bản.
. cuốn sách là gạch nối
giữa hai thời kỳ cầm bút của Nguyễn Mộng
Giác (trước 1975 và sau này tại hải ngoại)
Tôi xin trích dẫn nguyên văn
phần kế tiếp:
“
trong số 13 truyện ngắn của tập NNCB th́ có 6
truyện lấy khung cảnh Việt
Nguyễn Mộng Giác là con người chừng mực
trong lời ăn tiếng nói ngoài đời, nhưng trong
văn chương, ông là người có đôi mắt ‘tinh
tường không để thoát một chi tiết nhỏ
nhặt nào’ như nhà văn Vơ Phiến đă có lần nhận
xét về ông. Trong truyện Tố
Chân, truyện t́nh duy nhất
trong cuốn NNCB, Nguyễn Mộng Giác viết về một
cuộc t́nh không kết thúc của một mối t́nh đầy
hệ lụy và nghịch cảnh. Mối t́nh đi từ
hoa bướm của tuổi mới lớn, của
đôi guốc cao gót đầu tiên đến một
đoạn đời hắt hiu của một thiếu phụ
không hạnh phúc trải dài ngang thời gian mười
năm trời. Truyện Một Ngày Như Mọi Ngày, có lẽ độc giả thấy
được con người thật nhất của Nguyễn
Mộng Giác. Ẩn dưới khuôn mặt ít nói, ít nói đôi
khi đến nỗi ta tưởng ông là người cả
thẹn và bẽn lẽn đó, là một bộc óc hài
hước rất khô, hài hước rất Ăng Lê của
ông. Một Ngày Như Mọi Ngày vẽ lại cảnh sống của một nhà
văn gốc nhà giáo, mà người đọc ngờ
đó chính là ông, mặc dù anh đă cẩn thận dùng ngôi
thứ ba số ít. Nhân vật này trong những băn
khoăn , lo âu của cuộc sống đă xuất hiện
với một khuôn mặt rất người, rất nhân
bản, rất hài hước và rất triết lư, cho dù
đó là lúc phân vân không biết bán món đồ nào trong nhà
để lấy tiền, hay làm thế nào kiếm
được cái áp-phe, hoặc đứng chen chân mua gạo
ở một cửa hàng. Truyện Dốc Nhân Sinh là một truyện chỉ có thể
xảy ra ở Việt
Những truyện viết về đời sống
trên đảo Kuru nơi ông viết cuốn NNCB đă là những
truyện sống nhất. Từ bức thư nét chữ nắn
nót của cậu bé gởi về cho mẹ, dặn ḍ đứa
em, đến bản tạ ơn của bốn thanh
niên chất phác viết để lại dưới chân Phật
đài ở một Niệm Phật đường trên
đảo, những lời lẽ chân thật một cách tội
nghiệp của những đời sống sắp bơ
vơ trên những vùng đất lạ. Nguyễn Mộng
Giác khéo léo vẽ lại được bằng những nhận
xét tỉ mỉ của ông những mẫu người ông
gặp trên đảo. Những nhân vật ấy trong những
ngày chờ đợi dài đằng
đẵng đă có dịp ngồi xuống, duyệt lại,
nh́n lại đoạn đời trước đó của
ḿnh. Đó là những con ngựa đă nản chân bon mà chịu
làm con ngựa gỗ. Đó là một ông già sống hồn
nhiên như một em bé mà lại triết lư đầy
người, nhân bản hết sức, một bà cụ chỉ
lo con gái ở Việt
(BảoLâm,Voice of
Bài điểm sách NNCB của
ông Bùi Bảo Trúc, quả thật quá đầy đủ.
Nhưng tôi vẫn muốn viết vài ḍng. Theo tôi, Ông Nguyễn
Mộng Giác thành công trong tác phẩm truyện ngắn này qua
các điểm sau:
. Thực hiện đúng câu
“Phải viết cái ǵ trung trực” (trong Một Ngày Như Mọi
Ngày)
. Sinh
động trong những nét phác họa cuộc sống
thường nhật chung quanh
. Tinh thần lạc quan và có
tài trong việc biến một số câu chữ thành những
h́nh ảnh hóm hỉnh, phát ra được tiếng cười
ngay trong những trường hợp bi quan nhất.
. Có một tấm ḷng trong sáng,
không hận thù và hằn học với quá khứ. Sự vị
tha làm cho ng̣i bút trở nên thong dong, nhẹ nhàng.
. Những triết lư về
sự sống, cuộc đời không quá xa vời. Nhờ
đó trở thành những lời nhắn nhủ, gởi gắm
chân t́nh, cũng như chia xẻ những vốn sống đă
có của ḿnh cùng mọi người.
. Ḍng
văn mang nhiều chất thơ,
Một tác phẩm quan trọng
khác của nhà văn Nguyễn Mộng Giác là bộ trường
thiên tiểu thuyết Mùa Biển
Động. Toàn bộ dày 2000 trang viết đều
đặn trong 7 năm, xen kẽ giữa thời gian đi
làm thiết kế đồ h́nh (graphic designer) tại một
công ty điện thoại Hoa Kỳ, ngày 8 tiếng. Để
có kiên nhẫn và hứng thú cầm bút, nhà văn Nguyễn Mộng
Giác cho biết đă vịn vào sự ngây thơ đi kèm với
niềm đam mê. Thế nào là ngây thơ ? tác giả giải
thích:
“…Nhưng
để giải thích v́ sao ḿnh kiên nhẫn như vậy
th́ điều chính là thế này, ḿnh chỉ bỏ công viết
được những tác phẩm đ̣i hỏi sự
kiên nhẫn khi nào ḿnh ngây thơ. Cái đam mê
đương nhiên là có rồi, nhưng phải ngây thơ
nữa. Khi tôi viết bộ này, th́ hoàn cảnh sống quá
bi đát, cả phương diện vật chất và tinh
thần. Tôi nghĩ rằng ḿnh viết như viết di
chúc vậy, viết xong chết cũng được.
Nhưng may là viết xong... chưa chết. Hồi viết
bộ này th́ tôi cũng ngây thơ nữa, cứ cho là cái
kinh nghiệm ḿnh trải qua ở Việt Nam từ năm
1963 là năm Ngô Đ́nh Diệm sụp đổ, cho đến
năm 1981, qua nhiều chế độ, nhiều thăng
trầm, nếu ḿnh không viết th́ sẽ không ai viết cả,
và như vậy th́ uổng lắm. Quá ngây thơ! Thật
ra, nếu ḿnh không viết th́ sẽ có người viết
và viết hay hơn ḿnh. Do cái ngây thơ đó nên tôi ráng viết
trong ṿng bảy năm và hoàn tất bộ này”.
Nhà văn Nguyễn Mộng
Giác cũng cho biết những khuyết điểm của
công tŕnh tâm huyết của ông:
“…Khi
đọc lại, dĩ nhiên thấy không bằng ḷng. Các bạn
biết ḿnh như người thợ hàn vậy thôi. Ḿnh lấy
miếng này ḿnh hàn miếng kia, độc giả không thấy
nhưng ḿnh thấy. Tất cả các phần ghép nối,
các phần giả tạo, phần tưởng tượng
chưa tới, ḿnh đều thấy cả. Đọc lại
tôi thấy không bằng ḷng. Nhưng may là, nếu hồi
đó không viết th́ bây giờ không viết nổi. Có
người hỏi tôi, bây giờ anh rảnh, sao không viết
cái ǵ đi. Tôi trả lời một cách triết lư là bây giờ
mọi thứ không c̣n quan trọng nữa, viết làm ǵ.
Ḿnh biết ḿnh không viết được th́ cứ nói
ḿnh không viết được, đừng nói dối. Quả
là khi ḿnh không c̣n ngây thơ th́ ḿnh không thể viết
được nữa. Chúc các bạn giữ được
ngây thơ, nhờ ngây thơ đó mà các bạn làm
được nhiều việc. Sau khi in bộ này, tôi không
c̣n viết được ǵ nhiều ngoài một số bài
luận về văn học như cuốn “Nghĩ Về
Văn Học Hải Ngoại”.
Dù tác giả chưa thật
sự bằng ḷng với công tŕnh của ḿnh, Mùa Biển Động vẫn
được bạn đọc đón nhận nồng
nhiệt. Tác phẩm gây được tiếng vang lớn,
tạo ra hai thành phần chê, khen. Bên phía những người
chỉ trích, hầu hết là những người chưa
kịp điều chỉnh cho phù hợp t́nh yêu nước
của ḿnh trước những diễn biến chung của
hai khối Quốc, Cộng. Quá khích, cứng ngắc và
đố kỵ đă tạo nên những người phê b́nh
văn học mà không cần đọc tác phẩm. Họ
chỉ dựa theo một vài tin thiếu xác thực trên báo,
hoặc nghe kể lại bởi những đánh giá hạn
hẹp, thiếu trung trực để có cơ hội bôi
bẩn, hạ uy tín một người có ḷng với văn
chương, với quê hương. Dĩ nhiên trong nhóm này
không thiếu những người thông minh, đánh hơi
được sự nguy hiểm của một ng̣i bút
đối với chế độ họ đang ngấm
ngầm phục vụ, buộc họ cần lấy điểm.
Những ǵ thiếu trung trực thường sớm
được lặng lẽ kết thúc. Thành phần tán dương
Mùa Biển Động không ít,
nhưng rất may không quá ồn ào. Giá trị của tác phẩm
cứ theo thời gian mà tăng thêm độ bền vững.
Với 2000 trang, Nhà văn
Nguyẽn Mộng Giác viết những ǵ ? tŕnh bày được
những ǵ ? Câu trả lời xin dành cho bạn đọc
tùy nghi dành cho chính ḿnh. Nếu vui tay mời gơ thành chữ
cho bốn phương cùng đọc. Cá nhân tôi, hiểu ḿnh,
biết người, nên xin áp dụng đúng vế sau của
câu này: “biết th́ thưa thốt…”.
Chỉ xin được giới thiệu bộ trường
này gồm 5 tập:
1/ Những Đợt Sóng Ngầm,
392 trang, Văn Nghệ xuất bản năm 1984, tái bản
3 lần.
2/ Băo Nổi, 239 trang, Văn Nghệ xuất bản
năm 1985, tái bản 6 lần.
3/ Mùa Biển Động,
332 trang, Văn Nghệ xuất bản năm 1986, tái bản
6 lần.
4/ Bèo Giạt, 433 trang, Văn
Nghệ xuất bản năm 1988.
5/ Tha Hương, 644 trang , Văn
Nghệ xuất bản năm 1989.
Một trong nhiều người,
đă vui tay một cách tận t́nh khi gơ thành chữ những
quan niệm và nhận xét của ḿnh về Mùa Biển Động, là một vị thầy giáo
trung học có bút danh rất yểu điệu thục nữ:
Nguyễn Thị Sông Hương. Nếu tác giả Mùa Biển
Động đă dùng 7 năm để hoàn tất bộ
trường thiên hai ngàn trang, th́ ông Nguyễn Thị Sông Hương,
vừa đứng nghiệp chủ quán sách Trung Việt ở
thành phố Montréal, Canada, vừa bỏ ra hai năm rưỡi
để thực hiện tươm tất cuốn Phê B́nh Mùa Biển Động.
Một công tŕnh nghiên cứu, nhận xét, đánh giá dày đến
332 trang, chữ nhỏ.
Là một nhà giáo Việt văn
kỳ cựu trong nghề, hành nghiệp tại trường
trung học Vơ Tánh, Nha Trang, ông Nguyễn Thị Sông Hương
đă bố cục rất chặt chẽ trong cuốn sách
phê b́nh văn học của ḿnh. H́nh như ông là người
đầu tiên và chờ trở thành người cuối cùng,
rộng tay với chỉ một tác giả như vậy.
Nếu nêu lên những ưu khuyết về cuốn sách phê
b́nh của ông Trung Việt (anh em bạn văn chúng tôi ở
Montréal thường gọi như thế) một cách cặn
kẽ, th́ tôi sẽ lạc đề. Nếu tôi dựa vào
sách ông để viết ít nhiều về Mùa Biển Động, ví dụ như tóm tắt
sơ lược cốt truyện, đưa ra những hoàn
cảnh lịch sử dùng làm bối cảnh cho tác phẩm, hoặc giới thiệu quan niệm
và chủ đích của tác giả, th́ tôi là người thiếu
lương thiện. Tôi đă có đọc Mùa Biển Động, nhưng chưa đọc
một cách nghiêm chỉnh, nghĩa là đọc rời rạc
làm nhiều lần, nhiều cơ hội khác nhau. Làm công việc
điểm sách hay nhẹ nhàng hơn là giới thiệu sách,
không những phải có kiến thức, khả năng tŕnh
bày những nhận xét khách quan của ḿnh một cách rơ ràng,
gọn nhẹ. Không thể nhờ bè bạn kể cho nghe về
cốt truyện, giới thiệu nên đọc một số
đoạn tiêu biểu, rồi bắt tay xuống bút, rồi
tha vào bài viết những tư tưởng, những câu viết
của những nhà văn thành danh nước ngoài để
ḷe bịp, gánh đỡ kiến thức của ḿnh.
Giới thiệu Mùa Biển Động trong mớ
chữ lạng quạng của tôi, không thể thiếu, nhưng
chỉ có thế, dù những nhân vật, những biến
động thời sự diễn tiến trong tác phẩm
dài hơi của nhà văn Nguyễn Mộng Giác, rất gần
với tôi, ngó lại như thấy rơ một thời. Bởi
cá nhân tôi có mặt trong đám nhân vật của ông Giác. Không
đốt nhà nhưng cũng từng từ khu Thanh Bồ
hơ hải chạy trở ra. Không diễn thuyết, kích
động, nhưng từng đứng trên lan can Ṭa Thị
Chính nh́n ra sông Hàn, nh́n đám đông hoan hô đả đảo
dưới ḷng đường Bạch Đằng. Không
mang Phật ra đường nhưng đă từng cùng bè
bạn thu vén giúp một số bàn thờ ấm hương
khói trên đường Ông Ích Khiêm, Triệu Nữ Vương,
Hoàng Diệu…ngậm ngùi trở vào hiên nhà. H́nh như rất
nhiều đoạn đời trong Mùa Biển Động đều phảng phất
h́nh ảnh của chính tôi một thời. Tôi không lạ mặt
với những tờ Lập Trường, Đứng
Đầu Gió…Những tin nóng bỏng có máu, có nước mắt
có cả sự giật giây, thổi phồng của những
người anh em bên kia sông Bến Hải, của những
bè bạn ăn cơm bên này thờ phụng bên nọ. Mùa Biển Động của
Nguyễn Mộng Giác vật vă quá dài, đi từ nền Đệ
Nhị Cộng Ḥa với đầy đủ những biến
cố lớn của lịch sử đến ngày hấp
hối của một chế độ, một thời từng
trưng dụng một ít máu của chính tôi. Sống lại
một thời từ Mùa Biển
Động, dĩ nhiên tôi không chỉ t́m ra tôi mà c̣n thấy
rất nhiều bằng hữu. Tôi cũng ít nhiều cảm
được chính tác giả sống ké vào những nhân vật
nào. Chính tác giả đă sống thật qua những ǵ ông hàn
nối, lắp ghép thành một công tŕnh văn học để
đời.
Ngoài Nguyễn Thị Sông Hương,
không thiếu những ng̣i bút phê b́nh uy tín phân tích Mùa Biển Động. Những
Thụy Khuê, Nguyễn Hưng Quốc …đều dự phần
chia vui cùng tác giả. Điều quan trọng, tuy dựa vào
bối cảnh lịch sử, nhưng Mùa Biển Động không thuộc loại tiểu
thuyết lịch sử, tác giả khẳng định
trong “lời thưa trước với bạn đọc”:
“
Toàn bộ trường thiên tiểu thuyết Mùa Biển
Động không phải là một bộ tiểu thuyết
lịch sử. Tác giả không có khả năng, mà cũng
không có ư định ghi lại các biến chuyển lịch
sử Việt
Cho nên dù tác phẩm có mô phỏng một số mẫu
sống, một số nhân vật, một số sự kiện
lịch sử có thật, nhưng Mùa Biển Động chỉ
là sản phẩm của tưởng tượng. Những
người từng tham dự vào các biến động lịch
sử trong giai đoạn này chắc chắn thấy rơ
điều đó.
Sỡ dĩ tôi có lời thưa này, là v́ cho đến
nay, vẫn c̣n rất nhiều bạn đọc không muốn
phân biệt giữa sự thực lịch sử và sự
thực tiểu thuyết.
Đâu là sự thực của đời sống ?
Đó là điều tác giả quan tâm trước tiên khi dự
định viết bộ trường thiên tiểu thuyết
này”
(Nguyễn
Mộng Giác)
Trước 1975, nhà văn
Nguyễn Mộng Giác có bài trên các tạp chí Bách Khoa, Văn,
Thời Tập, Ư Thức… nhưng ông chưa thật sự
tham gia vào việc làm báo. Nhờ cũng có lai rai đôi ba bài
thơ ở Bách Khoa, tôi làm quen với cái tên gọi Nguyễn
Mộng Giác, b́nh thường như những bút danh khác Nguyễn
Ngu Í, Xuân Hiến, Lê Ngộ Châu, Vơ Phiến, Trần Huiền
Ân, Vũ Quỳnh Bang, Minh Quân, Lữ Quỳnh, Trụ Vũ…Tôi
là một anh “Hai Lúa” của miền Trung, nhưng đi đâu
cũng sợ, đến đâu cũng ngại, phản ánh
rất đúng câu: “…con chim kêu
cũng sợ, con cá vùng cũng kinh” nên chuyện vào Sài G̣n
trong thời kỳ tập viết của tôi rất xa vời.
Chuyện ghé thăm các ṭa soạn là một điều không
tưởng. Tuy vậy tôi quen biết qua thư từ khá
nhiều, nhưng trong đó không có nhà văn Nguyễn Mộng
Giác. Tôi nhớ lại thời thỉnh thoảng có vài ba nhà
văn Sài G̣n có dịp tạt ngang Đà Nẵng, đă vui
chân ghé thăm tôi tại sở làm, trong đó có nhà văn Ngô
Thế Vinh, nhà văn Dzoăn Dân (qua đời ngay sau đó không
lâu) nhà thơ Phan Trước Viên (cũng đă qua đời
v́ bom đạn ít lâu sau)… và một người, không chắc
có phải là ông Nguyễn Mộng Giác không ? Nhưng có điều
lạ, đă từ lâu tôi h́nh dung trong đầu, tầm vóc
của hai nhà văn Ngô Thế Vinh và Nguyễn Mộng Giác
na ná như nhau. Vóc người không lùn, không cao. Tṛn tṛn, không
ốm, không mập. Nước da không quá sáng cũng chẳng
quá sậm, đủ độ vàng của một người
vừa trí thức vừa chân chất b́nh dân. Nói không nhiều,
cười không lớn tiếng. Nhưng tặng ngay cho
người đối diện sự thân mật, tự
nhiên. Riêng Nguyễn Mộng Giác, nhà văn Vơ Phiến tô
đậm thêm:
“…Ở Giác, tôi chắc chắn tất cả bạn
bè Giác và những ai quen biết Giác đều nhận thấy
cái hiện ra bề ngoài rơ ràng nhất là sự nghiêm chỉnh:
nghiêm chỉnh ở nét mặt, cái nh́n, phong thái. Đó là cái
tính cách hiển hiện nổi bật từ toàn bộ
trước-tác của Nguyễn Mộng Giác…”
Nhà văn Nguyễn Mộng
Giác không họa ra nhân dạng ḿnh, nhưng ông cho biết con
người nội tâm của ông:
“…Bản
tính tôi nhút nhát, vụng về trước đám đông (điều
này có lẽ ông khiêm nhường), không dễ tạo cảm t́nh nơi người khác
lúc sơ giao. Những người có thiện cảm với
tôi như nhà văn Vơ Phiến th́ rộng lượng cho rằng
tôi ‘cẩn trọng từ tốn, không dàn trải ḿnh ra bên
ngoài, không bộc lộ náo nhiệt, cuộc sống thu lắng
cả vào bên trong’. Những người có thành kiến xấu
chắc chắn sẽ nghĩ tôi lănh đạm, khó
khăn. Bản tính vui buồn, nhanh chậm thuộc về
bẩm sinh, tôi không can thiệp vào được. Tôi chịu
nhiều thua thiệt do bản tính đó, nhưng đôi lúc
nhờ ít nói cũng tránh được những lầm lẫn
ngông cuồng. Càng ít nói càng đỡ lỡ lời…”
(Tha
Hương, MBĐ 5)
Năm 1985, tôi qua Montréal vào tháng
giêng. Chừng bốn, năm tháng sau, nhà văn Nguyễn Mộng
Giác tiếp nối công sức của nhà văn Vơ Phiến,
chăm sóc tạp chí Văn Học. Tôi có dịp quen với
bút danh của tác giả Sông Côn
Mùa Lũ nhiều hơn. Nhà văn Nguyễn Mộng Giác
chắc cũng biết qua bút hiệu tôi chút chút, v́ tôi thỉnh
thoảng gởi bài cho ṭa soạn chờ được chọn
đăng. Thơ thẩn càng ngày càng trở thành chuyện
ruồi bu. Buồn chán, vất vả sinh ra thi sĩ. Sung túc,
trưởng giả sinh ra thi sĩ. Cứ vậy ngày một
nhiều, ngày một đông những người chí t́nh làm
thơ. Họ có cái thơ ngây lớn hơn tác giả Mùa Biển Động rất
nhiều. Và v́ thế ṭa soạn bất cứ loại báo nào
cũng thặng dư thi ca. Rất may cái thời “làm thơ gởi chạy nhật
tŕnh, đề tặng em để lừa ḿnh đó thôi”
(LH)
của tôi đă đi qua. Tôi gởi thơ đăng báo
để nuôi cầm chừng cái tên ḿnh cũng có. Tôi gởi
thơ đăng báo để tạ ơn các vị làm báo,
nuôi báo, đă gởi cho ḿnh báo đọc cũng có. Gởi
bài nhưng gần như chẳng gởi thư, hoặc họa
hoằn ghi vắn tắt bên dưới bài thơ vài ḍng, cụ
thể: “Anh thấy được
th́ ‘đi’ không th́ vứt.”. Có một lần tôi viết
nhiều chữ hơn cho ông chủ bút Văn Học: “ bài thơ có nhắc đến
tên nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, anh thấy ngại,
th́ bỏ”
Nhà văn Nguyễn Mộng
Giác gởi ngay cho cái hồi âm, đại ư: “sao lại ngại” và một
vài câu ngắn gọn nữa, chân t́nh, thâm thúy lắm. Nhưng
tôi nhớ không ra. Đây là lần đầu tiên và cũng
là lần cuối cùng tôi có được một vài chữ
viết của một người tôi ngưỡng mộ,
nhưng nay, mẩu giấy ấy lạc đâu mất. Thật
tiếc. Mỗi lần in thơ, h́nh như tôi có đề
tặng người cha đẻ của Tiếng Chim Vườn Cũ một tập, nhưng
tôi chưa hân hạnh được ông cho một tác phẩm
nào của ông để làm oai, khoe với đám con và cô vợ,
cũng thỉnh thoảng đọc sách. Tác phẩm của
Nguyễn Mộng Giác nặng kư ở nhiều phương
diện, giá trị nghệ thuật, lẫn chi phí in ấn,
đâu có thể thành xôi chuối của nhà chùa. Nhắc điều
này, tôi tuyệt nhiên b́nh thản, không có ư nhắc khéo hay trách
nhẹ ǵ, chỉ để chứng minh tôi hiện không có một
thủ bút nào của ông, để scan bỏ vào bài viết (như những người
khác), cho ấm thêm những ḍng ba hoa. Và từ nay cho tới
ngày về làm thơ ở ngục A tỳ, tôi chắc chắn
sẽ không có được cái đang thiếu, v́ nếu
có liên lạc cũng chỉ gơ vào email. Tiếc.
Giữa tháng 6 năm 1992, nhà
văn Nguyễn Mộng Giác cùng một số bạn văn
khắp nơi ghé về thành phố Montréal, tham dự buổi
sinh hoạt “Kỷ niệm 35 năm văn học hội họa
Vơ Đ́nh”, Nhà văn Nguyễn Mộng Giác đến Montréal,
dĩ nhiên, tôi có được bắt tay ông, nói với ông
vài câu xă giao. Ông vẫn như thời tôi đă tưởng
tượng trên. Tế nhị, ḥa nhă và đứng đắn
với nụ cười chúm chím trên môi. Những năm tháng
tiếp theo, giữa chúng tôi vẫn vậy. Tôi vẫn
được tặng tạp chí Văn Học dù năm ba
số chưa thấy cái tên Luân Hoán xuất hiện một
lần. T́nh h́nh tiêu thụ báo chí có phần sút giảm. Lệ
phí gởi báo lại tăng, Văn Học lên tiếng than
phiền, tôi hơi chột dạ, chẳng giúp được
anh em điều ǵ. Tôi vội ghi mươi chữ, kính gởi
đàng hoàng, để xin thôi nhận báo biếu. Dĩ nhiên
tôi được chấp thuận dễ dàng. Hết báo đọc,
tôi rất ít biết tin sinh hoạt của văn thi sĩ
bốn phương. Tin về nhà văn Nguyễn Mộng
Giác cũng gần như mù luôn. Rất may, ở gần tôi
có nhà văn Song Thao, anh cộng tác với Văn Học nên
có báo tặng. Tôi siêng th́ mượn đọc chơi. Chuyện
lẩm cẩm làm thơ đăng báo của tôi, tuy không
tuyên bố nhưng xem như chấm dứt, dù tôi vẫn mần
thơ tùy hứng. Nhờ qua
anh Song Thao, tôi biết nhà văn Nguyễn Mộng Giác có thêm
một số tác phẩm nữa:
Tập tiểu luận Nghĩ Về Văn Học Hải
Ngoại, xoay quanh các vấn đề như tên sách, với
19 tiểu mục, trong đó có ba bài Nguyễn Mộng Giác
trả lời nhà thơ Nguyễn Mạnh Trinh, nhà văn Trần
Doăn Nho và nhà văn Trần Long Hồ. Một bài thảo luận
về tiểu thuyết lịch sử với nhà văn Nam
Dao. Qua những câu trả lời phỏng vấn của
Nguyễn Mộng Giác, tôi hiểu thêm được rất
nhiều vấn đề. Nhà văn Trần Long Hồ đă
mở ra cơ hội để nhà văn Nguyễn Mộng
Giác nói về sự h́nh thành cùng diễn tiến sinh hoạt
của tạp chí Văn Học tại Hoa Kỳ . Nhà văn
Trần Doăn Nho nêu lên những câu hỏi có tính cách chuyên môn về
vấn đề sáng tác. Nhờ thế, chúng ta có thể biết
quan niệm văn chương, những yếu tố căn
bản trong tác phẩm của Nguyễn Mộng Giác. Ta cũng
biết thêm cách gầy dựng cốt truyện, cách sử
dụng nhân vật và những điểm cần thiết,
chuẩn bị trước khi bắt tay điều hành những
con chữ. Nói chung, kỹ thuật viết văn được
Nguyễn Mộng Giác tŕnh bày trong những câu ông trả lời
Trần Doăn Nho.
Một tác phẩm khác thuộc
loại tạp luận, có tên Bạn Văn, Một Thuở…
Mới nh́n cái đề, tôi có thêm một lần giật ḿnh
nữa. Tôi tự hỏi, hóa ra ḿnh đang bắt chước?
Rất may, nhà văn Nguyễn Mộng Giác không viết tầm
phào như tôi. Tuy đề tài của ông cũng liên quan
đến bạn bè, nhưng những ǵ ông viết toàn là
chuyện văn chương chữ nghĩa cả. Nó thể
hiện đúng tầm vóc và tác phong của ông. Muốn biết
ông đọc tác phẩm của Miêng ra sao, ông giới thiệu
Chân Mang Giày Số 6 của
Song Thao thế nào, hoặc cùng ông “Đi Vào Cơi Thơ Khoa Hữu”
v..v.. đều đọc thấy
trong tác phẩm dày 260 trang này. Giá cũng chỉ 13 Mỹ
kim. Người có khả năng viết cái ǵ cũng đạt.
Câu này đem nghiệm với
Nguyễn Mộng Giác rất chính xác.
Mùa hè năm 2006 tôi và gia đ́nh
bất ngờ đến thăm quận Cam
Tổ ấm mới của gia đ́nh
nhà văn Nguyễn Mộng Giác, khang trang rộng răi, nằm
trong thành phố Westminster, quận Cam, không xa trung tâm Little
Sài G̣n là bao nhiêu, chỉ năm phút, ba phút hay sáu phút… tùy hứng
của mỗi người lái xe, là có thể có mặt tại
nơi đô hội này. Căn nhà của nhà văn Nguyễn
Mộng Giác không to lớn như một villa sang trọng, nhưng là một nóc gia có phong
cách rất Việt
Tuy không thân t́nh, nhưng anh chị Giác
(tôi xin thay đổi cách xưng hô ở đoạn này cho
đúng với thực tế) đă dành cho tôi chừng nửa
tiếng đồng hồ, nói chuyện khá vui vẻ.
Đây là bản tính hiếu khách của anh chị. Tôi rút
được một bài học trong chuyến thăm viếng
đáng nhớ này là sự lạc quan. Bài học giản dị
nhưng tôi chưa chắc thực hiện nổi, nếu cũng
gặp khá nhiều trục trặc trong sức khoẻ
như anh Nguyễn Mộng Giác. Sự lạc quan của
anh đang chiến thắng những con vi trùng ung thư. Và chị Diệu Chi chứng minh
được câu nói rất nhà binh “tiếng cười át
tiếng bom”. Câu chuyện trong tương kính xă giao dần
dần cởi mở hơn, nhất là sau lúc anh Giác gọi
phone rủ nhà thơ Lữ
Quỳnh đến chơi, Lữ Quỳnh thành danh từ
đầu thập niên 60. Tôi biết danh anh từ lâu
nhưng cũng chưa được gặp bao giờ.
Cách đây chừng một
tuần, nhà văn Song Thao cho tôi
biết sức khoẻ của nhà văn Nguyễn Mộng
Giác đă vô cùng khả quan. Căn bệnh họ Ung của
ông đă thật sự bị thất thế, trước
sự b́nh tĩnh của ông cộng thêm sự vui vẻ lạc
quan của chị Nguyễn Khoa Diệu Chi. Người
đời thường nói: Sống chết là chuyện
thường t́nh. Tôi thấy khó b́nh thường được.
Nếu chẳng may ông Nguyễn Mộng Giác không có
được chị Diệu Chi, tôi không có được
Trần Thị Lư, Song Thao không có được chị Diệu
Hương, Phan Ni Tấn không có Châu Khả Khiếm… th́ chắc
rất là phiền. Nhà thơ Du Tử Lê đă kết hợp
với nhạc sĩ Từ Công Phụng để tạ ơn
em một đời. Nhà văn Thế Uyên và tôi cũng từng
được đồn là ca ngợi vợ. Nhà văn
Song Thao, trong trang đầu của cuốn truyện thứ
sáu của anh, cuốn “Bên
Lưng Những Con Chữ”, cũng đă bỏ nhỏ:
“Cho em, ghi nhớ 30 năm bên
nhau”. C̣n ông Nguyễn Mộng Giác đương nhiên đă
viết một trang “ghi ơn
nhà tôi” ở cuối bộ truyện Sông Côn Mùa Lũ. “ Sông Côn Mùa Lũ in được
trọn vẹn và tới tay quí bạn đọc, phần
lớn cũng nhờ công lao của nhà tôi, từ lúc phác thảo
cho tới khi thành sách. Xin phép được chia sẻ những
lời riêng tư này với quí bạn đọc, dù biết
đối với nhà tôi, những ḍng chữ này không cần
thiết lắm.” Chúng tôi là những người hít thở
cùng chữ nghĩa, không có mấy bà hà hơi tiếp sức,
cùng chia bớt khí lực th́ ắt sẽ khó vượt
đường dài.
Vui mừng trước tin
Song Thao báo, tôi quên chuyện thân sơ, email thăm hỏi nhà văn Nguyễn Mộng Giác
tức th́. Không phải nói thành lời, không phải đối
diện, với đầu ngọn bút ch́, tôi gơ thành chữ,
đâu có chi ngại ngùng, nên luôn tiện tôi xin phép dựa hơi
(mỗi lần muốn dựa hơi ai đều phải
nhiêu khê như vậy, chứ không hề tùy nghi) . Dĩ nhiên
với lịch sự, nhà văn phải cho phép. Tôi đă khéo
léo đặt ông vào chỗ đă rồi. Thật ra tôi đă
nông nổi bày một tṛ hơi liều, để rồi
viết một cách hời hợt, nhạt nhẽo. Dù sao tôi
cũng hy vọng, đây là cơ hội duy nhất để
tôi mang tặng ông bà Nguyễn Mộng Giác, Nguyễn Khoa Diệu
Chi, mỗi người một món quà rất chân t́nh.
Xin tặng nhà văn cơ hội
làm lại nhà giáo ngày nào, để thoải mái ghi lại những
chữ đă từng phê trên bài học sinh một thời:
Rườm rà, Lạc đề, Luộm thuộm và Vụng
về vv…
Xin tặng cô cựu nữ sinh Đồng Khánh Diệu Chi cái cơ hội để cười quên dứt. Và tiếp tục làm thêm chục câu thơ xuất thần, thâm thúy, như thơ chị đă sáng tác tốc hành, dành cho một nữ sĩ nào đó, tôi được nghe hôm nào. Đọc bài viết này của tôi chị sẽ làm thơ dễ dàng thôi, nhớ gởi cho tôi xin vài câu, vài đoạn, để cùng cười cho vui.
Luân Hoán