Lê Hân, một người thơ cô đơn giàu hạnh phúc

Tình anh em ruột thịt hẳn nhiên có phần đậm đà hơn tình bằng hữu. Nhưng trong đối thoại, tâm sự, hình như ở tình bằng hữu có sự cởi mở, tự nhiên hơn. Tôi với Lê Hân, tác giả thi phẩm Tình Thơm Mấy Nhánh, có cả hai nguồn chân tình này. Chúng tôi vừa là anh em vừa là bạn bè của nhau.

Năm 1941, thân mẫu tôi sinh một lúc hai người con. Một gái, một trai. Trong một bài lục bát tôi đã kể về lần sinh nở đặc biệt này:

“Vào năm đại kiết Canh Thìn/ trời triệu ta đến thiên đình rỉ tai/ “-chú mày tính thích lai rai/ cõi trần đang mở dài dài tiệc hoa/ nếu ưng, xuống đó khề khà/ một trăm năm để tinh hoa trổ đều”/ nghe xong, ta dông một lèo/ đựng đất mới nhớ quên đeo bản đồ/ còn đang bấm độn, bất ngờ/ sơn thần thổ địa vái chào, trình ra / “-Ở Hội An có một bà/ ăn chay cầu tự đã ba năm rồi...”/ chẳng cần suy nghĩ lôi thôi/ ta chui vào bụng bà ngồi tỉnh bơ/ ngộ thay, có ả tiên khờ/ cũng chui vào đó đợi giờ khai hoa/ tính ta vốn ngán đàn bà/ nên nhường ra trước, gọi là chị luôn/ nửa năm bò lật trên giường/ nhờ đái nhờ ỉa bình thường lớn mau/ chị ta tính trước suy sau/ sợ đời hành hạ chuồn mau về trời/ còn ta mang tiếng chịu chơi/ trơ thân ra nhận ngón đời thăng hoa/ từ bầm đập đến trót da/ thế nhưng vẫn muốn la cà sống lâu...” (Ngơ ngác cõi người người- Luân Hoán)

Như trong thơ, chị tôi, có quí danh Lê Thị Hạc, qua đời sớm. Còn tôi phất phơ đến hôm nay, không biết có kham nổi cái sứ mệnh “một trăm năm để tinh hoa trổ đều” hay không ? Chuyện đó chờ coi sau.

Tôi vẫn thắc mắc, những người sinh đôi một cặp nam, hoặc một cặp nữ thì thường được kéo dài cuộc sống đến tiểu thọ (60), trung thọ (70) hoặc thượng thọ (80 trở lên). Còn những người sinh một nam một nữ, ắt phải có một người hy sinh. Lâm bồn, khai hoa, vượt cạn...hay bình dân là... đẻ, với đa số bình thường, một con, đã là chuyện “mang nặng đẻ đau” toát mồ rồi. Má tôi lại phát hành gấp đôi, đau đến hai lần hơn. Năm đó má tôi được 37 tuổi. Cơn đau chắc đã làm cho bà sợ. Trong lúc tôi đã có phần nắm chắc cái vị trí con út, thì bất ngờ vào năm 1947, Lê Hân ở đâu trên trời, thông qua phép lực của ba tôi, rơi xuống tiếm vị, khi tôi đã lên 6.

Khác với tôi, èo uột, khó nuôi, phải bán khoán cho Chùa Cầu Hội An để giữ vững bổn mạng, Lê Hân, bụ bẫm, lẫm liệt...là một cậu út “hoành tráng” mà ba má tôi đang chờ đợi. Dĩ nhiên tôi và chị Kim Anh cũng rất khoái được có một thằng em trai ngó thật đã con mắt. Phải nói ngay ở đây, Hân chỉ là con út của má tôi, chứ không là con út của ba tôi. Vị cha già thấm nhuần Nho học lẫn tây học này còn cho chúng tôi ba cậu em cũng rất ngon lành sau này: Lê Hoàng, Lê Quốc Hùng, Lê Phước Hưng. (Tội, các em còn rất cực khổ ở Việt Nam ).

Không ai có thể tự chọn cho mình một thời điểm để ra đời. Chuyện đầu thai, chuyện tiền kiếp hư hư thực thực tạm gác qua một bên. Em trai tôi đến với cuộc đời vào ngày 02 tháng 02 năm 1947 tại Hội An. Tôi thật sự không nhớ chính xác năm gia đình chúng tôi tản cư, nhưng nhớ rất rõ đêm lên đường Hân còn chưa biết lật. Những địa danh đến trên lộ trình chắc chắn có Điện Bàn, Đông Bàn, Trung Phước, Quế Sơn...nhưng thứ tự trước sau hoàn toàn lẫn lộn. Hình như sau khi đến Quế Sơn, ba má chúng tôi chia ra làm hai cánh đề tìm đất đậu lại. Vì còn nhiều con nợ ở Quảng Ngãi, má tôi ẵm em Hân, dắt chị Kim Anh vào đó. Trong lúc ba tôi cõng tôi theo bước cơ quan. Xã Tiên Châu, Tiên Hội của Tiên Phước là điểm dừng cuối cùng của ba tôi, và cũng là điểm tập họp, chung sống của cả gia đình chúng tôi trong nhiều năm tiếp theo.

Có thể nói, suốt thời ấu thơ, Lê Hân sống giữa núi rừng thiên nhiên Tiên Phước. Vùng đất núi này cuối thập niên 40, bước qua thập niên 50 vẫn còn hoang dã. Dân địa phương thưa thớt, dân tản cư cũng không quá số lượng ngón trên hai bàn tay. Dốc đá, rẫy tranh, lùm mây (một loại cây), vạc quế, nương chè, hồ tiêu...nối tiếp nhau, chung đụng xanh tốt cùng nhiều loại cây: đùng đình, trảy, bời lời, ráy, găng, chuối nước, cải tàu bay, rau sưng, lá lót, buồng ngọt, cỏ đá, sim, chà là, lòn bon, lười ươi, dầu lai, lật mất, dủ dẻ...hàng ngàn loại cây với những tên gọi thật ngộ nghĩnh. Trong cái bao la xanh ngát đó, Hân biết bò, biết đứng, biết đi rồi biết chạy. Chúng tôi sống dưới mái nhà lợp tranh-săn, vách phên trét đất sét, rộng rãi trên một mặt đồi, có dốc đá dẫn lên. Trước mặt nhà là vạc quế. Bên trái nhà là nỗng đất rộng, nơi tăng gia sản xuất của gia đình chúng tôi. Nỗng đất này có đường đất dẫn xuống một lò chè đã ngừng hoạt động. Hân thường trực có mặt ở đây vào những buổi chiều. Lang thang một mình để mót những củ khoai sót nảy mầm, hay vẩn vơ theo chân “con gà tự túc” của em. Trong thời gian này tôi đã đến đình Tiên Hội hoặc các miếu làng để thọ giáo a, b, c từ các Thầy Y, thầy Phương. Hân ở nhà với con Bông (con dì tôi, theo má học buôn bán) hoặc với má, nhưng luôn thui thủi chơi một mình. Những ngày tôi nghỉ học, hay những buổi phải ở nhà coi nhà, tôi và Hân thường bày những trò bắt chuột. Chúng tôi xước bẹ chuối thành những sợi dây, nối lại cho dài, cột vào một nắp vung. Nắp vung được mở hé trên miệng một cái nồi đất đen thui lọ nhẹ. Rồi chúng tôi rình, chúng tôi chờ. Không gian hoàn toàn thanh vắng, thỉnh thoảng vang lên những tiếng máy bay bà già xa xa, nghe vô cùng buồn ngủ. Chưa khi nào chúng tôi tóm được một con chuột. Những anh chàng Tý còn khôn lanh hơn chúng tôi nhiều . Giật mạnh tay, nắp vung rơi ra ngoài, hoặc giật nhẹ quá nồi không được đậy kín. Cũng có vài lần cầm tù được vài anh. Nhưng không cách nào chộp cổ. Hé nắp là thủ phạm đào tẩu ngay. Không bắt được chuột, chúng tôi xoay qua “chấm” ve ve. Để nắm gọn những anh ve to tướng say sưa ca hát, chúng tôi dùng một cây dài quấn mủ mít ở một đầu. (Vườn nhà chúng tôi ở nhiều mít lắm, có khi chín hái ăn không kịp, rụng thơm ngát cả vườn), rồi đưa sè sẹ vào đuôi cánh con ve, thế là anh chàng giật mình bay, nhưng không đủ sức vượt được cái mủ mít. Chúng tôi bắt được ve ve rất nhiều. Chơi một lát chán thả ra. Bắt rồi thả, thả rồi bắt cứ vậy trong suốt những mùa hè.

Trong thời gian này, tôi đã tham gia vào đội ngũ nhi đồng, đeo huy hiệu hình mụt măng trên túi áo đàng hoàng, đội cả mũ ca lô. Hân thì chưa biết gì, nhưng vẫn hay bắt chước tôi trong nhiều “công tác”. Đáng kể nhất là nuôi gà “tự túc”. Với sở thích ưa màu mè và sự hùng dũng, tôi chọn nuôi một con gà trống. Mồng đỏ, đuôi uốn cong cầu vồng đủ sắc xanh, đỏ, tím, đen... Trong lúc đó Hân xin má một con gà mái để nuôi. Tôi vẫn chê con gà mái của Hân lọ lem, ngớ ngẩn. Thế nhưng chẳng bao lâu sau, con gà của Hân lục đục nhảy chỗ này, nhảy chỗ kia...cuối cùng nó nhảy vào một cái rổ, Hân đã bắc ghế để trên đầu chuồng nuôi hai con thỏ của tôi. Chuồng thỏ kê sát vách phía sau hè.Gà của Hân nhảy ổ vài ba lần trong một ngày nhưng không đẻ. Chúng tôi rình xem, thấy hắn cứ loay hoay trong ổ như không được hài lòng. Nhưng bất ngờ ngày hôm sau, Hân reo lên, một quả trứng vàng rõ to đã nằm trên mặt rơm lõm giữa rổ. Từ đó đến hơn mười lăm ngày sau, cứ sáng sớm chúng tôi đặt trả vào ổ một quả trứng, và khi gà đẻ xong lại cất vào cả hai quả. Để trứng ngoài ổ sợ về đêm chồn vào ăn mất. Cầm cái trứng ngay sau khi con gà rời ổ, thật là ấm tay. Con gà của tôi thì chỉ có biết gáy, và không ngớt bám chân cù rũ con gà đẻ thật sai của Hân. Lứa đầu má không cho ấp, nói là còn non trống. Hân buồn lắm. Em muốn có ngay một đàn gà con, đành phải chờ. Dĩ nhiên Hân cũng đạt được ước muốn. Còn tôi vẫn chỉ sở hữu một anh chàng thong dong, lười hết chỗ nói. Có đến việc ăn nó cũng mổ lên thả xuống, nhường phần cho đám gà của Hân, trông thật là tức. Ngoài việc nuôi gà, Hân còn đã biết tập viết một vài chữ cái trên lưng những tàu lá chuối. Giấy tự túc vàng sỉn nhà tôi không thiếu, má tôi buôn bán chè, tiêu, cau...giấy, bút luôn cả đồ xa xỉ phẩm nữa mà., nhưng Hân vẫn thích dùng que vẽ lên lưng lá. Ba tôi theo cơ quan suốt vài tuần lễ mới ghé về một lần. Má tôi cùng con Bông thì bận lo mấy cái bầu hàng bán, hàng mua của bà. Chị Kim Anh lo ca hát, tập diễn kịch. Chị Hòa thì đi học ở quận xa nhà, sáng đi chiều gần sụp mặt trời mới về. Tôi thì lo lêu bêu với mấy thằng cùng lớp a, b, c, có lúc quên cả Hân đang làm gì, ở đâu. Từ tuổi ấu thơ, em trai tôi chừng đã gặp cái cô đơn, giữa những người thân rồi. Đoạn đời ấu thơ của Hân, được chính em xác nhận là “nghèo lắm”, nghèo cả những trò chơi:

“Ấu thơ tôi nghèo trò chơi ghê lắm/ nghèo thì nghèo vẫn có ấu thơ tôi/ tánh bổn thiện, tôi hiền như đá tảng/ chán lang thang hai chân xếp bằng ngồi”

Không rõ em tôi đã có căn cơ tịnh tâm, ngồi thiền ngay từ nhỏ chưa ? Hay chỉ ngẫu nhiên ngồi chơi suông vậy thôi. Xin hãy nghe tiếp những hồi tưởng của một cậu bé chưa hề có bè bạn:

“Núi và rừng nuôi tôi cùng cây lá/ lá cây xanh tôi nhong nhỏng nhổ giò/ gần nhật nguyệt hơn là gần ba má / tôi, thiên nhiên như bè bạn, thầy trò”

Thì ra tôi đã nhầm, em tôi tuy ít gần gũi những người thân yêu trong gia đình. Nhưng lại rất gần với mặt trăng, mặt trời. Em không cô đơn. Bạn bè em chính là thiên nhiên. Hơn thế nữa, em tự biết mình, tự nhận mình là học trò của cỏ cây, đất đá, mây, trời...chung quanh. Được làm bè bạn, được thọ giáo với một không gian bao la, phong phú như vậy, không thể không hạnh phúc, không thể không biết hạnh phúc. Hân kể tiếp:

“Những buổi sáng ngồi co chân phơi nắng/ chào con chim về hót trước hiên nhà/ con chim nhỏ hình như thường giả dối/ đời chắc buồn nhưng vẫn phải ngâm nga”

Hình ảnh ngồi co chân dưới ánh nắng của một cậu bé quả là rất đẹp, Buổi ban mai ở núi rừng chắc hẳn còn nhiều khí đá bốc lạnh ? Cậu bé đã nhìn quanh, hẳn thế. Và gặp và chào con chim, người bạn rất thân của cậu. Trong cái cô đơn của mình chắc đôi lúc cậu cũng đã biết buồn, nên hồ nghi, đổ tội cho con chim...vẫn biết đời không vui vẫn ca hát ?. Và Hân bước vào buổi trưa:

“Những buổi trưa cúi lom khom trong bụi/ trốn tàu bay do thám đảo vòng vòng/ bàn tay cầm một nụ hoa dủ dẻ/ hương cùng lòng như bay bổng lên không”

Có thể Hân chưa hề biết những thảm khốc của chiến tranh. Sự tang tóc sẽ đến sau những đường bay của chiếc “bà già” lững thững qua trên đầu. Em vào bụi để trốn, mà không biết trốn chính xác một cái gì. Hoặc em biết, nhưng vẫn ngây thơ mang theo bên mình một nụ hoa. Dủ dẻ không phải là một loại hoa để trưng bày. Loại hoa này rất nhỏ, thường chỉ bằng đầu một ngón tay, sắc vàng, không đẹp lắm, nhưng mùi hương thật đậm đà, thật ngát. Tâm hồn của Hân bấy giờ cũng như một mùi hương. Cõi vĩnh hằng của hương thơm nơi nào, ngoài thinh không cao cả ?

“Những buổi chiều rảo chân trong rẫy quế/ gió không đưa mà nhận hết hương rừng/ mỗi gốc quế mở ra một cánh cửa/ cửa chẳng để vào mà để dựa lưng”

Thật rất lạ khi cảm nhận, hiểu ra làn gió đang bòn hút, gom góp những mùi hương trong không gian, thay vì chở những hương thơm phân phát khắp nơi. Có phải cậu bé cho rằng gió chính là cái không gian bao la đang vây bọc lấy mình. Thật không thể không theo chân Hân rảo bước trong rẫy quế, để rồi dừng và dựa lưng vào từng gốc cây. Mỗi gốc cây lại ngộ ra là một cánh cửa để suy tư hay mơ mộng. Chẳng thể nói trẻ em không biết suy tư. Suy nghĩ về một trò chơi nào đó chẳng thể gọi là không suy tư ? Một ngày tuổi ấu thơ của Hân, em tôi, đã nhẹ nhàng khép lại, Hãy nghe em sớm nhìn rõ về mình:

“Ấu thơ tôi chẳng có gì nữa cả/ không bi ve cũng chẳng có dàn thun/ ngày dài quá, ngồi không, rình con chuột/ thò thụt ngu ngơ sau cánh cửa buồng

một đôi lúc vài con gà tự túc/ lững thững vào nền nhà đất vãi phân/ gặp mặt tôi cũng không cần hấp tấp/ bước hai chân, hai chân bước phong trần

ấu thơ tôi quả đúng là như vậy/ cánh cửa đời cho tôi vốn hồn nhiên/ chẳng gì quí, nhưng bây giờ ngó lại / cảm ơn rừng, ơn núi, đất sông Tiên

khó thể tắm ‘hai lần cùng dòng nước’/ nhưng con sông ai cấm tắm trăm lần ?/về lại ấu thơ là đã tắm/ trong con-sông-tôi đang đổ theo dòng.”

Cảm ơn Hân, em trai, em đã viết được những câu thơ thật giàu hình ảnh. Những thao thức của em đã có phần lấn lướt hơn anh. Cảm ơn em đã nhắc đến dòng sông Tiên, một dòng sông chúng ta từng vọc nước, từng nô đùa. Thơ em chính là dòng sông ấy. Anh tưởng như đang bước đi trên mặt đá nằm kín mặt sông ngày nào. Anh tưởng như đang múc từng ngụm nước trong lòng mo cau chuyền cho em đổ vào một hang dế gần đó. Thời gian đã trôi xa hàng chục năm, nhưng chỉ ít dòng thơ của em, anh đã chạm tay vào được tất cả những kỷ niệm cũ. Cảm ơn, cảm ơn lắm, em thương.

Sau ngày có hiệp định chia hai miền đất nước, Hân, chị Kim Anh và má tôi mới trở về Liêm Lạc. Đất Tiên Phước giữ thân xác chị Hòa tôi ở lại. Câu viết giản dị này đã làm tôi ứa nước mắt. Bây giờ là 6 giờ 33 phút. Chiều nắng thật đẹp. Hôm nay, 14 tháng 4 năm 2006, Lý nghỉ lễ Phục Sinh, đang lục đục gì đó dưới phòng khách. Tôi ngồi gõ những kỷ niệm về một người em, mà lâu nay đã trở thành một người bạn văn của tôi. Hân cũng vừa mới gọi nhắc chuyện ngày phát hành sách cùng Song Thao sắp tới. Trời đã bắt đầu nóng.

Lê Hân và bạn học thời Phan Châu Trinh Đà Nẵng

Trở lại với chuyện ngày xưa. Sau khi má chúng tôi về tới làng. Chúng tôi ra ngay Đà Nẵng. Cuộc sống với đầy đủ nhân khẩu của gia đình ba má tôi thực sự bắt đầu. Trong những năm tiểu học, Hân thường được tôi chỉ dẫn. Bày vẽ bài vở cho Hân thì ít, mà đánh, cú, cụng đầu em vào bảng đen thì nhiều. Cái nghề gõ đầu trẻ của tôi chưa bắt đầu đã cáo chung. Hân thi đậu vào trung học công lập Phan Châu Trinh. Những năm trung học, Hân có nhiều bạn học rất tốt. Tôi mến nhất là các em Phạm Vũ Thịnh, Nguyễn Thống, Phùng Duyên, Vương Ngọc Long...(lớp của Hân về sau nhiều em được học bổng xuất ngoại, thành đạt hiện sống ở nước người. Phạm Vũ Thịnh hiện nay ở Úc, dịch rất nhiều cho tạp chí Hợp Lưu. Vương Ngọc Long, ở Mỹ, thì đã in thơ, thơ được phổ nhạc, phát hành khá nhiều CD). Hân làm quen với báo chí trong giai đoạn này. Em bắt chước tôi làm thơ, rồi làm ô chữ, đăng rất nhiều trên tờ báo thiếu nhi Tuổi Xanh ở Sài Gòn. Hân rời Phan Châu Trinh vào học đệ nhất Chu Văn An Sài Gòn. Một thân một mình nơi xứ lạ, em trở lại thời kỳ cô đơn như hồi ấu thơ. Được vào ở nội trú trong trung tâm Đắc Lộ, dù là người ngoại đạo, Hân đã tiến khá vững trên đường học vấn. Trong những năm này, chính Hân đã thường ghé tòa soạn Văn Học của Phan Kim Thịnh để hối thúc in thi phẩm thứ ba của tôi, tập Chết Trong Lòng Người. Năm 1967, tôi nhập ngũ theo lệnh gọi vào khóa 24 Thủ Đức. Tôi và đồng đội Mai Xuân Châu, vài ba lần ghé lại Đắc Lộ thăm Hân. Cùng ở Đắc Lộ với Hân, tôi còn có một cậu em con ông chú ruột, em Lê Hữu Liêm, sau này là luật sư, hiện ở Hoa Kỳ. Ngày Hân lên đường du học bằng học bổng của chính phủ Mỹ, cả gia đình đều không có ai vào Sài Gòn tiễn chân. Tôi cũng không xin được phép để ra phi trường. Nỗi cô đơn vẫn còn theo chân Hân đến sau này. Mời nghe cậu “du học sinh” tường thuật lại chuyến đi khỏi quê hương, rời xa người thân của mình:

“Ra đi từ thuở chớm hai mươi/ môi rớt nơi đâu những tiếng cười/ vài bộ áo quần, mươi cuốn sách/ tấm hình đen trắng thuở nằm nôi

bịn rịn nhìn quanh phi trường rộng/ người đưa người, đâu kẻ đưa ta/ không phải mồ côi mà đơn độc/ nhìn mây thấy rõ bóng cha già

nhớ trực lại thời năm sáu tuổi/ ở rừng với cú với chồn tinh/ cục đá lâu năm là thằng bạn/ đọt chè, củ sắn xiết bao tình

ngơ ngáo lập thân từ thuở nọ/ bây giờ hồ dễ lạnh bàn chân/ được đi du học đâu phải dễ/ sao lòng vẫn nghe nhớ loanh quanh

tay xách va li, tay nắm vé/ thang lên tàu sao ngắn quá đi thôi/ không ai đưa tiễn sao còn vẫy/ vạt nắng chênh vênh một góc trời

tàu đã vào mây, tàu theo gió/ vừa buồn vừa sợ vừa lo âu/ bàn tay lần giở trang tự điển/ vạn sự đầu nan sắp bắt đầu..”

(Tình Thơm Mấy Nhánh- Lê Hân, trang 120,121)

Tiết lộ cuộc đời tình cảm lứa đôi của một người em, có nên chăng ? Thật ra tình yêu của Hân một phần nào đã bày tỏ trong thơ. Có thể nói Hân vừa có nhiều may mắn, vừa có nhiều rủi ro. Một bạn đọc cũng là một người viết, phái nữ, đang sinh sống tại thành phố Houston Hoa Kỳ, sau khi đọc Tình Thơm Mấy Nhánh đã viết:

.... “ Bởi đã quen làm thơ và sống với thơ rất sớm, cho nên đến tuổi mười lăm anh đã viết được thơ tình rất nồng nàn. Nhìn thoáng qua thời sách vở thư sinh của anh Lê Hân thì đủ biết, anh là chàng tuổi trẻ có trái tim hình như lớn quá khổ bình thường:

... “Xum xuê những mối tình đầu khai hoa/ cổng trường ba lối vào ra/ tình tôi đứng ngắm cả ba lối tình” (Kho Tàng Thời Thư Sinh)

Quả vậy, thời trung học, Hân có một mối tình rất đẹp với Q. Cô gái xinh xắn, con một của một gia đình thương gia rất nặng tình với em trai tôi. Ba tôi đã tưởng có cô dâu thật hiếu thảo này, nhưng không ngờ sau chuyến lận đận qua tận xứ Hoa Kỳ để thăm người yêu, cuộc tình của hai đứa tan vỡ. Phần lỗi thuộc về đứa em khá lãng mạn của tôi. Hân thành hôn với người yêu mới, cũng dân du học. Đời sống êm đềm một thời gian dài với hai cháu trai rất đẹp trai, bất ngờ đứt đoạn. Hân có nhiều người yêu tiếp theo. Có cô tôi đứng ra làm chủ hôn đàng hoàng, nhưng rồi cũng chỉ năm ba năm. Rất may, Hân không thất tình:

“một đời tôi chưa thất tình/ yêu người là để yêu mình rõ hơn..

một đời tôi chưa biết buồn/ nợ duyên vốn rất bình thường tự nhiên...

yêu thương chẳng để tôn thờ/ là cho, là nhận tóc tơ, tôi người..”

Có lẽ nhờ quan niệm thông thoáng như thế, nên em tôi được xem là một người cô đơn hạnh phúc.

Hình như từ năm 2000, hoặc sớm hơn một vài năm, Hân trở lại sinh hoạt văn học nghệ thuật. Phan Ni Tấn viết:

... “Tôi cũng biết Lê Hân, trong mấy năm gần đây đã có dịp phát huy lòng nhiệt tình hăng say của mình qua các hoạt động văn nghệ. Óc thẩm mỹ của anh thật hữu ích, đã khéo léo trình bày các tập thơ văn của bạn bè anh em mà không cần hồi đáp...

Thơ Lê Hân hay, rất hay, đọc rất thú vị, hấp dẫn trong nhiều câu cú cũng như trong cách dùng từ. Thơ Lê Hân hay nhưng không mới, cũng không lạ. Lạ là ở người.

... Có nhiều người làm thơ tuy dễ nhưng dùng chữ không dễ. Ngược lại Lê Hân sử dụng từ rất nhuần nhuyễn, nhất là những động từ được tác giả thả vào câu đúng lúc, đúng chỗ, làm cho mạch thơ không những lai láng chảy qua từng vần, từng ý mà còn gây hứng bất ngờ. Bài “Luận Về Yêu” là một ví dụ:

mỗi nhánh chữ đều có tôi phục kích/ nằm lăm le tình mộng trong tim/ em lấp ló, tức thì tôi nhận diện/ yêu hay không là chuyện của trái tim”.

Giáo sư Đàm Trung Pháp, một cây bút quen thuộc của nhiều tạp chí văn học hải ngoại nhận xét:

“Lê Hân du học thành tài ở hải ngoại và mãi 35 năm sau mới trở lại thăm viếng quê nhà vào năm 2001. Quãng thời gian dằng dặc ấy đã chẳng làm giảm sút chút nào tấm lòng yêu thương anh dành cho quê cũ, cho người xưa. anh đã thăm lại Hội An, Đà Nẵng, quê mẹ, quê cha, và anh nhớ lại công ơn sinh thành dưõng dục của song thân nay không còn nữa. Tình cảm anh rạt rào và chân chất khiến người đọc thơ anh phải cùng anh nhỏ lệ cho những thương, những nhớ, những tiếc của một người đi tìm lại thời gian đã mất. Tôi đã xốn xang trong lòng khi đọc những đoạn thơ dưới đây của Lê Hân:

chẳng trăm thương, chẳng ngàn thương/ cả lòng tôi trải lên phường phố xưa...(Chào Hội An)

Đà Nẵng vẫn của tôi/ vĩnh viễn là của tôi/ dù giang hồ lưu lạc/ vẫn cõng trên lưng đời..(Đà Nẵng Của Tôi)

hỡi anh Nhứt, chị Dần...con quí cậu/ cho em nhờ thắp hộ những ngọn hương/ trong đọt khói nhìn từ xa ngàn dặm/ biết đâu chừng em gặp hết người thương ...(Làng Ngoại)

hưởng dương năm mươi bốn/ má tôi đã xa đời/ vốc đất đắp lên mộ/ tôi khóc thật sự rồi/ tháng tư ơi tháng tư/ tháng nhiệm mầu của Phật/ mẹ tôi theo trăng rằm/ chẳng phải về với đất (Má Tôi)

phút nhắm mắt không có con bên cạnh/ chắc dễ gì cha giữ trọn niềm vui/ con quả thật chẳng mấy khi tâm niệm/ dâng lên cha thương nhớ những trầm hương/ nhưng cùng tận trong tim con là cõi/ thờ mẹ cha trong suốt cuộc vô thường (Dâng Cha).

Tình yêu thương của Hân dành cho người, vật, cảnh sắc... đã được giáo sư Pháp giới thiệu rõ như trên. Còn tôi đã dành cho em những gì. Ngay từ thời thanh xuân, tôi đã tự biết mình không thể đem lại nhiều hy vọng làm mát mặt cho đại gia đình, cho tộc Lê làng Liêm Lạc. Tôi thối thác trách nhiệm làm cháu đích tôn cho ông nội tôi, một nhà nho rất quan tâm đến việc học hành. Tôi như thầm giao trách nhiệm này cho Hân. Và chính Hân nhiều lúc trở thành chiếc phao đỡ tôi qua những buồn phiền, chán nản. Ngay ở tập thơ đầu tay, tập Về Trời, Văn Học, Sài Gòn, xuất bản năm 1964, tôi đã thương mến dành một bài thơ dài cho em. Bài Tâm Sự Cùng Em Trai này, năm 2005, nhà thơ Thanh Thanh chuyển sang Anh ngữ, sau đó được phổ biến qua các trang điện tử. Bài thơ tôi bắt đầu viết từ một sớm mai dậy sớm. Nằm nghe những con chim se sẻ âu yếm nhau trên mái nhà,ngoài hàng hiên mà cảm thấy bi quan. Xin trích vài câu hơn là giải thích:

“hình như có tổ chim trên mái rạ/ anh nghe vui tiếng mẹ rỉa lông con/ chao ôi nhớ chiếc lồng tre thơ dại/ ôm say mê lên đôi mắt xưa tròn/

giờ thì chúng tập nhau bay có lẽ/ cho anh xin viên sỏi nhỏ trong em/ anh còn lại chút lương tâm này đó/ nỡ lòng nào đem bắn chúng sao em...

...khuya rồi đó, em về vui cha đợi/ đầu em thơm anh gói cả làn môi/ cha hôn xuống nghẹn ngào rơi tiếng lệ/ - thằng anh mày rồi chết sớm con ơi !”

Bài thơ dài đến 56 câu, linh tinh những tâm sự buồn khi nghĩ về tương lai lẫn sức khoẻ của chính mình. Mừng hay buồn về nỗi lo sợ của người cha già ?

Năm 1968, trong những lúc đùa giỡn với cái chết, ngoài mặt trận, tôi lại gởi về em trai tôi những tâm sự khác. trong bài Trái Tim Hành Quân (trong tập Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu)

... “em hỡi em / anh bây giờ là tên lính mù/ trong trận chiến tối / phải dùng lệ mình và máu thân yêu / để nhìn mặt người / phân chia thù bạn/ để bắn thật tình / để giết tự nhiên / ôi bàn tay anh xác xơ tủi nhục/ khẽ vuốt mặt mày (ngại sẽ ăn năn)/ tuổi trẻ anh bây giờ là đó / đời sống anh bây giờ là đó/ ai cũng có quyền xài phí tự do/ hình như anh cười dửng dưng chịu đựng / em nhận ra chưa, anh yêu mến của em

anh bây giờ là tên lính mù/ chỉ huy một trung đội điếc/ với chiếc còi trên môi/ và hàng trăm câu chửi tục...

....anh bây giờ là tên lính mù / của tiểu đoàn 1/4/ thuộc sư đoàn 2 bộ binh /chỉ biết ăn ngủ và hành quân / bài thơ này viết ra như một sự tình cờ / anh gởi Hân,/ người em trai xa xứ / hãy cầm lấy nỗi tình anh.”

Cũng là một bài thơ dài, tôi chỉ trích tiêu biểu.

Sau cuộc “đổi đời tôi đạp xích lô/ chở em đôi bận đâm vơ vẩn buồn..”(LHoán). Em tôi không cho tôi có cơ hội ngồi vá bánh xe đạp, hoặc đi dạo bán cà rem mà vẫn: ... “nghĩa là còn muốn làm duyên/ còn nghe tim đập loạn thiên trong lòng” Em đã rủ cô vợ T.T.B.V đến sở Emploi et Immigration Canada để ký giấy bảo lãnh cho cả gia đình tôi qua đoàn tụ. Ngày hai em ký là ngày 24 tháng 7 năm 1979. Sáu năm sau chúng tôi gặp nhau. Tuy vậy, nếu tính chi tiết, thời gian hai anh em cùng sống dưới một mái nhà chưa quá 10 năm. Hiện chúng tôi cư ngụ ở hai thành phố, xa nhau đến hơn 5 giờ lái xe.

Khi biết em tôi trở lại sinh hoạt văn học tôi rất vui. Dù sinh hoạt để giải trí hoặc .. “chỉ là những trám chỗ cho những khoảng trống khi những thú đánh tennis, đánh golf (Hân có chân trong hội...) có phần giảm vì thân thể mỗi ngày càng giàu có thời gian...”(TTMN). Ngoài ra, sau lần cùng H.Đ (cô vợ sau cả cô vợ V.T.T), về thăm Việt Nam trở qua, Hân và H.Đ rủ bè bạn sinh hoạt từ thiện, và nhóm Hy Vọng Cho Tuổi Thơ (Hope For Kids) có mặt.

Sinh hoạt từ thiện hình như đã chiếm khá nhiều thời gian của Hân. Là một người rất chịu khó tổ chức những buổi văn nghệ gây quỹ, Hân đã thực hiện được Dạ Vũ Hóa Trang (25-10-2003), Đêm Thơ Lê Hân, Nhạc Phan Ni Tấn (12-12-2003), Đêm nhạc thính phòng (với sự tham dự của Lệ Thu, Diễm Liên, Nguyên Khang, Hoàng Lan,Vương Hương, Nguyễn Thế An, Hoàng Thi Thao... 13-3-2004), Đêm Hoàng Lan (23-5-2004), Buổi Ra Mắt Sách của Song Thao, Luân Hoán (19-6-2005). Đêm nhạc thính phòng tại Montréal (với Trần Thu Hà, Trần Thái Hòa, Lệ Thu...), Gần đây nhất là buổi trình diễn của nhạc sĩ Từ Công Phụng cùng ra mắt sách của Hoàng Xuân Sơn, Luân Hoán, Song Thao (07-5-2006)...

Từ Công Phụng, Luân Hoán, Song Thao, Lê Hân (2006)

Có lẽ vì vậy lâu nay tôi ít gặp thơ của Hân trên các trang điện tử. Và cũng chưa thấy tập thơ thứ hai được in thành sách. Dù chỉ với mục đích làm thơ để vui chơi, quá thời kỳ để chen chân vào văn giới, thơ Lê Hân được khá nhiều người đón nhận, được nhiều trang điện tử đăng tải. Thảo Nguyên phát hiện một chi tiết lý thú:

“Anh Lê Hân tự nhận mình là tên liều mạng. Và với một chút chừng như chua chát, anh cho rằng thơ bây giờ đang được mùa – mà là mùa phá sản. Chỉ vì:

viết đại và in bừa/ đầy trời thơ thiếu tháng (Lời đầu tập)

Vì liều mạng nên anh vẫn làm thơ và in thơ, không ngoài một tấm lòng: “Yêu thơ và cứu thơ”. Một chút gì đó như trịch thượng, phách lối trong lý do làm thơ và in thơ. Nhưng hẳn đây là một cái quyền của những người vui chơi với ngôn từ, chữ nghĩa...”

Rồi Bắc Phong, Phạm Vũ Thịnh, Vương Ngọc Long...rải rác đâu đó nhắc đến Lê Hân, đến thơ Lê Hân. Cả tôi nữa cũng gởi đôi lời chào mừng tập thơ của em mình.

“Ông thân sinh tôi làm thơ. Tôi làm thơ. Em tôi làm thơ. Con tôi làm thơ. Và rồi cháu tôi sẽ làm thơ. Điều này không có gì lạ với người Việt Nam. Tôi tin một số lớn gia đình người Việt, đều có một vài người làm thơ, hay ít ra cũng thích thú với thơ..”

Chẳng còn điều gì để nói về em tôi nữa. Tôi vẫn ngại ngùng khi phải khuyên bảo chú ấy một điều gì. Chính là lúc tôi đóng vai người anh. Khi chúng tôi bàn về một mẫu bìa, một hình thức tổ chức...và không bàn chi đến những bài viết, là lúc tôi trong vai người bạn. Tôi vẫn giữ thói quen không đưa ra ý kiến về thơ văn của bằng hữu một cách dông dài, ngoài mấy chữ: hay lắm. được đó...tuồng như rất khách sáo.

Em tôi, một người làm thơ cô đơn giàu hạnh phúc. Tôi chẳng biết chọn ai trong số bạn gái của Hân hiện nay để làm em dâu, ngoài chú ấy chọn cho tôi, cho đại gia đình chúng tôi.

“Chị Kim Anh thương, em sẽ thúc chú ấy sớm lo việc này cho tuổi già sắp đến của chú đỡ cô quạnh. Thăm và chúc anh chín Hiển sớm bình phục”