Thắp Tình Thành Tôn

Hà Khánh Quân

Mang vinh dự “di sản thế giới” từ năm 1999 bởi Unesco, phố cổ Hội An ngày nay có khá nhiều dáng vẻ lòe loẹt lẫn khoe khoang, dù vóc dáng cùng khuôn mặt thị xã không có nhiều thay đổi. Vào những năm đầu của thập niên 60, trong sự thanh bình của nền đệ nhất cộng hòa, thị dân phố cổ có một đời sống thật an lành, bình dị. Quan hệ giữa người và người như có sợi dây vô hình gắn bó với nhau thật chân tình. Trong không khí hạnh phúc ấy, sinh hoạt nghệ thuật thầm lặng phát triển. Thi ca là nụ hoa hương sắc đã sớm nở giữa những nóc nhà, những vách tường giàu cỏ rêu.

Cửa Đợi, Sông Hoài (1) sông có biết

sông hoài nhìn cửa đợi mà thương

hiểu ra cửa đợi sông hoài đó

lòng đọng nghìn thu nét đẹp buồn

(Hà Khánh Quân)

(1) Dòng sông Hoài xanh mướt, ôm sát gót Hội An còn có tên Sông Thu. Mỹ danh này chợt thành tên khai sinh cho một bút nhóm thật thanh xuân.

Thành Tôn, được kể là một trong tam trụ của nhóm bạn thơ thời bấy giờ. Hình thức văn đoàn, bút nhóm hình như không thật sự thành hình. Nhưng sự giao hảo, trao đổi giữa những người cùng sở thích đã giúp họ cù rũ nhau sáng tác, tạo nên những sản phẩm nghệ thuật. Các tạp chí Bách Khoa, Văn Học, Hành Trình... tại Sài Gòn đã cấp cho Thành Tôn, Thái Tú Hạp, Hoàng Quy rồi Hoàng Lộc... những thông hành chính thức để mỗi người đi vào một đại lộ thi ca riêng.

Sau lưng tuyển tập thơ Sông Thu (của ba người) một thời gian khá dài, năm 1969, Thành Tôn chính thức cho trình diện đứa con-thơ đầu lòng của mình trong im lặng, nhưng lại được biết đến hết sức rộng rãi. Trên kệ sách miền Nam tự do đã có thêm tập thơ Thắp Tình vào tháng 8-1969.

Thắp Tình là một tập thơ rất đặc biệt trong công việc ấn loát. Tác giả của nó đã bỏ tâm huyết và công sức một cách trọn vẹn vào các khâu: trình bày bìa, sắp chữ, đạp máy in, đóng, cắt và phát hành. Công việt thật nhiêu khê, tỉ mỉ như vậy, tôi tin chắc chưa có một nhà thơ Việt Nam nào đủ chân tình và khả năng để thực hiện.

Công việc của chúng ta hôm nay là ngắm và đọc những nâng niu, trân quí của nhà thơ Thành Tôn. Xin bắt đầu từ hình thức.

Bìa tập Thắp Tình, quả thật không giống với bất cứ thi phẩm nào đã có mặt. Nó không màu mè, không phơi phới một khuôn mặt thiếu nữ dưới tay cọ tài hoa nào. Đen không đậm đà. Trắng không trong sáng. Xám không sạch sẽ. Cả ba màu buồn tối ấy hòa hợp với nhau để đỡ những vạch ô, không hẳn chủ nhật, không hẳn hình vuông, nhỏ lớn không đồng đều, nằm bên nhau tạo nên những mắt cáo trầm lặng, u uất. Trên cái nền bìa đầy ưu tư như vậy, tên tác giả, tên tác phẩm được sắp dán bởi những chữ cắt ra từ một tạp chí. Nghệ thuật này có vẻ bà con với loại tranh collage của họa sĩ Hồ Thành Đức. Nhìn chung, không thể không kết luận tác giả tự trình bày bìa chưa tới, dù không non tay. Ngày nay nhìn lại bìa tập thơ, tôi chắc nhiều người cho là thiếu mỹ thuật. Nhưng với thời điểm giữa thập niên 60, trong không khí u uất của cuộc chiến Nam Bắc Việt Nam, bìa tập Thắp Tình quả đã bật mí chút ít cái nội dung đang chứa đựng bên trong. Điều này làm nên khuôn mặt của tập thơ. Và đó chính là mỹ thuật. Quí hơn nữa là do chính bàn tay, tấm lòng của người thi sĩ tạo nên.

Đứng tên xuất bản, ghi trên bìa không là Am Tiêm hay Lá Bối rất thân quen với Thành Tôn mà là Ngưỡng Cửa, một nhà xuất bản tỉnh lẻ do chính Thành Tôn và vài người bạn văn nghệ khác tại Đà Nẵng chủ trương.

Thơ vốn được quí ở cái phẩm. Số lượng thường không được cho là điều đáng quan tâm. Có lẽ vì vậy, nên vóc dáng của những tập thơ có mặt trước đây, đa số đều rất mảnh khảnh. Cụ thể hơn, số trang mỗi một tác phẩm thơ chừng một trăm năm mươi trang trở lại. (đạt được số trang này cũng rất hiếm) . Đã thế mỗi trang thơ thường có những khoảng không gian giấy trống khá lớn. Dễ chừng những con chữ của thơ vốn khó thở, nên những người chăm sóc ấn loát đã rộng lòng. Biết đâu khoảng trống bên dưới những câu thơ cũng đã thành thơ không chừng. Dù gì nhìn những trang chữ thoải mái như vậy, người xem cũng thấy đẹp mắt. Và sự thư giản rõ ràng có hiệu quả,

Tập Thắp Tình của Thành Tôn vừa đúng một trăm trang, một số lượng đạt được điểm chuẩn. Mỗi trang thơ của Thắp Tình, phần nhiều có 8 câu, chia làm hai khổ. Số trang, tên sách cùng tên tác giả được in phía dưới. Hình thức chung này, quả thật làm trang thơ đẹp ra, phân biệt rõ ràng với trang văn, nếu là thơ tự do.

Trong một trăm trang thơ, Thành Tôn chia làm hai chủ đề. Mỗi chủ đề chỉ ghi một số thứ tự thay tên gọi.

Ở chủ đề thứ nhất gồm mười hai bài: Nói Với Con Gái, Hương Đồng Phấn Nội, Hồi Âm, Đầy Tháng Con, Thâm Tạ, Thư Cho Mẹ, Quê Hương Loài Chim, Thư Cho Các Em, Hương Khói, Nói Với Mẹ Từ Đà Lạt, Nghìn Năm Sa Mạc, Chứng Tích.

Thành Tôn đã dùng 12 bài thơ này để phơi trải tấm lòng của mình với những người thân yêu ruột thịt. Muốn sự bày tỏ đạt đến mức tự nhiên và đi vào đại chúng, tác giả đã khéo léo vẽ lên những góc cạnh của quê hương, những nét tang thương nghiệt ngã từ bom đạn để làm nền. Có thơ dành cho mẹ, dành cho con, dành cho anh em, dành cho cả bè bạn. Tất cả được mở ra một cách chân tình.

Mẹ vốn là một nền nhà, một bậc cửa rộng, để những đứa con dù hư, dù nên, dễ dàng trở về quì gối, sướt mướt đổ ra những tâm sự, những dằn vặt, những vui buồn. Mẹ chính là điểm tựa an toàn nhất trước mọi kẻ thù. Mẹ chính là nơi chốn để trút đổ hết những bất tài, bất lực, non yếu, lẫn phẩn nộ của riêng mình. Mẹ không phải là nơi trú ngụ thứ nhất hoặc sau cùng mà là nơi trú ngụ duy nhất và vĩnh viễn của một đời người. Mẹ dù còn sống hay đã quá vãng, con người vẫn luôn có mẹ, dù nhiều khi ta không hề nghĩ đến, không hề nhớ ra. Còn hơi thở vẫn còn có mẹ cha, điều này giúp cho mỗi câu thơ có một cái tâm tuyệt hão nhất. Sẽ khá mơ hồ để hiểu ra cái hồn của thi ca. Nhưng mọi sự trở nên sáng rõ hơn, nếu ta nhận biết một câu thơ giàu tình cảm, nhờ luôn giữ ấm sự thương yêu của đấng sinh thành. Thành Tôn có đến hai bài dành riêng cho mẹ trong mười hai tuyển chọn (phần 1) của anh. Xin được trích bài thứ nhất:

trên xứ sở xanh xao từng tiếng súng

trong hồn người dấu đạn đã chia phe

con ôm ngực từng đêm đau tiếng động

và từng đêm đường máu muốn lui về

thân sỏi đá len dần trong vô vọng

con quay đầu bỡ ngỡ ngắm dung nhan

cha nhát cuốc tình thương nuôi ý sống

xanh dần lên hương nội phấn hoa ngàn

mẹ hiu hắt đèn chong đêm ngóng đợi

nhà phên thưa gió thấm lạnh câu hò

núi sông cũng ngậm ngùi theo tay với

của thằng em đói cả tiếng ru hời

tôi bất lực như quê hương nhỏ bé

nhìn người thân dần khuất bóng tre buồn

nghe nỗi nhớ lớn dần lên dáng mẹ

hình ảnh cha trong xứ sở xa nguồn

còn ở đó thân gầy tay yếu đuối

làn da nhăn, mái tóc bạc bơ phờ

thư cho mẹ cùng xóm thôn cát bụi

nghe hồn hiền hơi lạnh bốc như thơ

cha nằm xuống giữa quê hương mòn mỏi

mảnh đất sầu có tiếp thịt xương không ?

mẹ ở lại đớn đau mềm sợi khói

thắp cho lòng ? con cháu ? cho non sông ?

(Thắp Tình trang 32 đến trang 34)

Bài thơ sáng, dễ hiểu, chắc khỏi cần dựa vào từng câu, để hưởng thụ chuyện “bình thơ”. Tuy nhiên, tôi thấy cần nêu rõ những câu tôi rất yêu thích.

Ở đoạn một, giàu hình ảnh, chữ dùng đơn giản nhưng thích hợp, mở rõ ra một chiếc cuộc trường kỳ với sự cam chịu của con người. Câu thứ nhì hay nhất đoạn này, nói rõ sự phân chia, thù hận bắt nguồn từ đâu. Trong khi đó câu thứ tư có một chút gì không sáng lắm.

Ở đoạn hai, câu thứ ba hay nhất.

Và đoạn 3 là đoạn, theo tôi, hoàn hão nhất của bài thơ:

mẹ hiu hắt đèn chong đêm ngóng đợi

nhà phên thưa gió thấm lạnh câu hò

núi sông cũng ngậm ngùi theo tay với

của thằng em đói cả tiếng ru hời.

Hình ảnh thật tuyệt vời, theo nhạc điệu sắp chữ của câu thơ. Mẹ hiu hắt/ đèn chong/ đêm ngóng đợi. Sự hiu hắt mơ hồ của mẹ như nhập vào sự hắt hiu của ngọn đèn yếu mỏi vì chờ đợi. Động từ chong trong câu không chỉ nói lên ngọn đèn được thắp sáng mãi, mà còn vẽ rõ tấm lòng người mẹ vẫn đang thắp sáng với những mong đợi, nhớ nhung.

Hình ảnh trong câu thứ hai còn tuyệt vời hơn. Câu hò của mẹ chợt có da thịt, linh hồn để cùng chia xẻ cái lạnh lẽo từ một vách phên không ngăn được cơn gió về đêm.

Câu ba và câu bốn đi cùng một hơi thơ, tô đậm cái nghèo nàn, thiếu thốn trong chiến tranh. Động từ đói ở câu bốn, nói theo lối nói Việt Nam bây giờ, là “trên cả tuyệt vời”. Xin được lẩm cẩm thêm, một chút. Từ với sau danh từ tay là động từ, không phải là giới từ (ai mà không hiểu ?). Với tiếng Quảng Nam thường dùng là vói.

Ở đoạn thứ 5: “còn ở đó thân gầy tay yếu đuối...”, trong bản in, trang 34 câu thứ hai, in là: “làn da nhen, mái tóc bạc bơ phờ”. Tôi nghĩ có sự nhầm lẫn khi sắp chữ, nên tự ý sửa chữ nhen thành nhăn. Thành Tôn thường dùng chữ chính xác và chính anh sắp chữ cho bản in, nên xin được hỏi lại. Theo tôi, chữ nhăn ở đây là nhăn nheo thay vì nhen nhúm.

Bài thơ thư 2 dành cho mẹ, cũng thuộc thể thơ tám chữ. Giàu hình ảnh là ưu điểm của thơ Thành Tôn. Sự tài hoa của anh còn ở khả năng rất thơm tay trong việc từ hình ảnh lồng vào sự liên tưởng rất bén nhạy và linh động:

... “tình cấy xuống đất phì nhiêu ý sống...”

... “suối mồ hôi cha mẹ kết nên tình...”

... “mọc thơ ngây trong ý đất tình người...”

Thành Tôn hình như sớm bị mất cha, nên không thấy anh dành bài nào cho thân phụ. Tuy vậy, trong những bài viết về mẹ, gần như không bao giờ anh quên nhớ và nhắc đến bậc trượng phu đội trời đạp đá này.

Lòng kính yêu cha mẹ thật vô cùng, nên dù viết thơ cho những đứa em, về những đứa em, anh cũng không quên nhắc nhở đến mẹ cha. Sự nhắc nhở, thương nhớ trở thành một điệp khúc, lặp đi, lặp lại, không chỉ để đám em của anh nghe mà còn để chính người làm thơ nghe lại đáy tình mình:

các em lớn bay xa tìm lẽ sống

trời đầy mây, bão sẽ đến khôn cùng

thấy ở đó tóc tang rừng biển động

anh lưng hồn quê nội mắt rưng rưng

thấy ở đó quê hương mình lớn dậy

bàn tay cha, quang gánh mẹ theo đời

giọng hát cũng ngại ngùng như mắt thấy

gói âm thanh làm ánh sáng mặt trời

thấy ở đó hình ảnh cha mỏi mệt

luống cày sâu, cây trái ngọt sum vầy

tình nhỏ xuống làm phân nuôi đất chết

nên ngậm ngùi chút nắng vẽ chân mây

thấy ở đó mẹ già theo xóm chợ

tóc hoa bay thao thức tiếng ru hời

chúng mình lớn lên giữa nhiều nức nở

giọng âm thầm tay mẹ ngọt tao nôi

thấy ở đó cả một rừng trăng sán

cả một trời cao, biển rộng, sông dài

và ở đó mây chiều che rối trán

cha mẹ giờ nước mắt chảy theo vai

anh trở lại con phố buồn bật sáng

tóc ai bay vẽ chiều nét hoang đường

quê hương đằng sau với nhiều vết đạn

mảnh hồn làng nhàu nát nếp yêu thương

(từ trang 39 đến trang 41)

Với bằng hữu, Thành Tôn, vẫn dành một giọng thơ chân tình thật riêng của anh, với thể thơ tám chữ đều tay. Nhà thơ Nguyễn Nho Sa Mạc đột ngột qua đời tại Đà Nẵng năm 1964. Một năm sau anh có bài Nghìn Năm Sa Mạc. Đây có lẽ là bài duy nhất, Thành Tôn viết về bè bạn, dù gia tài bạn bè của anh đồ sộ không kém gì những bạn văn thơ cùng thời.

người nằm xuống hoang vu hồn sỏi đá

có nghe chăng lời nói hắt hiu này

kẻ ở lại nhìn đời e thẹn mặt

nên vô cùng mỏi mắt cánh chim bay

còn một chút buồn vươn lên cỏ mọc

một chút hồn thất lạc phố tình xưa

thấy gì khác hơn giọng cười tiếng khóc

chợt bâng khuâng xanh vầng mắt giao mùa

một năm đó còn gì trong cỏ mộ

tình đã đi ai kẻ nhớ về thăm

còn âm hưởng bước chân mòn mấy phố

cũng ngậm ngùi như hơi thở xa xăm

người nằm xuống giữa vô cùng sa mạc

chiếc hồn thơ bé bỏng ghé nơi nào

ai thắp khói cho bóng chiều râm mát

để canh trường thao thức mấy vị sao

còn nhớ gì khi mùa xuân tìm đến

khi tình yêu đánh thức giấc nghìn năm

làm, chút nắng vàng che dòng mắt thẹn

nghe hoang vu hồn sa mạc yên nằm

(trang 49 và 50)

Đọc xong bài thơ trên, tôi thèm được là bạn của Thành Tôn. Thèm được một ngày nào đó khi xuôi tay, nhắm mắt, anh viết tặng cho đôi câu. Chỉ một đôi câu thôi tôi đã mãn nguyện. Bởi vì thơ Thành Tôn, chỉ cần đọc một vài câu đã thấy thú vị. Không tin, mời bạn đọc lại:

“ai thắp khói cho bóng chiều râm mát”

Hình ảnh này đâu dễ bắt gặp, nếu chúng ta không có nhiều dịp ở nông thôn. Và cho dẫu chúng ta thưởng ngoạn những đám khói rơm cao ngất, trên một cánh đồng rộng sau mùa gặt, mà không có con mắt thơ cũng dễ gì nhận ra. Câu chữ của Thành Tôn giản dị, nhưng chất thơ thì vô cùng.

hoặc:

“một chút hồn thất lạc phố tình xưa”

Cái ngậm ngùi lâng lâng cứ thấm dần vào lòng người đọc một cái êm ái nhưng sâu thẳm. Hơi thơ nhẹ nhàng nhưng dây dưa vô cùng tận. Câu thơ này dùng được cho nhiều hoàn cảnh khác nhau, tôi tin rằng người đọc thơ sẽ nghiệm thấy.

Tóm lại với chủ đề tình người và quê hương, chúng ta thấy Thành Tôn rất xuất sắc trong giọng thơ nhắc nhở, kể lể. Sự tỉ mỉ, tường thuật của anh, càng lúc càng thân mật đậm đà. Những hình ảnh anh nhắc nhớ, những tên gọi mộc mạc anh nêu lên, gói ghém tất cả chân tình của một người vốn nặng lòng với bốn chữ hương đồng phấn nội:

“...tất cả ngày xưa, chừ là kỷ niệm

bên trâu dầm, cầu Bà Đội... tang thương

vì bởi thời gian một lòng quyết chiếm

cả chúng mình. Cả bướm. Cả chim muông

nào Bích, nào Ngân, nào Hà, nào Tố

đã không còn vết tích của ngày xanh

mà lại Ngọc Bích, Thu Hà... rất ngộ

đang bôn ba trên mấy nẻo kinh thành

và những Đào tong, Thi gầy, Hải móm

cũng lên đường dẹp loạn giữ quê hương

như anh biết tre tàn măng sẽ nhóm

câu hát: à ơi...vẫn quyện trong sương

...

(Hồi Âm, trang 21-24)

Đợt khói lam chiều tương tư mái rạ

anh thấy gì trong đó hay không ?

nếp sống bình yên màu xanh sắc lá

gói ghém cuộc đời nắng hạ mưa đông

tản bộ nhàn du dừng chân xóm Hạ

mới thấy cảm nhiều luyến mến quê hương

những túp lều tranh ấm tình thôn dã

tô đắp cuộc đời một nắng hai sương

sáng ra đồng những bác Tư cày cuốc

trong trường làng những thằng Út ê a...

vọng từ ruộng dâu tiếng hò quen thuộc

giọng những cô Lài trầm bổng gần xa

sau cửa hoàng hôn đèn dầu lụn bất

tất cả như vừa quên mọi âu lo

áo vá quần khâu gói tròn chân thật

niềm thương yêu len lỏi giữa câu hò

trống sớm làng Trung, chuông chùa xóm Thượng

tiếng quê hương vang vọng tháng năm dài

giọng hát : à ơi...chảy tràn tám hướng

tiếng nói cuộc đời khoan nhặt êm tai

những thứ ấy những hương đồng phấn nội

tô điểm cuộc đời thầm lặng thêm duyên

dù nắng rào đường, dù mưa chắn lối

chốn quê tình vẫn đậm nét trinh nguyên

nếp sống bình yên màu xanh sắc lá

gói ghém cuộc đời nắng hạ mưa đông

đợt khói lam chiều tương tư mái rạ

anh có thấy gì trong đó hay không ?

(Hương Đồng Phấn Nội trang 17- 20)

Đọc thơ như thấy ngay trước mắt mình một làng quê nội, hay một thôn quê ngoại từ cái thuở xa xưa thanh bình. Cảnh đẹp, người chân tình, thật khó có thể gặp ở đâu ngoài làng quê Việt Nam, trong thời được học Quốc Văn Giáo Khoa Thư. Bài thơ trên của Thành Tôn không khác gì một bài học thuộc lòng, mà chúng ta đã được trải qua một thời. Quá khứ ở trước mặt, nhưng khó có thể chạm được, ngoài sự hình dung phong phú. Để viết được, tôi chắc rằng Thành Tôn rất giàu kỷ niệm với nông thôn, ngoài ra anh còn có khả năng hình dung và tưởng nhớ rất phong phú.

Sẽ thiếu sót, nếu không trích thêm một đoạn nhỏ anh viết cho đứa con gái thân yêu đầu lòng (ngày nay đã là một nữ bác sĩ y khoa, hành nghề tại Sài Gòn)

“...Một tháng ra đời điều gì con thấy

điều gì con nghe con khóc con cười

cha ở phương xa mặt trời thức dậy

cha ở phương xa súng nổ ngậm ngùi

con sinh ra đời nhà thương giải phẩu

nhà thương dành cho cuộc chiến bây giờ

tiếng con khóc hòa tiếng la tiếng ré

anh cụt tay, chị què cẳng không ngờ...

...

đúng ba mươi ngày trong tầm cuộc sống

chuyền tay thương yêu nội ngoại vui vầy

trên xóm làng ta ì ầm tiếng súng

khoảng trống quê hương con lấp sao đầy

(Đầy Tháng Con)

Từ thế giới hiện thực, giàu kỷ niệm và hình ảnh ở phần một, Thành Tôn bước qua phần hai với những suy tưởng, ưu tư của một thanh niên trước thân phận của đất nước và con người. Thơ có hơi thở của lý luận, lãng đãng những nhân sinh quan. Chỉ đọc 14 tựa bài : Miền Cư Ngụ, Cuộc Tôi, Tội Đồ, Vào Lòng Đất, Giả Dụ Cho Một Người, Tinh Thể, Cuộc Đuổi Bắt, Gỏ Cửa Đời, Cúi Xuống, Cuối Cuộc Kiếm Tìm, Ranh Giới, Gọi Tên, Tiếng Động, Thuyết Giáo, chắc chúng ta cũng sớm hình dung ra sự thay đổi trong tư duy và ngôn từ thơ Thành Tôn.

Miền Cư Ngụ mở đầu cho chùm thơ này như sau:

1.

Bước chân đuổi theo cùng ngày tháng

con đường vòng không dẫn đến đâu

muốn soi mặt mình gương đã rạn

tôi trở về tôi như vực sâu

tôi thỏa thuận xác thân miền cư ngụ

nhận sống đời như chuyện đã đành

cha mẹ anh em cùng ngôn ngữ

trao đổi nhau như dĩ nhiên

2.

kể từ đó đứng ngồi cho phải phép

vô lẽ nằm khi thiên hạ đi

cũng có lúc tưởng mình lộn kiếp

nhìn tay chân mặt mũi nghĩ hơi kỳ

đặt câu hỏi cho từng người đã gặp

nhưng lạ thay, bị từ chối cảm thông

nên trở về tôi thằng lạ mặt

trở về tôi cùng một chiếc gông

làm kẻ lưu vong trên thây xác

có đứng đi đâu ý định riêng

phải sống là đầu hàng cái chết

sao tranh dành nhau một miếng ăn

3.

bây giờ tôi như kẻ tử thương

nén cái nhìn tật nguyền lên thân thể

tay có cụt tôi ôm em bằng môi

chân có què tôi đi bằng hai vế

4.

đến trăm tuổi đời, tôi ngã xuống

sống đã khôn thì thác phải thiêng

thôi giả từ anh em nó về đất

tôi rời tôi như một chiếc tên

(từ trang 55 đến trang 58)

Đọc thơ, tôi cảm được cái lạ, cái mới, nhưng nắm được ý chính của tác giả thật chính xác thì phải thú thật chưa đủ khả năng. Đại khái cũng chỉ nghiệm thấy mơ hồ:

Miền Cư Ngụ có lẽ chính là cuộc đời. Và cuộc đời của tác giả, đang ở vào thập niên 60, đầy biến động, máu lửa, dấy lên từ chiến cuộc quốc cộng. Con người vốn khó hướng dẫn, quyết định số phận của riêng mình, nên càng sớm trở thành bất lực. Nhịp quay của chiến tranh, kéo bừa chúng ta đi không ngừng nghỉ. Dẫu có ý thức hay không đánh giá được cuộc chơi, chúng ta bắt buộc phải tham dự. Sự bất lực trở thành bất mãn và buông xuôi. Cuộc sống từ đó chóng trở nên vô nghĩa. Những cử động, những hít thở trở thành những động tác cho phải phép vì nhận sống đời như chuyện đã đành.

Tuổi trẻ là giới trực tiếp tham gia vào chiến cuộc. Tiếng nói của súng đạn cộng thêm ít nhiều triết lý hiện sinh từ phương Tây, đã ảnh hưởng trực tiếp đến giới thanh niên tại các đô thị miền nam Việt Nam. Từ đó họ thường trực tưởng mình đang mang những chiếc gông ngàn cân (“tôi trở về tôi cùng một chiếc gông”), hoặc tệ hại hơn nữa là sống trong ám ảnh làm kẻ lưu vong trên thây xác/ có đứng đi đâu ý định riêng/ phải sống là đầu hàng cái chết..

Những ưu tư “bây giờ đau nỗi phân thân/ nặng vai âm phủ nhẹ chân địa đàng...” (cuộc đời) ăn nằm thường trực trong một số trí thức, mang cái “mốt suy tư cuộc chiến” đã làm tầm mắt họ nhìn đi đâu cũng gặp những “ranh giới” đại loại như:

Vui riêng, cười lẻ, khóc thầm

đời sao sống vậy hồi âm cõi nào

vô ra nhạt bóng lao đao

co thân thủ thế trông vào những đâu

nhện buồn chỉ đó canh thâu

lưới chăng hồn dựng mắt sầu nhặt thưa

tôi lui chân lạc tay thừa

mẹ cha cũng vậy nên chưa hiểu giùm

xuống lên trời tận đất cùng

anh em ngày một muôn trùng cách xa

máu hồng mạch sẻ lần qua

bàn chân vỉa phố một ta kẻ chờ

dây dưa chắp nẻo ơ thờ

ngọn đèn chứng dám cũng mờ bóng quen

sống không tiếng động thân hèn

lại qua cũng vậy chi bằng thu thân

đi, về bóng lạ bàn chân

dòng sông nghiệp dĩ tiếp dần biển khơi

quanh co nghĩ rộng đất trời

cái tôi hiện hữu một thời vong nô

khép dần cánh cửa hư vô

thân chưa nhập thế cơ hồ cách xa

(ranh giới, 83-85)

Thành Tôn nghĩ, Thành Tôn viết, có thể cho thế hệ của anh, nhưng trong đó chưa hẳn có cá nhân anh. Con người của nghệ thuật thi ca, đỡ bàn tay anh viết được những bài thơ mang dấu tích một thời kỳ lắm hận thù:

Tôi rảo bước trên sợi giây ngờ vực/ nhưng lạ thay vẫn giữ được thăng bằng/ tôi giả lơ với tôi từng uẩn khúc/ tra hỏi mình phải sống đây chăng

nó đã đến trú nơi tôi từng bữa/ và tò mò lục lạo nỗi ưu tư/ tôi nhẵn túi có gì đâu đời sống/ tóc đã thưa dần râu đã hư

tôi rờ khắp châu thân rồi tự hỏi/ có tay chân mặt mũi cũng tình cờ/ ở trong đó âm thầm vang tiếng gõ/ và máu hồng chắc cũng hư vô

tôi tra gạn tôi như cuộc chiến/ không lý do trên số phận con người/ sống lẩn lút để thấy mình hiển hiện/ mãi rồi quen nghĩ cũng vui

khi bắt gặp tôi thấy mình ủy mị/ thân cong vòng uốn dấu hỏi bâng quơ/ gương trước mặt vô tình không tráng thủy/ nên lập lờ tôi nỗi hư vô

(Cuối Cuộc Kiếm Tìm, 81 - 82)

Trên mỗi tấm thân xem đã nặng/ hai vai sầu đeo nhánh tử sinh/ bởi có mặt anh tôi hiện diện/ nhưng mỗi chúng ta là cõi riêng

sống không là cõi phúc/ chết đâu nỗi cực thân/ đứng đi như trò bấm nút/ không là nhau nhưng chấp nhận chung

cần có mặt nhau như tấm kiếng/ sao hóa trang thêm những râu/ khi mở mắt biết mình sẽ nhắm/ tranh dành chi nỗi thiệt hơn

Đời chưa đủ giả dối/ sao còn đeo mặt nạ chung thân/ sống là thu vào trong chiếc vỏ/ ta vẫy vùng cho nó lăn

làm người không lựa chọn/ diệt sinh đâu là chuyện tiên thiên/ mỗi chúng ta còn đeo thêm chiếc bóng/ dãn co và lẩn quẩn trong chân

không là anh nếu tôi vắng mặt/ sống là soi vào nhau/ đừng sắp chúng ta thành công cụ/ đã đành là động vật như ai

hãy cúi xuống gõ bốn chân như ngựa/ hãy đứng lên từng bước như đười ươi/ cử động đó đâu là ta có phải/ bởi sống đời không luận suy

Tôi bắt tay anh chắc gì thân thiện/ nhưng đâu thù nghịch nhau/ sống là dửng dưng xoay hai mặt/ sấp ngửa gì cũng chung

(Thuyết Giáo, 97-100)

Con người đời thường vẫn giữ Thành Tôn đứng với số phận cam chịu, hoặc có thể tích cực, trong sáng hơn. Bởi anh đã tham dự vào cuộc chiến một cách bình tĩnh, và chu toàn trách nhiệm của một thanh niên rất khả quan. Xuất thân từ khóa 25 Bộ Binh Thủ Đức, người con của Lộc Phước, Đại Lộc, Quảng Nam, từng được tập trung cải tạo trong các lò trả thù từ 1975 đến 1982, rồi được bứng ra khỏi quê hương. Mừng thay cái nôi thơ anh vẫn luôn mang theo bên mình.

quê hương là một cái nôi

đặt trong lòng thuở chào đời, muôn năm

đi đâu cũng vẫn ngồi nằm

trong nôi, trong cái tấm lòng quê hương

(Hà Khánh Quân)

Hà Khánh Quân

27-8-2009