Giới thiệu thi phẩm Ngày Qua Rất Vội

của Lưu Nguyễn

Trang Châu

Lưu Nguyễn tên thật là Nguyễn Thế Nghiệp, sinh năm 1947 tại Quảng Nam. Trước 1975, dạy học rồi vào quân ngũ. Vượt biển tỵ nạn và định cư tại Montréal, Canada vào năm 1980. Từ đó đến nay, suốt mười mấy năm, Lưu Nguyễn có thơ đăng trên các tạp chí ở hải ngoại như Văn, Văn Học, Làng Văn, Thời Tập, Sóng, Sàigòn Times, Nắng Mới, Canh Tân v.v… Lưu Nguyễn hiện cùng một số thân hữu chủ trương tạp chí Nắng Mới và là đương kim Chủ Tịch Trung Tâm Văn Bút Québec. Tác phẩm đầu tay của Lưu Nguyễn, tập thơ «Tri Âm» ra mắt rất thành công cách đây ba năm cũng tại Montréal này.

Nhà phê bình văn học Nguyễn Hưng Quốc đã viết «Làm thơ là một nghệ thuật. Đọc thơ cũng là một nghệ thuật. Làm thơ là nghệ thuật sáng tạo cái đẹp. Đọc thơ là nghệ thuật khám phá cái đẹp». Tôi xin mạn phép nói thêm, giới thiệu thơ là trình bày cái đẹp tìm thấy trong nghệ thuật sáng tạo của nhà thơ. Do đó những gì tôi cảm thụ được khi đọc thi phẩm «Ngày Qua Rất Vội» đều rất chủ quan.

Như cái tựa của thi phẩm đã hàm ý, «Ngày Qua Rất Vội» nói lên nỗi ray rứt của tác giả trước tốc độ của thời gian. Thời gian qua vội vàng đã biến nhiều thứ thành kỷ niệm, nhất là tình yêu. Có những kỷ niệm biền biệt, nhắc để mà nhắc, như để một lần rồi thôi:

Ta gọi thầm tên em như gọi về nỗi nhớ

Nhữnh con đường cỏ mượt vẫn thênh thênh

Nhữnh công viên xanh lá vẫn êm đềm

Nhưng tất cả đã đi vào dĩ vãng.

Nhưng cũng có những kỷ niệm được hồi sinh rất vui đẹp, rất đậm đà như sự tái ngộ với bằng hữu mà Lưu Nguyễn đã viết với một giọng thơ rất mực chân tình:

Thôi đã gặp mình vui ngày hạnh ngộ

Mặc mai này, mặc những chuyện thương vay

Đời mấy thưở tình cờ câu đốn ngộ

Trải tấm lòng, cùng bạn trắng đêm nay.

Và cũng có những cái đã mất, đang mất, và có người đã tưởng vĩnh viễn mất, nhưng Lưu Nguyễn vẫn tin là tìm thấy lại được trong tương lai. Đó là sự ngăn cách hiện tại với quê nhà, mà hình ảnh thân thương tiêu biểu nhất bên kia bờ đại dương là hình ảnh người mẹ già ngày ngày tựa cửa mong đợi «thằng con biệt xứ rất thưa tin về». Lưu Nguyễn tin vào sự tuần hoàn của lịch sử. Lòng thành của nhà thơ được thể hiện bằng lời khấn nguyện để bánh xe lịch sử quay nhanh hơn:

Đốt tàn thêm nén nhang này

Hết cơn dâu biển nghìn sau sẽ là…

Cái «sẽ là» đó nhà thơ không nói trắng ra, nhưng một khi đã «Hết cơn dâu biển» thì đương nhiên ngày mai trời sẽ tươi sáng, thanh bình trên quê hương yêu dấu của chúng ta.

Thời gian qua mau, nhà thơ thấy mình càng ngày càng tiến dần về chặng cuối của cõi tạm. Cảm thấy mình bất lực trước sự ngắn ngủi của cuộc sống, nhà thơ đôi lúc đâm ra có thái độ bất cần đời:

Chấp chi cõi tạm vô thường

Trăm năm một thoáng tà dương bay vèo…

Dẫu cho đời có hư hao

Cầm bằng rót chén rượu vào hư không…

Đời sống nặng về vật chất của xã hội văn minh làm con người thường xuyên sống trong cạnh tranh và căng thẳng. Riêng con người trong nhà thơ đã thấy được cho mình một lối thoát: Tìm nơi tĩnh tâm. Một buổi đến với Làng Cây Phong đã mang lại cho Lưu Nguyễn sự an hòa trong tâm hồn:

Bên bờ đại giác mênh mông

Ba nghìn phiền não theo dòng nước trôi.

Tình bạn chiếm một phần không nhỏ trong thơ cũng như trong đời sống của Lưu Nguyễn:

Thơ tiễn bạn hiền, ta lòng nhói buốt

Cực lạc, thiên đường, xin hãy bình yên.

Với một người bạn mới khuất, tuy miệng chúc bạn đến một nơi nào đó «bình yên» nhưng chính trái tim nhà thơ lại «nhói buốt». Những buổi họp mặt, nhất là với bằng hữu từ xa về, là những thời khắc quý giá mà Lưu Nguyễn trân trọng ước mơ và ghi nhớ:

Có những ước mơ trở thành thôi thúc

Ám ảnh lòng ta, ray rứt tháng ngày

Điểm hẹn vẫn xoay quanh vòng trái đất

Về lại nơi này hội ngộ đêm nay.

Bạn bè ơi, có còn nhau

Trắng đêm đốt nến, nghìn sau nhớ đời…

Đọc thơ Lưu Nguyễn, ta bắt gặp một tấm lòng luôn luôn rộng mở với nhân thế, với cuộc đời, với quê hương và với cả chính mình.

Quê hương nhỏ của Lưu Nguyễn là Quảng Đà, nơi tác giả trải qua thời thơ ấu với rất nhiều kỷ niệm. Quảng Đà có thành phố Đà nẵng :

Ơi thành phố của một thời tuổi dại

Dẫu rong chơi qua khắp mặt địa cầu

Vẫn tha thiết một ngày mai trở lại

Tỏ chút tình cho Đà nẵng, quê ta.

Quảng Đà có con sông Thu Bồn, một con sông rộng với mặt nước lúc nào cũng nhuốm vẻ buồn hiu hắt, khiến cho nhiều nhà thơ sinh trưởng tại vùng Quảng Đà thường nhắc đến nó trong thơ của mình. Ta hãy nghe Lưu Nguyễn nói về sông Thu Bồn, dòng sông mà tác giả âu yếm gọi là «Dòng sông tuổi nhỏ» bằng những lời thơ nồng hậu :

Đến tự Trường Sơn bờ đá dựng

Đặc quánh phù sa, đẫm ruộng vườn

Thắm thiết bao tình người xứ Quảng

Nước Thu Bồn như mạch sống quê hương.

Nếu ai đã đọc thi phẩm thứ nhất, «Tri Âm», của Lưu Nguyễn và bây giờ đọc «Ngày Qua Rất Vội» sẽ thấy trong thi phẩm thứ hai  này, một đề tài được nói tới nhiều hơn so với tập «Tri Âm», một đề tài đào sâu khía cạnh tình cảm của nhà thơ và đó là một điều khá làm ngạc nhiên, một đề tài rất cũ mà luôn luôn mới, một đề tài hầu hết các nhà thơ đều nói tới, hoặc một lúc nào đó, hoặc đôi khi suốt cả đời mình, một đề tài mà mọi nhà thơ đều nói ra, nhưng không ai giống ai, và ngay từ chính một người khi đề tài được đề cập lại không bao giờ giống nhau. Đề tài muôn thưở hiện diện trong thi ca Việt Nam đó là tình yêu. Trong thế giới của tình yêu, hạnh phúc thường được nói bằng im lặng. Ít thấy nhà thơ nào lên tiếng khoe hạnh phúc của mình trừ Xuân Diệu nhưng cũng chỉ một đôi lần :

Từ lúc yêu nhau, hoa nở mãi

Trong vườn thơm ngát của hồn tôi.

Chỉ khi gặp ngang trái, bẽ bàng, khi duyên không trọn hay khi tình nhạt phai, lúc ấy con tim đơn côi hay phiền muộn mới thổn thức và hồn thơ mới lai láng. Do đó thơ tình yêu, thường, nếu không muốn nói luôn luôn là buồn. Buồn có nhiều cung bậc, có nhiều phương cách biểu hiện. Đặc điểm của nỗi buồn trong thơ tình yêu của Lưu Nguyễn là vẻ chừng mực và kín đáo, vẫn tiếc nhớ, vẫn bâng khuâng, nhưng ngôn ngữ thơ rất mực từ tốn, gần như lễ độ. Nguyên do có lẽ vì Lưu Nguyễn đã ung dung chọn cho mình một thứ tình yêu dễ chọn, chỉ biết âm thầm yêu mà không hề thắc mắc về tình cảm của đối tượng. Yêu như là một cái thú cho riêng mình. Có được yêu lại cũng tốt, không được yêu lại cũng chẳng sao. Ta cứ dệt mộng phần của ta: Ca tụng người và tin người cũng không thờ ơ với ta:

Răng em trắng, nụ cười tròn

Cho duyên về trụ giữa vòng môi xinh

Má đào thắm cả bình minh

Mắt kia như thể vương hình bóng ta.

Tuy nhiên, nhà thơ cũng biết, chọn cách yêu đơn phương như thế, phần thua thiệt luôn luôn về mình :

Từ ta là ánh mắt nhìn

Từ em ngoảnh mặt đã nghìn trùng xa.

Triết gia Ernest Renan đã có một nhận xét sâu sắc về tâm lý của những người đang yêu: «Trong vật được yêu mọi thứ đều trở nên đáng yêu». Lưu Nguyễn đã diễn tả đúng tâm trạng đó:

Thưở yêu người, mật đắng cũng thành thơ.

Nhưng mối tình nào rồi cũng đi đến một kết thúc và cách yêu rất thơ, nghĩa là thiếu thực tế, đã đưa đến một kết thúc sau:

Không dưng ta lại gặp người

Bên đường ngả nón nói cười vu vơ.

Không dưng người chẳng một lời

Nhìn thăm thẳm giấu nụ cười sớm mai.

Không dưng ta kẻ đã thừa

Bởi chưng người ấy cũng vừa sang ngang.

Trong tập «Ngày Qua Rất Vội», tôi yêu nhất những câu lục bát. Hai câu thơ sau làm ta liên tưởng đến Phạm Thiên Thư của Động Hoa Vàng:

Xưa em bên cội sứ già

Vân vê tóc thẹn khép tà áo bay…

Theo tôi, những câu lục bát thành công là những câu diễn tả trọn vẹn một cảnh huống, một tâm trạng, có khi cả một câu chuyện mà chỉ cần một câu lục đi với một câu bát là đủ. Nó đòi hỏi cô đọng chữ và hàm súc ý:

Từ ta là ánh mắt nhìn

Từ em ngoảnh mặt đã nghìn trùng xa.

Người con trai qua «ánh mắt nhìn» đã thổ lộ lòng mình, nhưng người con gái qua cái «ngoảnh mặt» đã khước từ ngay tình yêu. Câu chuyện tình bắt đầu từ cuối câu lục và chấm dứt ở cuối câu bát!

Kính thưa quý vị,

Nhà phê bình văn học Nguyễn Hưng Quốc đã viết «Mỗi bài thơ là một hệ thống mở: nó không ngừng hoá thân trong từng người đọc, thậm chí trong từng lần đọc …Mỗi một cách giải thích mới lại làm cho nó phong phú hơn, giàu có hơn». Ước mong quý vị khi đọc «Ngày Qua Rất Vội», mỗi vị sẽ có một cách giải thích mới làm cho tác phẩm phong phú hơn, giàu có hơn. Và tôi chắc đó là điều tác giả mong muốn nhất.

Trang Châu

(22/5/1993)