tín ngưỡng

phồn thực là ǵ?

Đặng Hoài Thu

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Thời xa xưa, để duy tŕ và phát triển sự sống, ở những vùng sinh sống bằng nghề nông cần phải có mùa màng tươi tốt và con người được sinh sôi nảy nở. Những trí tuệ sắc sảo th́ t́m các quy luật khoa học để lư giải hiện thực và họ xây dựng nên triết lư âm dương, c̣n những trí tuệ b́nh dân th́ nh́n thấy ở thực tiễn đó một sức mạnh siêu nhiên, bởi vậy mà họ sùng bái nó như thần thánh và xây dựng nên tín ngưỡng phồn thực (phồn: nhiều, thực: nảy nở). Tín ngưỡng phồn thực từng tồn tại suốt chiều dài lịch sử, được thể hiện ở hai dạng: thờ cơ quan sinh dục của cả nam lẫn nữ và thờ hành vi giao phối.


Thờ sinh thực khí

Thờ sinh thực nam và nữ của dân tộc Chăm

Các cơ quan sinh sản được đặc tả để nói về ước vọng phồn sinh. Người xưa, qua trực giác, tin rằng năng lượng thiêng ở thiên nhiên hay ở con người có khả năng truyền sang vật nuôi và cây trồng. Do vậy tín ngưỡng phồn thực, với nhiều nghi thức thờ cúng, phát sinh và phát triển đa dạng.


H́nh nam nữ với bộ phận sinh dục phóng đại được t́m thấy trên tượng đá với niên đại hàng ngh́n năm tr. CN ở Văn Điển (Hà Nội), ở những h́nh khắc trên đá trong thùng lũng Sa-pa, ở nhà mồ Tây Nguyên…


Ở Hà Tĩnh và nhiều địa phương có tục thờ cúng nơ nường (nơ: cái nêm, tượng trưng cho sinh thực khí nam; nường: nang, mo nang, tượng trưng cho sinh thực khí nữ). Hội làng Đồng Kị (Hà Bắc) có tục rước sinh thực khí (làm bằng gỗ) vào ngày 6 tháng giêng; tan hội hai sinh thực khí được đốt đi và tro đem chia cho mọi người mang ra rắc ngoài ruộng - hành động này có tác dụng như một ma thuật truyền sinh cho mùa màng. Theo các cụ th́ năm nào bỏ qua tục này, trong làng sẽ có nhiều chuyện không lành xảy ra.


Việc thờ sinh thực khí c̣n thể hiện ở việc thờ các loại cột (cột đá tự nhiên hoặc cột đá được tạc ra, có thể có khắc chữ dựng trước cổng đền miếu, đ́nh chùa) và các loại hốc (hốc cây, hốc đá trong các hang động, các kẽ nứt trên đá).
Di sản nghệ thuật Chăm


Thờ hành vi giao phối


Bên cạnh việc thờ sinh thực khí giống như nhiều dân tộc nông nghiệp khác, cư dân nông nghiệp lúa nước với lối tư duy chú trọng tới quan hệ c̣n có tục thờ hành vi giao phối, tạo nên một dạng tín ngưỡng phồn thực độc đáo, đặc biệt phổ biến ở khu vực Đông Nam á.


Trên nắp thạp đồng t́m được ở Đào Thịnh (Yên Bái, niên đại 500 năm tr.CN), xung quanh h́nh mặt trời với các tia sáng là tượng 4 đôi nam nữ đang giao hợp. Thân thạp khắc ch́m h́nh những con thuyền, chiếc sau nối đuôi chiếc trước khiến cho hai con cá sấu - rồng được gắn ở mũi và lái của hai chiếc thuyền chạm vào nhau trong tư thế giao hoan. H́nh chim, thú, cóc,... giao phối t́m thấy ở khắp nơi.

Ở Ḥn Đỏ (Khánh Ḥa) khi nhiều ngày liên tục không đánh được cá, người ta phải tới cầu xin, lạy 3 lạy và cầm vật tượng trưng cho sinh thực khí nam đâm vào Lỗ Lường 3 lần (lại con số 3, số lẻ là số ưa thích của người phương Nam!).


Giă gạo


Từ thời xa xưa, chày và cối - bộ công cụ thiết thân của người nông nghiệp Đông Nam á - đă là những vật tượngtrưng cho sinh thực khí nam và nữ, c̣n việc giă gạo là tượng trưng cho hành động giao phối. Không phải ngẫu nhiên mà trong vô vàn cách khác nhau được tách vỏ trấu khỏi hạt gạo, người Đông Nam á đă chọn cách này; trên các trống đồng khắc rất nhiều những h́nh nam nữ giă gạo từng đôi.

Không gắn việc giă gạo với tín ngưỡng phồn thực, sẽ không thể nào hiểu được tṛ cướp cầu - một tṛ chơi Việt

 

Nam rất độc đáo đặc biệt phổ biến ở vùng đất tổ Phong Châu (Vĩnh Phú) và các khu vực xung quanh: Hai phe tranh nhau một quả cầu màu đỏ (dương), ai cướp được th́ mang về thả vào hố (âm) của bên ḿnh. Với cùng ước mong phồn thực, cầu may, cầu hạnh phúc là hàng loạt tṛ chơi như tung c̣n, ném cầu, đánh phết. đánh đáo....


Cảnh sinh hoạt trên trống đồng


Vai tṛ của tín ngưỡng phồn thực trong đời sống của người Việt cổ lớn tới mức chiếc trống đồng - biểu tượng sức mạnh, quyền lực cũng đồng thời biểu tượng toàn diện cho tín ngưỡng phồn thực. Cách đánh trống đồng theo lối cầm chày dài mà đâm lên mặt trống được khắc trên chính các trống đồng và c̣n được bảo lưu ở người Mường hiện nay là mô phỏng động tác giă gạo - động tác giao phối. Trên tâm mặt trống là h́nh mặt trời với những tia sáng biểu trưng cho sinh thực khí nam, và giữa các tia sáng là một h́nh lá với khe ở giữa biểu trưng cho sinh thực khí nữ. Xung quanh mặt trống thường gắn các tượng cóc - con cóc trong ư thức của người Việt là "cậu ông trời", mang theo mưa, khiến cho mùa màng tốt tươi, cũng là một dạng biểu trưng của tín ngưỡng phồn thực.


Ngay cả những hiện tượng tưởng chừng rất xa xôi như chùa Một Cột (dương) trong cái hồ vuông (âm), tháp Bút (dương) và đài Nghiên (âm) ở cổng đền Ngọc Sơn (Hà Nội), cửa sổ tṛn (dương) trên gác Khuê Văn (tượng trưng cho sao Khuê) soi ḿnh xuống hồ vuông (âm) Thiên Quang Tỉnh trong Văn Miếu vv..., cũng đều liên quan tới tín ngưỡng phồn thực. Cũng không phải ngẫu nhiên mà ở các nơi thờ cúng thường gặp thờ ở bên trái là cái mơ và bên phải là cái chuông: Sự việc đơn giản này là biểu hiện của cả lí luận "Ngũ hành" lẫn tín ngưỡng phồn thực - cái mơ làm bằng gỗ (hành Mộc) đặt ở bên trái (phương Đông) là dương, cái chuông làm bằng đồng (hành Kim) đặt ở bên phải (phương Tây) là âm. Tiếng mơ trầm phải ḥa với tiếng chuông thanh nếu không có nam nữ, âm dương ḥa hợp sẽ không có cuộc sống vĩnh hằng.


Tín ngưỡng phồn thực qua tṛ diễn hội làng Châu thổ Bắc Bộ Khi sự hiểu biết của con người về thế giới xung quanh c̣n hạn chế th́ họ tin và thờ phụng, cầu mong nhiều thứ. Hệ thống tín ngưỡng lúc bấy giờ thật đa dạng, hỗn tạp, mà một trong những biểu hiện là tín ngưỡng phồn thực, tín ngưỡng cầu mong sự sinh sôi nảy nở về con người, cầu phồn thịnh trong sản xuất, thịnh vượng của mùa màng...

... Các cơ quan sinh sản được đặc tả để nói về ước vọng phồn sinh. Người cổ sơ, qua trực giác, tin rằng năng lượng thiêng ở thiên nhiên hay ở con người có khả năng truyền sang vật nuôi và cây trồng. Do vậy tín ngưỡng phồn thực, với nhiều nghi thức thờ cúng, phát sinh và phát triển đa dạng.

Ở Việt Nam, mảnh đất gió mùa nhiệt đới tuy được lợi về ánh sáng và độ ẩm, nhưng lại nhiều dịch bệnh, thiên tai, nên cư dân nông nghiệp lúa nước nơi đây thường xuyên phải vật lộn với thiên nhiên không mấy ưu đăi để đảm bảo cuộc sống. Tâm thức đó là nền móng vững chắc của tín ngưỡng phồn thực. Nhưng, người Việt một mặt chịu sự chi phối của nguyên lư kết hợp hài ḥa âm dương, nguồn cội của sinh sôi nảy nở, mặt khác lại ảnh hưởng khá sâu sắc tư tưởng của một số tôn giáo ngoại lai (Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo) sau khoảng thời gian dài diễn ra quá tŕnh đan xen văn hóa. Để giải quyết cái nghịch lư ấy, tín ngưỡng phồn thực phải hóa thân để tồn tại, nó ẩn chứa vào các nghi lễ và tṛ diễn trong các lễ hội của làng xă cổ truyền.

Tín ngưỡng phồn thực được biểu đạt bởi rất nhiều h́nh thức khác nhau, tùy theo phong tục của từng vùng mà có những cách làm và thờ những h́nh “giống” khác nhau. Nhưng bên cạnh những tiểu dị ấy vẫn có những cái đại đồng của văn minh nông nghiệp lúa nước. Cơ quan sinh sản của nam và nữ được “h́nh tượng hóa” thành hai vật thiêng linga và yoni, được Việt hóa với cái tên nơ và nường. Nơ: khúc gỗ ngắn tượng trưng cho sinh thực khí nam, nói lên sức mạnh dương khí, sinh sản. Nường: mảnh gỗ h́nh tam giác có đục lỗ, tượng trưng cho sinh thực khí nữ, biểu thị sức chứa đựng.


Chất liệu nếu không là đá, gỗ, mo cau th́ cũng là tre, lá dứa, mà cách điệu nữa là lúa, bột, gạo làm nên những biểu tượng khác nhau mang hàm nghĩa cho dương vật (cột đá dựng đứng, cột trụ tṛn, cây bông, cây gậy, lưỡi cày, sừng trâu, quả cầu tṛn, chiếc bánh chưng dài...) và âm vật (khe đá, bánh dày, lỗ tṛn hoặc vuông...), biểu hiện cho sức mạnh về sinh sản hoặc mang yếu tố phồn thực được sùng bái trong Hindu giáo và tín ngưỡng dân gian.


Ở làng Danh Hựu xă Cổ Tiết (Tam Nông, Phú Thọ) thờ Tiền Lư Nam Đế, ngày hội dân làng làm 20 cặp nơ - nường (gỗ vuông - mo cau) treo lên một cây tre, lấy lá chuối làm lọng, tế lễ rồi rung cây tre. Mọi người dự hội xông vào cướp nơ nường, cướp được đem về để ở đầu giường hay treo vào các giàn bầu, giàn bí.


Người dân Sơn Đồng (Quốc Oai, Hà Tây) cũng có cách tổ chức lễ hội rất độc đáo. Vào hai ngày mùng 6 tháng 2 âm lịch, dân làng có tục thi bánh dày và tṛ cướp bông. Để làm bánh dày trắng và thơm, làng phải cử ra những bà nội trợ có tài ngâm gạo đồ xôi, sao cho xôi dẻo mà không nát. Người dân Sơn Đồng giă xôi bằng mẹt được xoa mỡ với ḷng đỏ trứng gà để khỏi dính. Chày giă dài nửa sải tay, đầu chày được bọc bằng mo cau, nhưng không nguyên chiếc, mà phải tước ra thành từng nan rồi đan thành phên kín sau mới bó vào đầu chày, thít chặt bằng lạt giang. Với cách bọc này chày giă lâu mà không bị rách. Mo cau bọc lấy đầu chày, là một h́nh thức liên tưởng đến tín ngưỡng phồn thực xưa. Không chỉ có vậy, khi nặn bánh, người ta chia một nửa nặn thành những chiếc bánh dày tṛn (không có nhân) cỡ bằng quả cà bát, cứ hai bánh kẹp vào làm một, c̣n nửa kia nặn thành những chiếc bánh dày cuốn cỡ như chuôi liềm ngoài bọc lá chuối giữa có nhân đậu xanh rang nghiền nhỏ trộn mật. Một bộ bánh gồm một cặp bánh dày tṛn và một bánh dày cuốn. Dân gian gọi tắt là bánh dày bánh cuốn. Việc xếp bánh lên mâm bồng cũng theo một trật tự riêng có ẩn ư. Trước tiên người ta úp lên giữa mâm một chiếc rá mới để làm cốt. Tiếp đó, bánh cuốn được xếp dựng đứng quanh thân rá, theo ṿng tṛn cho đến hết, sau đó từng cặp bánh dày được xếp kín mặt mâm cao dần và thu ṿng nhỏ dần cho đến khi phủ kín bánh cuốn tạo thành một mâm bánh hấp dẫn, đầy đặn. Cách xếp này phải chăng cũng thể hiện sự giao ḥa âm dương? Sau cuộc rước bánh là diễn tṛ cướp bông. Mỗi thôn sẽ làm một cây bông, một cây tre đực tươi, đủ ngọn, đủ lá, thân thẳng, dài khoảng 5m. Từ giữa hai ống tre người ta tước ập vào bọc lấy xung quanh mấu thành một đám bông tướp tre xù tṛn lên, rồi nhuộm phẩm ngũ sắc.


Các ống tre được dán khoanh bằng những băng giấy nhiều màu. Người được giao nhiệm vụ tung cây bông là các cô đào nương của gánh hát ca trù. Trước đó các cô tung những viên xôi xin từ bàn thờ thánh ra tứ phía, sau đó nâng cây bông lên nói dăm câu tục lệ, múa vài đường và tung cây bông lên trời. Cuộc cướp bông bắt đầu và kéo dài từ chiều mùng 6 đến chạng vạng sáng hôm sau. Tṛ cướp bông đă thể hiện sự ḥa quyện âm dương một cách nhuần nhị. Tục xưa truyền rằng năm nào cướp bông càng vui th́ năm đó càng được mùa và đàn ông cướp bông để có con trai, đàn bà cướp bông để lấy khước cho con ḿnh (1).


Hội làng Miêng Hạ (ứng ḥa, Hà Tây) lại có cách thức cầu phồn thực riêng của ḿnh, sau phần tế lễ trang nghiêm là tṛ ội ại. Tṛ được diễn về đêm khi đèn đuốc đă tắt hết, môt cụ già của làng cởi dây thả 6 cây bông đă được treo ở thượng lương xuống. Bấy giờ trong đ́nh tối như bưng, trai đinh của các giáp tuân thủ theo hèm của làng, họ phải cởi hết áo quần ra, chỉ mặc quần đùi hoặc đóng khố, sau đó miệng hô ội (tiến tới) ại (lùi lại) lúc mạnh, lúc nhẹ và cùng xông vào nhảy lên cướp cây bông. Khi cây bông được cướp xuống th́ các trai đinh phải xé bông cướp lấy cái nơ bằng tre trong tâm cây bông và chạy ra ngoài đ́nh đem về đền của giáp. Các đinh của giáp nào mà cướp được ba cái nơ cây bông, giáp đó tin rằng trong năm họ sẽ làm ăn gặp nhiều may mắn. Tṛ ội ại của làng Miêng Hạ c̣n gọi là tṛ cướp nơ xé bông. H́nh ảnh cây bông thực chất là h́nh ảnh tượng trưng của hai vật âm - dương và tṛ ội ại làng Miêng Hạ chính là tâm thức cùa người dân mong một năm mới âm dương ḥa hợp để vạn vật sinh sôi phát triển, dân an vật thịnh (2).


Ở Bắc Giang, tín ngưỡng phồn thực biểu hiện rơ nhất là các tṛ vật cầu, cướp cầu, đánh cầu, với chủ đề chính là cầu mưa, cầu nắng để cây lúa có điều kiện nảy nở đơm bông. Như lễ hội vật cầu nước ở xă Vân Hà (Việt Yên, Bắc Giang). Đây là lễ hội lớn có từ lâu đời, được tổ chức từ ngày 14 đến ngày 17 tháng 4 âm lịch, tại đền Chính, thôn Yên Viên, thờ Đức Thánh Tam Giang, Trương Hống - Trương Hát (Nhị vị đại vương). Tục truyền rằng, trước đây khi hai anh em Đức Thánh giúp dân đánh giặc Ân đă được thần báo mộng giúp sức và chiến thắng. Hội được tổ chức vào ngày hóa của Đức Thánh và là lễ hội mừng chiến thắng. Trước đây làng Vân được chia thành 4 giáp. Vào ngày hội mỗi giáp sẽ cử bốn người, tuổi từ 18 trở lên, khỏe mạnh, chưa có vợ, là cháu của những gia đ́nh tử tế, sau đó làng sắm lễ ra đền thờ và xin phép Thánh rước cầu ra sân tṛ. Quả cầu được làm bằng gỗ, to và nặng chừng 20kg. Những người tham gia vật cầu phải cởi trần, đóng khố bằng hai chiếc thắt lưng sồi. Một lần diễn tṛ cần 16 người (mỗi bên hai giáp, 8 người), thi đấu trong nhiều hiệp và mỗi hiệp khoảng 90 phút. Chỉ đạo tṛ vật cầu là một người do hội đồng nguyên lăo cử ra, có chức sắc, biết luật để điều hành. Vào cuộc, quả cầu được đặt ở giữa sân, khi có hiệu lệnh thành viên hai đội tranh nhau ôm và bê cầu theo hiệu trống giục. Nếu bên nào bê được cầu đặt vào hố của bên kia là thắng cuộc. Trong ba, bốn ngày diễn ra tṛ, tiếng reo ḥ, tiếng trống giục như đánh thức cả một vùng quê nông nghiệp vốn b́nh lặng. Người ta giành nhau quả cầu và ra sức cản phá đối phương trong sân đầy bùn và nước. Tṛ cướp cầu này c̣n được tổ chức ở làng Hương Câu (xă Hương Lâm, Hiệp Ḥa, Bắc Giang) với hai lỗ cầu được gọi là lỗ Đông và lỗ Tây. Làng Tiên Lục (Lạng Giang) lại tổ chức tṛ cướp cầu với những câu hô của quan hội rất đặc trưng cho lễ hội nông nghiệp: “Hội giai đánh cầu cho được mùa, được màng, sai cau, tốt lúa, trẻ lớn ra, già trẻ lại”. Ngoài ư nghĩa phồn thực, tṛ cướp cầu c̣n mang ư nghĩa cầu mặt trời (quả cầu được sơn màu đỏ, được tung từ Đông sang Tây tượng trưng cho sự vận động của thái dương), cầu ánh nắng cho lúa, cho khoai. Tṛ cướp cầu đă thể hiện những suy nghĩ, những ước mong của người nông dân xuất phát từ điều kiện tự nhiên, môi trường, xă hội mà họ sinh sống (3).


Một số nghi lễ phồn thực và thờ sinh thực khí đă được cách điệu hóa và nghệ thuật hóa như: tính giao nam nữ được thể hiện qua điệu múa hoặc được cách điệu trong những h́nh thức tṛ diễn. Những tṛ này vừa mang tính linh thiêng vừa mang tính trần tục, mà ở đó người dân luôn nghĩ rằng tạo vật muốn sinh sôi, phát triển cần phải có hành động cụ thể, để gợi mở những niềm tin vào sự may mắn mới, vào khả năng huyền bí của sự chuyển hóa từ những hành động tượng trưng thành hiện thực trong đời sống.


Trong hội làng Quang Lang (xă Thụy Hải, Thái Thụy, Thái B́nh) có tṛ múa ông Đùng - bà Đà, một trong nhiều tṛ diễn thể hiện rơ tính phồn thực. Dân làng làm một h́nh nộm đàn ông gọi là ông Đùng và một h́nh nộm người đàn bà gọi là bà Đà với một số h́nh nộm trẻ con trai gái tượng trưng cho con cái của hai ông bà. Thân h́nh nộm được đan bằng trúc sa, một loại tre trồng ở băi biển. Mặt ông Đùng bà Đà được vẽ trên chiếc nia, mặt trẻ con được vẽ trên chiếc giần, sao cho ngộ nghĩnh. Trên tai bà Đùng và tai các cô con gái được đeo hoa mào gà đỏ (dân Quang Lang gọi là hoa ông Đùng). Quần áo ông Đùng bà Đà được may bằng vải buồm cũ. Khi múa, người múa chui vào thân h́nh nộm đi bằng cà kheo thành chân ông Đùng bà Đà.


Tṛ múa này thường diễn ra vào xẩm tối ngày 14 tháng 4. Sau khi vái lạy Thánh ở đền và ở chùa xong, chiêng trống nổi lên, tất cả dân làng hô “tinh, tinh, tinh, phập” th́ ông Đùng bà Đà úp mặt vào nhau và bắt đầu múa dọc khắp đường làng. Thỉnh thoảng ông Đùng bà Đà lại múa quện vào nhau, con cái hai ông bà chạy theo ngó nghiêng. Dân làng hai bên đường th́ sắm lễ vật dâng cúng chủ yếu là dưa hấu, chè đỗ đen, ngô bắp luộc là những lễ vật mang tính phồn thực. Khi chuẩn bị kết thúc th́ ông Đùng bà Đà chạy thật nhanh để dân làng đuổi theo “phá Đùng”. Theo trống hiệu phá Đùng, dân làng tranh nhau xô vào giằng xé, ai cũng mong cướp được một đoạn nan trên người ông Đùng bà Đà để lấy khước. Sau khi lấy được họ đem về gác đầu giường hy vọng sẽ khỏe mạnh, những người trong độ tuổi sinh nở th́ sớm sinh con theo ư muốn, cắm xuống thuyền th́ thuyền ra khơi vào lộng b́nh an may mắn, cắm ra ruộng muối th́ ruộng muối bội thu... Như vậy, từ những tiếng hô của dân làng “tinh, tinh, tinh, phập” đến động tác quện vào nhau của ông Đùng bà Đà... người dân Quang Lang đă mộc mạc bày tỏ quan niệm phồn thực (4).


Có những tṛ diễn lại có cách thể hiện bằng các điệu múa như tṛ múa Mo ở Đức Bác (Phú Thọ). Xưa dân Đức Bác có thờ một vị nữ thần và có tục múa hát thờ mô phỏng tính giao. Đền thờ xưa nhỏ, làm bằng gỗ có một gian đặt trên một quả g̣ - gọi là g̣ ám ảnh. Sau chỗ đất ấy được thay bằng một ngôi đ́nh. Khi tế lễ xong có tṛ múa âm dương ḥa hợp, gồm tám nam và tám nữ ăn mặc chỉnh tề. Bên nam cầm sinh thực khí nạm bằng gỗ vuông, bên nữ cầm h́nh sinh thực khí nữ bằng mo cau. Trong khi múa có trống chiêng đệm. Bên nam hát trước: Cái sự làm sao, nữ đáp: Cái sự làm vậy, bên nam lấy cây vông chọc một lỗ thủng vào mo cau, sau đó dùng gỗ vuông vừa chọc vào mo cau vừa hát: Cái sự thế này là cái sự làm sao? Tất cả vừa múa vừa đi ṿng tṛn, tiến lên, lùi xuống trong một thời gian nhất định. Vào buổi tối khi lễ xong, lại có tục tắt đèn, trai gái tự do đùa nghịch. Mục đích của tṛ này cũng là cầu cho vạn sự sinh sôi nảy nở, kể cả mùa màng cũng như con người được phát triển.


Những hành động “thực” của nam nữ, tự do luyến ái, giao duyên theo “nghi thức” và được đặt trong một không gian thiêng, cùng thời gian là “thời điểm mạnh” trong chu kỳ đời sống, chu kỳ một năm của hoạt động của con người, th́ nó sẽ trở thành một nghi lễ hội làng. Những đứa trẻ ra đời trong thời điểm này được dân làng chấp nhận v́ họ cho rằng những đứa trẻ đó sẽ mang lại sự phồn vinh cho cả làng.

Như vậy, qua một số tṛ diễn trong hội làng nêu trên, có tṛ c̣n mang giá trị nghệ thuật đă phản ánh được nội dung một h́nh thức tín ngưỡng dân gian. Những tṛ diễn đó là nhằm biểu đạt ḷng tin vào thế giới hư ảo, bên ngoài do tŕnh độ nhận thức nhiều mặt của người xưa c̣n thấp. Tuy nhiên giá trị thực tiễn của ḷng tin là: con người rất mực chân thành đối với điều ḿnh ngưỡng mộ và phải có ḷng tin đó th́ con người và cộng đồng đó mới tiến hành một cuộc sống b́nh thường được. Con người thời xưa tự h́nh thành các tín ngưỡng dân gian và lấy những điều tự đặt chân thành đó làm đ̣n bẩy tinh thần cho cộng đồng của ḿnh.

Mặt khác, tṛ diễn c̣n giúp chúng ta hiểu rằng tín ngưỡng phồn thực thuở nguyên sơ vốn là một quan niệm gắn bó rất chặt chẽ với quan niệm tín ngưỡng nông nghiệp, là tín ngưỡng cơ bản nhất của cư dân trồng trọt, nó rất phong phú và đă ảnh hưởng sâu đậm tới sinh hoạt xă hội ở nông thôn. Nó không phải là hiện tượng dâm tục mà là ước vọng cơm no áo ấm ngàn đời của cư dân luôn phải “trông trời, trông nước, trông mây” để làm nông nghiệp.


Đặng Hoài Thu

nguồn: sông nhị

www.cafeo.org/songnhi