Phan Nhự Thức

Phan Nhự Thức
Chưa Thỏa Mãn Khi Nằm Xuống
Phan Xuân Sinh

tôi quen với Phan Nhự Thức cùng một lúc với Hà Nguyên Thạch, vào khoảng năm 1982 ở Sài Gòn. PNT tên thật là Nguyễn Văn Minh, còn có một bút hiệu khác là Mê Kung, anh theo học khóa 23 Sĩ Quan Thủ Ðức. Trước 75 anh là Chủ Tịch Hội Ðồng Nghị Viên Tỉnh Quảng Ngãi. Tôi nhớ mang máng trong Hồi Ký anh viết cách đây mấy năm, trong thời còn nhỏ anh sống gần đình Hải Châu Ðà Nẵng (quê hương của cha), hình như cùng xóm với anh Luân Hoán thì phải. Sau đó gia đình anh mới dọn vào Quảng Ngãi sinh sống. Như vậy anh PNT là dân Ðà Nẵng cũng đúng, mà dân Quảng Ngãi cũng đúng.

Người dân Quảng Ngãi một số ít phán xét về anh một cách khe khắc, tính chính xác. Họ cho PNT thân cộng, không có ai chứng minh những hành động cụ thể của anh về chuyện nầy. Họ chỉ đưa ra cái chuyện là anh chủ trương chống đối Chính Quyền Nguyễn Văn Thiệu, trong nhóm Quảng Ngãi Nghĩa Thục, thành phần thứ ba, Phật giáo v.v... Tất cả cái đó để ghép anh là thân Cộng thì bất công quá. Vì xét thấy những hoạt động nầy lúc ấy hoàn toàn có tính cách muốn cải thiện xã hội tốt hơn, đứng vào hàng ngũ quần chúng đòi hỏi một thể chế công bằng hợp pháp, sự nhiệt thành năng nổ của tuổi trẻ cộng với chất lương thiện của một nghệ sĩ, anh đứng vào hàng ngũ của nhân dân. Nếu anh thân Cộng thì sau năm 75 anh đã cộng tác với chính quyền Cộng Sản, đằng nầy anh bị đi cải tạo, bị đày ải, sống lang thang ở Sài Gòn trong túng thiếu, khổ cực, khi bịnh hoạn vẫn không có tiền chữa trị cho đến khi chết. Vì thế tôi hoàn toàn bác bỏ sự quy chụp nầy.

Có một lần đi uống cà phê với anh, anh cho tôi biết anh Çã tØng làm rể nhàvan CTû. Anh không kể rõ về chuyện nầy, nhưng trong nụ cười có cái gì đó chua chát. Có một thời anh cũng yêu một nhà văn nữ ở Sài Gòn, tất cả mọi chuyện đều không đi tới đâu, những mối tình lớn, nhỏ của anh đều bị gãy cánh sau cái ngày 30.4.75. Anh là một nhà thơ đi làm chính trị, anh mang cái lãng mạn của một người nghệ sĩ, để bước lên chính trường một cách dễ thương. Anh không chấp nhận sự lừa đảo, sự phe cánh của nhóm thân chính phủ, anh được dân chúng bầu lên thì anh phải trung thành với dân chúng, anh đứng về phía thấp cổ bé họng, đòi hỏi quyền lợi cho dân. Vì thế trong thời gian là Nghị Viên anh vẫn nghèo. Nếu anh đứng trong hàng ngũ của phe thân chính phủ, thì đời sống của anh lúc đó chắc khá giả hơn, sung túc hơn. Thế nhưng chính thái độ đứng về phe đối lập đã gây ra những ngộ nhận về anh sau nầy, phe diều hâu trong chính trường gán ghép cho anh cái tội chống đối chính phủ tức là thân Cộng. Cho tới bây giờ một số người ở Quảng Ngãi vẫn còn tin như vậy.

PNT người nhỏ thó, da ngâm đen, khuôn mặt khắc khổ, nhưng nụ cười rất tươi. Anh ít uống rượu, nhưng có bạn bè thân thiết thì anh uống chết bỏ, khi say anh ít nói và trầm tư. Vào Sài Gòn anh làm đủ thứ nghề để kiếm sống, nghề nào cũng lao động cật lực. Sau khi tôi đi Mỹ nghe nói anh mở một quán nhậu ở Chợ Lớn, anh em văn nghệ cũ thường đến đây lai rai, trước là giúp anh, sau là có chỗ thoải mái để anh em nói chuyện văn nghệ cho vui.

Mỗi lần PNT và Hà Nguyên Thạch đến nhà tôi chơi, thế nào anh em cũng bày ra cuộc nhậu. Khi uống rượu anh ít tranh cãi, lắng nghe và hút thuốc liên miên. Anh tâm sự với bạn bè thường khi ngồi uống cà phê, chuyện của đời anh cái nào cũng buồn cả, khi kể đôi mắt anh đăm chiêu. Chính cái tính tình đằm thắm của anh, chinh phục được hầu hết các bạn bè xa gần. Hồi tôi còn ở Sài Gòn, vài bạn bè của anh ở hải ngoại gửi quà về cho anh qua địa chỉ của tôi. Mỗi lần vào Tân Sơn Nhất nhận quà, tôi đều gọi anh đi theo. Những hàng hóa trong thùng được mở ra đôi mắt anh sáng rực, đôi tay anh run run, anh cảm động muốn rơi nước mắt. Nghèo quá được bạn bè tiếp cho một số vốn làm ăn, làm sao mà không xúc động cho được. Những bạn bè cũ của anh PNT, đã từng gửi quà giúp anh trong đầu thập niên 1980, đọc đoạn nầy hãy nhớ rằng anh luôn luôn biết ơn các anh chị ấy.

Anh có mở một sạp bán sách nhỏ bên vệ đường ở Chợ Lớn, bán củi, quán nhậu v.v...nhưng chẳng có nơi nào thành công cả. Sau đó anh lấy vợ, ngày đám cưới của anh tôi có đi dự (tôi ngồi gần anh chị Hồ Thành Ðức và Bé Ký, nhưng lúc đó tôi không biết anh chị, sau nầy anh Ðồng mới nói cho biết). Tiệc cưới của anh cũng đông dao bạn bè văn nghệ góp vui trong tiệc cưới, moi người chuyen tay nhau một mảnh giấy làm một câu thơ chúc mưng anh chị. Buổi tiệc vui vẻ và bạn bè cung anh vui đen khuya. Sau nầy anh sinh được một cháu trai trong khoảng thời gian ngắn thì tôi rời khỏi đất nước.

Tôi nghe bạn bè ở Sài Gòn nói lại cho biết, anh được phỏng vấn để đi Mỹ, nhưng hình như anh không hội đủ tiêu chuẩn hoặc thiếu giấy tờ cần thiết, nên bị từ chối. Cũng chính lúc đó anh đang mang chứng bệnh nan y trong người, một phần buồn phiền không được định cư Hoa Kỳ, một phần túng thiếu, căn bệnh nhanh chóng phát tác mạnh mẽ. Anh mất đi để lại vợ và con trai đầu lòng tại Sài Gòn, lúc anh nằm trên gường bệnh, cũng như sau khi anh mất, bạn bè thân thiết với anh ở hải ngoại, cũng gửi về chút đỉnh giúp chị để săn sóc anh, nuôi con.

Tôi không biết sau nầy anh có làm thơ nhiều không? Tôi có ý định kêu gọi bạn bè gom góp các bài thơ rải rác mới làm, chưa được công bố trên báo chí của các anh Phan Nhự Thức, Vũ Hữu Ðịnh, Nguyễn Nho Ngượn, Nguyễn Nho Sa Mạc, Ðynh Hoàng Sa v.v... in thành một tập để lưu lại cho mai sai, gửi cho các bạn bè giữ làm kỷ niệm, vì tôi nghĩ nếu không làm chuyện nầy, những bài thơ hay của các anh sẽ bị thất lạc rất uổng. Bây giờ chúng ta có khả năng nhờ các anh còn ở lại Việt Nam, đến các gia đình các anh ấy thu thập và ở bên nầy chúng ta in ấn. Việc làm của chúng ta sẽ làm ấm lòng gia đình của người quá cố, và các anh nơi chín suối cũng hả da,ï (đây chỉ là ý kiến riêng của tôi, còn tùy thuộc vào sự đồng ý của nhiều người).

Viết về anh PNT, tôi có cảm tưởng như mới ngày nào gặp anh. Hoàn cảnh của anh lúc bấy giờ cũng giống như anh Hà Nguyên Thạch, cuộc sống vất vả. Nhưng khi gặp bạn bè, anh cũng lăng xăng chạy mua từng điếu thuốc lá thơm mời mọc, trong lúc anh thì vẫn ngậm thuốc lá đen. Trong bàn rượu nhiều khi anh cũng muốn đóng góp một chút gí đó cho vui, bạn bè hiểu được lòng anh nên ngăn cản, anh ngồi lên đứng xuống có vẻ áy náy khó chịu. Anh mất đi vẫn công chưa thành danh chưa toại, nhất là không yên tâm với đứa con trai đầu lòng còn quá nhỏ. Chính vì vậy, khi anh biết bệnh tình của mình không thể qua khỏi, nên lúc sau nầy anh cố gắng viết nhiều, như một lời trăn trối để lại cho con, cho vợ và cho bạn bè.

Tôi hy vọng rằng những người dân Quảng Ngãi không đồng ý với đường lối chính trị của anh, không đồng ý với việc làm của anh, thì hãy nhìn con người của anh sau 75 mà anh đã trải qua: Tù tội, nghèo khổ, sống bất hợp pháp tại Sài Gòn v.v...cho đến khi chết. Những thứ đó đã đủ nói lên con người thật của Phan Nhự Thức, không thể khuất phục bởi uy quyền của chế độ trước cũng như cua chế độ sau nay. Xin hay xua tan những ngộ nhan ấy về anh, hay để vong linh anh thanh thản nơi chín suối.

Phan Xuân Sinh